Caisearbhán coiteann
Taraxacum officinale  | |
|---|---|
 | |
| Sonraí | |
| Is foinse é an tacsón seo de | dandelion leaf (en)  , Dandelion Root with Herb (en) agus Taraxacum officinale flowering top (en) |
| Planda | |
| Dath na mbláthanna | buí |
| Cineál an toraidh | aicéin |
| Tacsanomaíocht | |
| For-ríocht | Eukaryota |
| Ríocht | Plantae |
| Ord | Asterales |
| Fine | Asteraceae |
| Treibh | Cichorieae |
| Géineas | Taraxacum |
| Speiceas | Taraxacum officinale (F.H.Wigg., 1780) |
| Ainmníocht | |
| Ainm comhchiallach an tacsóin | Leontodon taraxacum Taraxacum retroflexum |
.svg){kind=icon}
Is planda é an caisearbhán coiteann.[1]
Bia
[cuir in eagar | athraigh foinse]Is féidir an planda a ithe, ar an gcéad dul síos, agus tugann ainm an bhláth leid dúinn i ndáil leis an méid sin.[2] Eascraíonn an t-ainm as na focail “cas”, mar gheall ar chruth na nduilleog casta catach agus “searbhán”, a thuigtear a bheith mar gheall ar an mblas searbh atá air, cé go bhfuil míniú eile air sin, gur focal sa Mheán-Ghaeilge é a chiallaíonn “coirce”.
Itear na duilleoga, a bhfuil blas nach bhfuil ró-éagsúil le ruachán orthu, agus na peitil, ar féidir iad a scaipeadh ar bharr sailéid nó a chlúdach le fuidreamh agus iad a chócaráil in ola chun friochtóga a dhéanamh. Is féidir ‘caife’ na gcaisearbhán a dhéanamh le fréamhacha an phlanda fiú, ach iad a rósadh agus a chur síos in uisce te.[3]
Leigheas
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ó thaobh cúrsaí leighis de, tá cáil ar shú an chaisearbháin, a dtugtar “bainne cíche na n-éan” air, mar leigheas ar fhaithní ar an gcraiceann, agus bhuail mé le go leor daoine le blianta anuas a gheallann gur thriail siad é seo agus gur oibrigh an cleas go maith dóibh.
Fualbhrostach atá sa chaisearbhán chomh maith, rud a chuidíonn le daoine barraíocht uisce agus salainn a dhíbirt ón gcolainn trí na duáin a spreagadh. Is ón bhfeidhm áirithe seo a thagann leasainm na mbláthanna sa Bhéarla, “pissybeds”, i mBéarla Albanach Chúige Uladh, “pish the bed”, agus i bhFraincis, “pissenlit”, agus an phiseog a ghabhann leo go ndéanfaidh duine fual sa leaba má phiocann siad na bláthanna.[3]
Béaloideas agus cluichí
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tá gasúir tar éis a bheith ag spraoi leis an gcaisearbhán ó thús ama. Baineann na cluichí go léir leis an gceann síl, an “clog”, nó an “jinny-joe” mar a deir lucht labhartha Bhéarla Bhaile Átha Cliath, a bhaint ón ngas. An cluiche is coitianta a dhéantar ná an t-am a dhéanamh amach trí na síolta a shéideadh den chlog.
In Inis Córthaidh, b’ionann líon na séideog a thógfadh sé ar dhuine na síolta go léir a bhaint agus an t-am den lá, ach in Inis Meáin bíonn trí shéideog ag duine agus ansin is ionann an líon síolta atá fágtha agus an uair.
I gceantair eile, úsáidtear an bláth chun ceisteanna móra an tsaoil a fhreagairt. Is féidir na séideoga a chomhaireamh, mar shampla, chun tuar a fháil ar cé mhéad bliain a bheidh roimh dhuine sula bpósfaidh siad, nó in áiteanna eile déantar trí shéideog agus na síolta a chomhaireamh ina dhiaidh, chun eolas a fháil ar cé mhéad leanbh a bheidh ag duine.[3]
Féach freisin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ ““Taraxacum officinale” | téarma.ie”. Téarma.ie: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge. An Coiste Téarmaíochta. Dáta rochtana: 2023-06-26.
- ↑ Aedín Ní Thiarnaigh (2025-03-28). "Caisearbhán" (ga-IE). An Páipéar. Dáta rochtana: 2025-03-30.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Aedín Ní Thiarnaigh (2025-03-28). "Caisearbhán" (ga-IE). An Páipéar. Dáta rochtana: 2025-03-30.