An Tagálaigis

An Tagálaigis

wikang Tagalog
Cineál	teanga nádúrtha agus teanga bheo
Úsáid
Cainteoirí dúchais	23,600,000 (2019)
Á labhairt	Luzon
Dúchasach do	na hOileáin Fhilipíneacha
Stáit	na hOileáin Fhilipíneacha
Aicmiú teangeolaíoch
teanga dhaonna teangacha Astrál-Téacha teangacha Astrainéiseacha teangacha Malae-Pholainéiseacha Philippine (en) Greater Central Philippine (en) Central Philippine (en) Tagalogic (en)
Tréithe
Córas scríbhneoireachta	aibítir Laidineach, Filipino alphabet (en) , Abakada alphabet (en) , Philippine Braille (en) agus baybayin (en)
Cóid
ISO 639-1	tl
ISO 639-2	tgl
ISO 639-3	tgl
Glottolog	taga1269
Linguasphere	31-CKA-a
Ethnologue	tgl
ASCL	6511
IETF	tl

Is í an Tagálaigis an teanga is tábhachtaí sna hOileáin Fhilipíneacha, agus is ceann de na teangacha Astrainéiseacha í. Baineann sí leis an bhfoghrúpa ar a dtugtar na teangacha Malae-Pholainéiseacha, leis an bhfobhrainse lárnach de na teangacha Filipíneacha. Tá sí ó dhúchas ag 22 mhilliún duine, ach ós rud é go bhfoghlaimíonn cainteoirí na dteangacha Filipíneacha eile ar scoil í, is féidir a mhaíomh gur fánach duine ina chónaí sna hOileáin Fhilipíneacha nach mbeadh an cúpla focal aige, ar a laghad.

Fuair an teanga a hainm ó na focail a chiallaíonn "muintir na habhann" nó "na daoine a bhfuil cónaí orthu cois na habhann" sa teanga féin. Tá cónaí ar na Tagálagaigh, a labhraíonn canúintí Tagálaigise ó dhúchas, i lár agus i ndeisceart Oileán Luzon agus sna hoileáin bheaga máguaird. Is gnách "Katagalugan" - tír na Tagálaigise, nó tír na dTagalagach - a thabhairt ar an gceantar seo ar fad.

Deir bunreacht na nOileán Filipíneach gurb iad an Béarla agus an teanga "Filipino" nó an Fhilipínis na teangacha oifigiúla sa tír. Tá sé ina ábhar conspóide céard is "Filipino" nó Filipínis ann, mar theanga. Go praiticiúil, is ionann í agus an Tagálaigis, ós rud é gurb í an Tagálaigis chaighdeánaithe a mhúintear sna scoileanna mar "Fhilipínis". Glactar leis go coitianta gurb ionann an Fhilipínis agus an Tagálaigis mar a labhraíonn muintir na príomhchathrach í - beag beann ar cé acu cainteoirí dúchais iad nó nach ea. Bíonn an leagan seo den Tagálaigis breac le hiasachtaí Béarla agus le focail a tháinig isteach ó theangacha eile na nOileán, ach ní drochrud é dar le go leor Filipínigh, ó dhéanann an fhorbairt seo an Tagálaigis níos intuigthe ag na cainteoirí neamhdhúchais.

Is í an aibítir Laidineach is mó a úsáidtear leis an Tagálaigis a scríobh ar na saolta seo. Bhí córas scríbhneoireachta dá gcuid féin ag lucht labhartha na Tagálaigise tráth, áfach, aibítir ar a dtugtar Babayin. Bhí an aibítir seo in úsáid go deireadh na naoú haoise déag, in éineacht leis an aibítir Laidineach.

Ba í an chéad leabhar a scríobhadh sa teanga ná Doctrina Cristiana, nó an Teagasc Críostaí, sa bhliain 1593. Bhí an téacs le léamh as Spáinnis agus sa dá aibítir as Tagálaigis, idir Babayin agus an aibítir Laidineach.

Foclóir

Gaeilge	Tagálaigis
Dia dhuit!	Kumusta*
Éire	Irlanda*
Na hOileáin Fhilipíneacha	Pilipinas*
Meiriceá	Estados Unidos*
Spáinn	Espanya*
Domhain	Mundo* nó Daigdig
Uisce	Tubig
Leabhar	Libro*
Scoil	Eskuwela*
Bríste	Pantalon*
Bróga	Sapatos*
Carbhat	Kurbata*
Teach	Bahay
Cistin	Kusina*
Buachaill	Lalake
Cailín	Babae
Is maith liom...	Gusto* ko...
An féidir liom...	Puwede...*
Eanáir	Enero*
Feabhra	Pebrero*
Marta	Marso*
Aibreán	Abril*
Bealtaine	Mayo*
Meitheamh	Hunyo*
Iúil	Hulyo*
Lúnasa	Agosto*
Mean Fomhair	Setyiembre*
Deireadh Fomhair	Otubre*
Samhain	Nobiyembre*
Nollaig	Desiyembre*

Taispeánann * na focail a fuair an teanga ón Spáinnis. Mar a fheictear, bíonn iasachtaí Spáinnise an-choitianta sa stór focal is bunúsaí féin.