View source for An Riail

{{BoscaEolaisRéaltbhuíon|
íomhá = Norma |
ainm = an Riail |
laidin = Norma |
nod = Nor |
ginideach = Normae |
siombalaíocht = an [[Dronbhacart]] |
dronairde = 16 |
diallas = −52 |
achariomlán = 165 |
acharrangú = 74ú |
líonréaltaí = 0 |
réaltainm = [[Gamma2 Normae|γ<sup>2</sup> Nor]] |
réaltmhéid = 4.0 |
dreigecheathanna =
* [[Gamma Nóirmidí]] |
teorantacha =
* [[an Scairp]]
* [[an Faolchú]]
* [[an Compás]]
* [[Triantán an Deiscirt]]
* [[an Altóir]] |
uasleithead = 30|
íosleithead = 90 |
mí = Iúil |
nótaí=}}

[[Réaltbhuíon]] bheag neamhfheiceálach is ea '''an Riail''' atá suite ar an [[Sféar neamhaí|leathsféar neamhaí theas]] idir réaltbhuíon [[an Scairp|na Scairpe]] agus réaltbhuíon [[an Ceinteár|an Cheinteáir]]. Ba é an tAb [[Nicolas Louis de Lacaille]] a chruthaigh an réaltbhuíon seo sna blianta [[1751]]-[[1752|52]]. Téann [[Bealach na Bó Finne]] tríd an Riail, ach is amhlaidh gur doiléir dá cuid [[Réalta|réaltaí]] féin.

Tugtar '''Norma''' mar ainm [[An Laidin|Laidine]] ar an réaltbhuíon seo, rud a chiallaíonn "[[dronbhacart]]" nó "L-bhacart". As [[An Béarla|Béarla]] gairtear '''The Rule, The Carpenter's Square, The Set Square''' agus '''The Level''' de.


== Príomhghnéithe ==
* [[Gamma1 Normae|γ<sup>1</sup> Nor]] agus [[Gamma2 Normae|γ<sup>2</sup> Nor]]: [[réalta dhúbailte optúil]]

* [[Epsilon Normae|ε Nor]]: [[déréalta]]

* [[Iota1 Normae|ι<sup>1</sup> Nor]]: [[ilréalta]]

* [[Mu Normae|μ Nor]]: ceaptar gur [[réalta Alfa Cygni]] í seo

* [[R Normae|R Nor]]: [[réalta Mira Ceti]]

* [[S Normae|S Nor]]: [[réalta athraitheach Ceifide]]


== Réada suntasacha domhainspéire ==
* [[NGC 6087]]: [[réaltbhraisle oscailte]]

* [[NGC 6067]]: réaltbhraisle oscailte

* [[Sp 1]]: [[réaltnéal pláinéadach]] dá ngairtear '''Réaltnéal an Fháinne Mhín'''


== Stair ==
Ba é an réalteolaí Francach an tAb [[Nicolas Louis de Lacaille]] a chruthaigh réaltbhuíon na Rialach. Chaith Lacaille na blianta [[1751]] agus [[1752]] san [[An Afraic Theas|Afraic Theas]] agus é ag clárú réaltaí [[Sféar neamhaí|an leathsféir theas]]. Bhí beagnach 10,000 réalta agus 42 réada domhainspéire ar an léarscáil neamhaí a rinne sé ag an am sin. Tháinig amach an chéad eagrán sa bhliain [[1756]] ach ní raibh ann ach [[plánaisféar]] agus é sa teanga [[An Fhraincis|Fraincise]]. Níor foilsíodh an chatalóg iomlán agus eagrán deifnídeach an phlánaisféir go dtí an bhliain [[1763]], bliain amháin tar éis bhás Lacaille. '''Coelum Australe Stelliferum''' an t-ainm a thug Lacaille ar an leabhar seo. San eagrán seo, d'aistrigh sé na hainmneacha ón bhFraincis go dtí an [[An Laidin|Laidin]], agus chuir sé trí réaltbhuíon [[An Chíle|na Cíle]], [[na Seolta]] agus [[Deireadh na Loinge|Dheireadh na Loinge]] in áit [[An Long|Argo Navis]] (nó '''Le Navire''', mar a thug sé air sa chéad eagrán).

Le linn dó a bheith ag cur i gclár na réaltaí theas, chum Lacaille ceithre réaltbhuíon déag chun áiteanna éigin i ndeisceart na spéartha a líonadh nach raibh a lán réaltaí iontu – agus an Riail ina measc (féach an bosca thíos). Sa lá atá inniu ann glacann an [[an tAontas Réalteolaíoch Idirnáisiúnta]] (ARI) le gach ceann de na réaltbhuíonta sin; agus glactar freisin leis na trí réaltbhuíon a rinne Lacaille as an Long.

'''L'Équerre et la Règle''' ("an Dronbhacart agus an Rialóir") an t-ainm Fraincise a thug Lacaille ar an réaltbhuíon seo ar dtús. '''Norma''' ("an Dronbhacart") an t-ainm Laidine a tugadh uirthi ar an bplánaisféar a tháinig amach sa bhliain [[1763]]. Sa bhliain [[1801]], ar an léarscáil neamhaí ''Uranographa'' de chuid an réalteolaí [[An Ghearmáin|Ghearmánaigh]] [[Johann Bode]], tugadh '''Norma et Regula''' ("an Dronbhacart agus an Rialóir") mar ainm Laidine ar an réaltbhuíon seo. '''Norma''' an t-ainm Laidine a thugtar uirthi sa lá atá inniu ann.

As Béarla, sa leabhar dá chuid darb ainm ''Star Names: Their Lore and Meaning'', thug [[R. H. Allen]] '''The Level and Square''' ("an Leibhéal agus an Dronbhacart") mar ainm ar an réaltbhuíon seo, ach seans ann gur thóg sé Norma in ainriocht réaltbhuíon [[Triantán an Deiscirt|Thriantán an Deiscirt]] – thug Lacaille '''Le Niveau''' ("an Leibhéal") ar an réaltbhuíon sin.

Sa lá atá inniu ann, is amhlaidh go bhfuil réaltbhuíon na Rialach níos lú ná mar a bhí sí nuair a chruthaigh Lacaille í. Na réaltaí ar thug Lacaille '''Alpha Normae''' agus '''Beta Normae''' orthu, faightear ar réaltbhuíon na [[An Scairp|Scairpe]] inniu iad; [[N Scorpii]] agus [[H Scorpii]] faoi seach na hainmneacha a thugtar anois orthu. Mar sin de, is é [[Gamma Normae]] an réalta is gile de chuid na Rialach.

== Miotaseolaíocht ==
Ós rud é nár cruthaíodh réaltbhuíon na Rialach go dtí an [[18ú haois|18ú haois]], níl aon bhaint aici le miotaseolaíocht an tSeansaoil. Lena chois sin, ní bhaineann aon mhiotaseolaíocht leis an réaltbhuíon seo ós rud é gur scoir Lacaille den thraidisiún sin ar dá réir a d'ainmnítí na réaltbhuíonta as carachtair mhiotaseolaíocha; ina áit sin roghnaigh sé go formhór ainmneacha uirlisí a úsáidtear sna heolaíochtaí.

== Réaltaí ==



== Féach fosta ==


== Naisc sheachtracha ==

* [http://www.alcyone.de/SIT/bsc/ Yale Bright Star Catalog]
* [http://homepage.ntlworld.com/robin.gatter/data/Nor.htm an Riail ar shuíomh Robin Gatter] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061118163055/http://homepage.ntlworld.com/robin.gatter/data/Nor.htm |date=2006-11-18 }}
* [http://www.ianridpath.com/startales/norma.htm ''Star Tales'' de chuid Ian Ridpath]
* [http://www.coldwater.k12.mi.us/lms/planetarium/myth/norma.html an Riail agus miotaseolaíocht an Domhain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060719062005/http://www.coldwater.k12.mi.us/lms/planetarium/myth/norma.html |date=2006-07-19 }}
* [http://www.dibonsmith.com/nor_con.htm an Riail ar shuíomh Richard Dibon-Smith]
* [http://www.astronomical.org/portal/modules/wfsection/article.php?articleid=57 Peoria Astronomical Society: an Riail] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061206201927/http://www.astronomical.org/portal/modules/wfsection/article.php?articleid=57 |date=2006-12-06 }}
* [http://www.allthesky.com/constellations/norma/ The Deep Photographic Guide to the Constellations: an Riail]

== Tagairtí ==
* {{Tagairt leabhair|Údar=Burnham, Robert Jr.|Teideal=Burnham's Celestial Handbook: An Observer's Guide to the Universe Beyond the Solar System, v.2|Foilsitheoir=General Publishing Company, Ltd., Toronto|Bliain=1966, 1978|ID=ISBN 0-486-23673-0}}

* {{Tagairt leabhair|Údar=Wharton, E. R.|Teideal=The Derivation of Latin Nōrma|Foilsitheoir=The Classical Review, v.6, no.1/2, pp.11-12|Bliain=1892|ID=}}
{{RéaltbhuíontaAgLacaille}}
{{LiostaRéaltbhuíonta}}


{{DEFAULTSORT:Riail, An}}
[[Catagóir:Réaltbhuíonta|Riail]]