Uí Fhearghail

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.


Flatha na hAnaíle as Longfort ba ea Uí Fearghail. Fionnó Angaile, rí Fhortuatha agus taoiseach Chonmhaicne Anghaile den 10ú haois, ba ea a sinsear eapainmneach, Fearghal. De mhuintir Fhearghail bhí fosta taoisigh na Dhál Messin Corb agus a bhfo-chlann, Uí Gharrchon.[1]

Armas chlann Uí Fhearghail

Luath-stair[cuir in eagar | athraigh foinse]

Go stairiúil, bhí lárionad chumhacht na hAnaíle ag Longfort Uí Fhearghail agus eile ag Móta Uí Fhearaíl in oirthear na hAnaíle, idir Béal Átha na Lao agus Meathas Troim.

Ó thús na 11ú haoise go dtí coigistithe Shéamas I go luath sa 17ú haois, bhí clann Uí Fhearghail i gceannas i dtuath an Anaíle. Cuireadh go mion minic ionraí Sasanacha isteach orthu sna 12ú agus 13ú haoiseanna. Faoin 15ú haois, bhí an chlann chun cinn arís, agus an tuath roinnt acu ina dá leath, Uí Fearghail Bháin sa tuaisceart agus Uí Fhearghail Bhuí sa deisceart.

Baineadh an bonn ó thuath Uí Fhearghail sa bhliain 1552, nuair a bhronn Éadbhard VI Shasana chuid mhaith de chríocha na hAnaíle ar Bharún Delvin.[2] Fair dheireadh sa bhliain 1618, cuireadh Uí Fhearghail as a gcoróin ag by Séamas I. Tar éis bhriseadh Ord na nGael Order, d'éirigh cuid mhaith den chlann ina dtionóntaí ar n-iar-chríocha faoi thiarnaí talún Sasanacha agus Albanacha.

Easpaig Ardach[cuir in eagar | athraigh foinse]

  • Cairbre Ó Fearghail (1373–1378)
  • Conchobhar Ó Fearghail (1416–1423)
  • Risdeárd Ó Fearghail (1425–1444)
  • Seaán Ó Fearghail, (1462–?)
  • Donatus Ó Fearghail (1467–1469)
  • Seaán Ó Fearghail (1469–1479)
  • Uilliam Ó Fearghail (1482–1516)

Ré nua-aimseartha[cuir in eagar | athraigh foinse]

Feictear an chéad trácht ar duine Uí Fhearghail as Béarla sa bhliain 1620 leis an Athair Richard O’Farrell.

Chuaigh roinnt fhear Uí Fhearghail ar feachtas i gCogadh na nOchtó Bliana, ar dtús ar son Eilís I Shasana i dtacaíocht Phoblacht na Seacht nDúiche Aontaithe, ach ansin ar thaobh na Spáinneach mar thoradh smaointeoireachtaí creidimh agus tuilleadh airgid.

Faoin am Éirí Amach 1641, bhí cuid mhaith saighdiúirí tagtha ar ais go hÉirinn i dtaca Chomhdháil Chaitliceach na hÉireann. Tar éis an Chomhdháil bheith cloíte, chuaigh go leor acu ar ais arís go dtí an Spáinn. Ag lorg coinníollacha níos fearr, thréigeadar níos déanaí chuid airm na Fraince. Faoi dheireadh na 17ú haoise, bhí fir Uí Fhearghail tagtha ar ais go hÉirinn, air a fhaightear iad go formhór i gContae an Longfoirt.

Amlíne[cuir in eagar | athraigh foinse]

  • 1014: Faoin am seo, bhí an Anaíle faoi cheannas sin-seanathair Fhearghail, Anghaile.
  • 1014: Déag Fearghail Chonmhaicne, sinsear Uí Fhearghail, le linn Chath Chluain Tarbh.[1]
  • 1262: Rinne Sasanaigh na Mí creach ar an Anaíle agus a tiarna, Giua Ó Fearghail. Bhain sé díoltas amach nuair a rinne seisean creach ar an Mí agus go léir maraithe aige.
  • 1316: Throid Uí Fhearghail i nDara Cath Bhéal Átha an Rí i dtacaíocht Fheachtas Bhrúis i nÉirinn, agus maraíodh ceathrar Uí Fhearghail ag na Gaillibh.[3]
  • 1323: Rinne arm faoi cheannas de Bermingham ruathair ar Dhomhnall Ó Fearghail ach maraíodh an-chuid desna Gaill.[4]
  • 1329: Maraíodh Tiarna Bréifne agus Gaill na Mí ag clann tSeáin Uí Fhearghail ag tigh i mBaile Fhobhair.[5]
  • 1347–1583: Rinneadh easpag Ardach de seachtar Uí Fhearghail atá laghad idir na blianta seo (féach thuas).
  • 1446: Tar éis bhás Uilliam Uí Fhearghail, roinneadh an Anaíle ina dá leath idir Rossa [Bán] agus Domhnall Buí Uí Fhearghail[6]
  • 1452: Bhí caismirt idir taoiseach Uí Fhearghail agus James de Buitléir, 5ú Iarla Urumhan de bharr mac de Bermingham agus é curtha i ngéibheann ag Uí Raghallaigh as Bréifne Thoir. Mheall Ó Fearghail de Buitléir le hairgead, agus d'imigh de Buitléir ar tóir Uí Raghallaigh.[7]
  • 1464: D'éag Seán Ó Fearghail agus a mhuintir, agus Remann Ó Fearghail, den phlá plague.[8]
  • 1471: Tharla cath idir Uí Raghallaigh agus Uí Fhearghail ag Clann Chaoich inár maraíodh ceannaire Uí Raghallaigh agus gabhadh tiarna Uí Fhearghail i ngéibheann.[9]
  • 1475: Díchuireadh roinnt Uí Fhearghail chun Gaill [na Mí] tar éis dóibh ball den chlanna mharú.[10]
  • 1504: Chuaigh Uí Fearghail i mbun feachtais leis an bhFear Ionaid, Gearóid FitzGerald in éadan na Mumhan agus chloígh siad clann Uí Bhriain i gCath Chnoc Tua, ar cheann desna cathanna is mó dá bhfacthas riamh i nÉirinn.
  • 1565: Bhí caismirtí arís is arís idir Uí Fhearghail agus an Fear Ionaid, Sir Henry Sidney, a raibh ar intinn aige contae a dhéanamh den tuath


Féach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]