Uí Bhriain

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.

Rítheaghlach Gaelach as an Mumhain is ea Uí Bhriain, bunaithe sa deichiú haois ag Brian Bóramha Dhál Chais. D'éirigh seisean ina rí Mumhan agus ansin Ardrí na hÉireann. Bhí ceathrar de charm Uí Bhriain i gcoróin sa Mhumhain, agus beirt ina n-ardríthe (le freasúra).

Armas Uí Bhriain

Rinneadh críochdheighlt den Mhumhain ina Tuadhmhumhain Uí Bhriain agus Deasmhumhain Mhic Cárthaigh ag Toirdhealbhach Ua Conchobhair sa 12ú haois le Conradh Ghleann Maghair. Sa 13ú haois, bhí coimhlint acu leis an gclann Normannach, de Clare.

Ba é Murchadh Ó Briain an duine deireanach dá chlann a bheith i réim sa Tuadhmhumhain. Ghéill sé a fhlaitheas do ríocht nua na hÉireann faoi Anraí VIII sa bhliain 1542, ag éirí ina Iarla Thuamhan.

Agus ord na nGael agus an Féineachas i réim, shocraítí an comharbas faoi nósanna an tánaisteachta. Ón mbliain 1542 ar aghaidh, ceaptar Ceann na Fine Uí Bhriain de réir céad-ghinteachta, leis an teideal Iarla Thuamhan agus scaití Baron Inchiquin, ag braith ar comharbas.

Stair[cuir in eagar | athraigh foinse]

Taoisigh ba ea Uí Bhriain de Dhál Chais, ainmnithe as Cas, sliochtach sa séú glúin as Cormac Cas.[1]

Dar le hAnnála na gCeithre Máistrí, Ailill Aulom, rí Mumhan agus rí Laigean sa 3ú haois, ba ea athair Cormaic.[1] Más fíor, bheadh gaol acu leis na hEoghanachta,[2] ach creidtear gur bréagstair é seo. Le fírinne, Déisi Tuaiscirt ba ea iad a ghlac ainm nua sa bhliain 934.[3][2] Dar le Tomás Ó Rathaille, de mhuintir Éarann iad na Déise,[4] go háirithe Mairtine.[5]

Ghabh Dál gCais an Clár ó chlann lagtha na gConnacht, Uí Fhiachrach Aidhne. Bhain siad an lámh in uachtar amach ar threibheanna an cheantar sábháil is Corca Mrua agus Corca Bhaiscinn, agus rinneadh rí Thuamhan de Cinnéitigh mac Lorcáin (bás 951).[6] Ghabh a mhac Mathúin príomhchathair na nEoghanachta, Caiseal, agus tháinig Dál gCais i gceannas ar a n-iar-ardtiarnaí.[2]

Chuaigh Mathúin agus a dheartháir níos óige Brian Bóramha ar feachtais mhíleata, amhail is Cath Sulcoit in éadan na nGall-Ghael faoi Íomhar Luimnigh.[2][7] Cuireadh fir ar aois cogaidh chun báis ag Saingeal, agus gabhadh uile eile mar sclábhaithe.[7]

Bhíodh achrann idir Mathúin agus Maol Muadh mac Brain na nEoghanacht.[6] Cloíodh Mathúin sa deireadh go fealltach ag teach Dhonnabháin mhic Cathail, tugadh ar láimh dá naimhde agus cuireadh chun báis é sa bhliain 976.[8] Tháinig na hEoghanachta ar ais i gcoróin le dá bhliain sular bhain Brian Bóramha a chuid díoltais amach,[9] nuair a chloígh agus mharaigh sé Maol Muadh i gCath Bhealach Leachta.

Teacht chun cinn Bhriain Bóramha[cuir in eagar | athraigh foinse]

An bhliain dár gcionn, tharla achrann idir Brian agus Íomhar Luimnigh ag Inis Cathaigh, áit a raibh mainistir ann. Agus na Lochlannaigh ag ar foscadh sa tearmann, thruailligh Brian é agus maraíodh iad, mar dhíoltas as marú a mháthar.[10]

Tharla ansin achrann idir Dál gCais agus na hEoghanachta a raibh Mathúin maraithe acu. Cloíodh, scriosadh agus maraíodh Ó Donnabháin agus Ó Maol Mhuaidh, i dteannta le Aralt mac deireanach Íomhair 1200 fear, ag Cath Bhealach Leachta. Scrios Brian dún Uí Dhonnabháin, Cathair Chuain. Leis seo, bhí Brian Bóramha ina rí na Mumhan.[7]

Ní gan fhios a tharla teacht chun cinn Bhriain. Tháinig le harm chuig an Mumhain Maol Seachnaill II de the Chlann Cholmáin Uí Néill, rí na Mí agus Ardrí na hÉireann. Leag sé an crann insealbhaithe Dhál Chais, Magh Adhair. Rinneadh conradh idir an beirt inár roinneadh Éire eatarthu, le Brian ó dheas, Áth Cliath agus cúige Laighean san áireamh

Bhris Brian an tsíocháin agus rinne sé ruathar ar Mhaol Seachnaill. Cloíodh Brian áfach, agus b'éigean dó cúlú. Níor éirigh Brian as a uaillmhianta, áfach, agus sa deireadh, ghéill idir Maol Seachnaill agus Uí Néill an Tuaiscirt (aisteach go leor, go síochánach), agus i ndeireadh na dála, na ríthe eile Éireann. D'éirigh Maol Seachlainn ina chomhghuaillí tábhachtach Bhriain.[11]

Críochdheighilt[cuir in eagar | athraigh foinse]

Maraíodh Brian i gCath Chluain Tarbh sa bhliain 1014.

Bhí triúr duine Uí Bhriain ina n-ard-ríocht i ndiaidh Bhriain féin, agus ceannas acu ar an Mumhain. Sa bhliain 1118, ámh, rinne Toirdhealbhach Ua Conchobhair ionradh ar an Mumhain, ag teacht i dtír ar cogadh idir na deartháireacha Diarmait agus Muircheartach, iar-ardrí. Rinneadh críochdheighilt den Mhumhain le Conradh Ghleann Maghair. Bronnadh Tuadhmhumhain ar mhic Dhiarmada agus Deasmhumhain ar Mhic Cárthaigh na nEoghanacht. Tar éis bhás Dhomhnaill Mhóir, éilitheoir ar choróin na Mumhan, agus ionradh na Normannach ar Éirinn, chúlaigh Dál gCais trasna na Sionainne i gContae an Chláir isteach.

Sa bhliain 1276, bhronn Éadbhard II Shasana Tuadhmhumha ar Thomas de Clare, ag teacht i dtír ar feuding idir Clann Taidhg agus Clann Bhriain (a thug de Clare téacs dóibh). Theip ar de Clare Tuadhmhumha a ghabháil, ámh, agus cloíodh go dona é i gCath an Dísirt sa bhliain 1318. De thairbhe sin, d'fhan Tuadhmhumha raibh amuigh de cheannas eachtrannach le a 200 bhliain níos mó.[12]

Ríocht na hÉireann[cuir in eagar | athraigh foinse]

Sa bhliain 1543, ghlac Murchadh Carrach Ó Briain leis an bpolasaí 'géilleadh agus athbhronnadh' agus bhronn Anraí VIII Shasana air na teideal Iarla Thuamhan agus Barún Inse Uí Chuinn. Tar éis a bháis sa bhliain 1551, tháinig a nia Donnchadh mar chomharba Iarla trí fhuíoll speisialta. D'aistrigh an teideal Barún Inse Uí Chuinn chuig a oidhrí fireanna Trína mac Diarmaid.

Ligeadh an tIarlas i léig le bás Anraí Ó Briain, 8ú Iarla Thuamhan sa bhliain 1741. Bheadh sliochtach Daniel O'Brien, 3rd Viscount Clare ina chéad oidhre eile, ach eisreachtaíodh eisean sa bhliain 1691 agus chuaigh an teideal i ngeallbhroid dá bharr. Tar éis bhás the death of Shéamais Uí Bhriain, 3ú Marcas Thuamhan, sa bhliain 1855, d'aistrigh an teideal Barún Inse Uí Chuinn chuig gaol i bhfad amach, Sir Lucius O'Brien, sliochtaigh an chéad Iarla, Mhurchadh.

Craobh ginealaigh[cuir in eagar | athraigh foinse]

Key:

Heraldic Crown of Hispanic Hidalgos.svg
934-942[note 1]
Lorcáin
 
 
Eastern Crown.svg
942-951
Cinnéidigh
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eastern Crown.svg
951-953
Lachtna
Eastern Crown.svg
953-970
ríthe na Mumhan
970-976
Mathgamain
Eastern Crown.svg
976-978
ríthe na Mumhan
978-1002
Ardrí na hÉireann
1002-1014
Brian Bóramha
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eastern Crown.svg
1014-1025
Ardrí na hÉireann
1025-1063
Donnchad
Tadhg
bás 1023
 
 
 
 
Eastern Crown.svg
ríthe na Mumhan
1063-1068
Murchad
Eastern Crown.svg
ríthe na Mumhan
1068-1072
Rí Dhuibhlinne
1072

ríthe na Mumhan
1072-1086
Toirdhealbhach
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eastern Crown.svg
ríthe na Mumhan
1086
Tadhg
Rí Dhuibhlinne
1075-1086

ríthe na Mumhan
1086-1101
1115-1118
(faoi dhíospóid)
Ardrí na hÉireann
1101-1114
Eastern Crown.svg
1118-1119
Muircheartach
Eastern Crown.svg
ríthe na Mumhan
1114-1115
1115-1118
(faoi dhíospóid)
Diarmaid
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ríocht na nOileán
1111-1112
Eastern Crown.svg
1115
Domhnall
Eastern Crown.svg
1119-1138
ríthe na Mumhan
1138-1142
(éilitheoir)
Conchubhar
na Cathrach
ríthe na Mumhan
1142–1151
(éilitheoir)

Eastern Crown.svg
1154-1165
Toirdhealbhach
Eastern Crown.svg
1151-1154
Tadhg
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eastern Crown.svg
1157
Conchubhar
Eastern Crown.svg
Muircheartach
Eastern Crown.svg
ríthe na Mumhan
1167-1168
(éilitheoir)

Muircheartach
Eastern Crown.svg
ríthe na Mumhan
1168-1194
(éilitheoir)

Domhnall Mór
Eastern Crown.svg
Diarmaid
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eastern Crown.svg
1194
Muircheartach
Dall
Eastern Crown.svg
1198
Conchubhar
Ruadh
Eastern Crown.svg
1198-1242
Donnchadh
Cairbreach
 
 
Eastern Crown.svg
Conor O'Brien Tomb Effigy Photo 2.jpg
1242-1268
Conchubhar
na Siudane
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tadhg
Cael Uisce

bás v.p 1259
Clann Tadhg
Eastern Crown.svg
1268-1276
Brian Ruadh
Clann Briain
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eastern Crown.svg
Toirdhealbhach Mor Ua Briain.jpg
1276-1306
Toirdhealbhach Mór
DonnchadhDomhnaill
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eastern Crown.svg
1306-1311
Donnchadh
Eastern Crown.svg
1317-1343
Muircheartach
Eastern Crown.svg
1350–1360
Diarmaid
Eastern Crown.svg
1311-1313
Diarmaid
Eastern Crown.svg
1313-1317
Donnchadh
Eastern Crown.svg
1343-1350
Brian Bán
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eastern Crown.svg
1360–1369
Mathgamain
Maonmhaighe
Eastern Crown.svg
1375–1398
(éilitheoir)
Toirdhealbhach
Maol
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eastern Crown.svg
1369–1400
Brian
Sreamhach
Eastern Crown.svg
1400-1426
Conchubhar
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eastern Crown.svg
1426–1438
Tadhg
an Glemore
Eastern Crown.svg
1438-1444
Mathgamain
Dall
Eastern Crown.svg
1444-1459
Toirdhealbhach
Bóg
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eastern Crown.svg
1459-1461
(éilitheoir)
Donnchadh
Eastern Crown.svg
1459-1466
Tadhg
an Chomhaid
Eastern Crown.svg
1466-1496
Conchubhar
na Srona
Eastern Crown.svg
1496-1498
Toirdhealbhach
Óg
 
 
Eastern Crown.svg
1498-1528
Toirdhealbhach
Donn
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eastern Crown.svg
1528–1539
Conchubhar
Eastern Crown.svg
Teimpléad:CSS image crop1539–1543
Rí deireanach Thuamhan of Thomond
Coronet of a British Earl.svg
1d Iarla Thuamhan
1543–1551
Coronet of a British Baron.svg
1d Bharún Inse Chuinn
1543–1551
Murchadh
Carrach
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Coronet of a British Earl.svg
Donough
2a hIarla Thuamhan[note 2]
1551-1553
Coronet of a British Baron.svg
Dermot
2a Barún Inse Chuinn
1551–1557
Teimpléad:CSS image cropDonough
bás 1582
 
 
 
 
 
 
Coronet of a British Earl.svg
Connor
3ú hIarla Thuamhan
1553-1581
Coronet of a British Baron.svg
Murrough
3ú Barún Inse Chuinn
1557–1573
Connor
bás 1603
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Coronet of a British Earl.svg
Teimpléad:CSS image cropDonough
4ú hIarla Thuamhan
1581-1624
Coronet of a British Viscount.svg
Teimpléad:CSS image cropDaniel
1d Viscount Chláir
1662-1663
Coronet of a British Baron.svg
Murrough
4ú Barún Inse Chuinn
1573–1597
Teimpléad:CSS image cropDonough
bás 1634
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Coronet of a British Earl.svg
Teimpléad:CSS image cropHenry
5ú hIarla Thuamhan
1624-1639
Coronet of a British Earl.svg
Teimpléad:CSS image cropBarnabas
6ú hIarla Thuamhan
1639-1657
Coronet of a British Viscount.svg
Connor
2a Viscount Chláir
1663-1670
Coronet of a British Baron.svg
Dermot
5ú Barún Inse Chuinn
1597–1624
Connor
bás 1651
 
 
 
 
 
 
 
 
Coronet of a British Earl.svg
Teimpléad:CSS image cropHenry
7ú hIarla Thuamhan
1657-1691
Coronet of a British Viscount.svg
Daniel
3ú Viscount Chláir
1670-1691
Coronet of a British Earl.svg
Teimpléad:CSS image cropMurrough
6ú Barún Inse Chuinn
1624–1674
1d Iarla Inse Chuinn
1654–1674
Teimpléad:CSS image cropDonough
1d Bhairnéad Léim an Eich
1686-1717
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Henry Horatio
Lord Ibrackan
bás v.p 1690
Coronet of a British Viscount.svg
Daniel
4ú Viscount Chláir
1691-1693
Coronet of a British Viscount.svg
Teimpléad:CSS image cropCharles
5ú Viscount Chláir
1693-1706
Coronet of a British Earl.svg
Teimpléad:CSS image cropWilliam
2a hIarla Inse Chuinn
7ú Barún Inse Chuinn
1674–1692
Teimpléad:CSS image cropLucius
bás v.p 1717
 
 
 
 
 
 
 
 
Coronet of a British Earl.svg
Teimpléad:CSS image cropHenry
8ú hIarla Thuamhan
1691-1741
Coronet of a British Viscount.svg
Teimpléad:CSS image cropCharles
6ú Viscount Chláir
1706-1761
9ú hIarla Thuamhan
(teidealach)
1741-1761
Coronet of a British Earl.svg
Teimpléad:CSS image cropWilliam
3ú Iarla Inse Chuinn
8ú Barún Inse Chuinn
1692–1719
Teimpléad:CSS image cropEdward
2a Bairnéad of Léim an Eich
1717-1765
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Coronet of a British Viscount.svg
Teimpléad:CSS image cropCharles
7ú Viscount Chláir
10ú hIarla Thuamhan
(teidealach)
1761-1774
Coronet of a British Earl.svg
Teimpléad:CSS image cropWilliam
4ú hIarla Inse Chuinn
9ú Barún Inse Chuinn
1719–1777
James
bás 1771
Teimpléad:CSS image cropLucius Henry
3ú Bairnéad Léim an Eich
1765-1795
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Coronet of a British Marquess.svg
Teimpléad:CSS image cropMurrough
5ú hIarla Inse Chuinn
10ú Bairnéad Léim an Eich
1777–1808
1d Mharcas Tuamhan
1800-1808
Edward Dominic.
bás 1801
Teimpléad:CSS image crop Edward
4ú Bairnéad Léim an Eich
1795-1837
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Coronet of a British Marquess.svg
Teimpléad:CSS image cropWilliam
2a Marcas Tuamhan
6ú hIarla Inse Chuinn
11ú Barún Inse Chuinn
1808-1846
Coronet of a British Marquess.svg
Teimpléad:CSS image cropJames
3ú Marcas Tuamhan
7ú hIarla Inse Chuinn
12ú Barún Inse Chuinn
1846-1855
Coronet of a British Baron.svg
Teimpléad:CSS image cropLucius
5ú Bairnéad Léim an Eich
1837-1855
13ú Barún Inse Chuinn
1855-1872
 
 
Coronet of a British Baron.svg
Teimpléad:CSS image cropEdward Donogh
14ú Barún Inse Chuinn
1872-1900
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Coronet of a British Baron.svg
Teimpléad:CSS image cropLucius William
15ú Barún Inse Chuinn
1900-1929
Murrough
bás 1934
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Coronet of a British Baron.svg
Teimpléad:CSS image cropDonough Edward Foster
16ú Barún Inse Chuinn
1929-1968
Coronet of a British Baron.svg
Phaedrig Lucius Ambrose
17ú Barún Inse Chuinn
1968-1982
Fionn Myles Maryons
bás 1977
Murrough Richard
bás 2000
 
 
 
 
Coronet of a British Baron.svg
Teimpléad:CSS image crop Conor Myles John
18ú Barún Inse Chuinn
1982-present
Conor John Anthony
heir apparent

Féach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]

Foinsí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  • Cusack, Mary Frances (1868). "Ireland". Plain Label Books. 
  • Corbishley, Mike (1998). "The Young Oxford History of Britain & Ireland". Oxford University Press. 
  • Laffan, Thomas (1911). "Tipperary Families : Being The Hearth Money Records for 1665-1667". James Duffy & Co. 
  • Lydon, James F (1998). "The Making of Ireland". Routledge. 
  • O'Dugan, John (1999). "The Kings of the Race of Eibhear". Gryfons Publishers & Distributors. 
  • Fitzroy Foster, Robert (2001). "The Oxford History of Ireland". Oxford University Press. 
  • Fitzpatrick, Elizabeth (2004). "Royal Inauguration in Gaelic Ireland C. 1100-1600". Boydell Press. 
  • Duffy, Seán (2005). "Medieval Ireland". CRC Press. 
  • Koch, John T. (2006). "Celtic Culture". ABC-CLIO. 
  • Bryne, F.J. (2001). "Irish Kings and High Kings". Four Courts Press. 

Naisc sheachtracha[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  1. Le fu=ianaise:
    • Rí-liosta sa Leabhar Muimhneach, Lorcán mar chomharba Reabacháin mhic Mhothla.
    • Bás Reabacháin mhic Mhothla sa bhliain 934.
    • Bás Lorcáin dar le hO'Harts (942 AD).
  2. via fuíoll speisialta óna uncail.
  1. 1.0 1.1 O'Dugan, The Kings of the Race of Eibhear, 9.
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 Duffy, Medieval Ireland, 121.
  3. Annála Inis Faithlinn, AI 934.1: Quies Rebachain meic Mothlai, abb Tomma Grene & rí Dál Chais.
  4. Fitzpatrick, Royal Inauguration in Gaelic Ireland C. 1100-1600, 36.
  5. Dáibhí Ó Cróinín, "Ireland, 400-800", in Dáibhí Ó Cróinín (eag.), A New History of Ireland (Volume 1): Prehistoric and Early Ireland. Oxford University Press. 2005, lch. 222
  6. 6.0 6.1 Earráid leis an lua: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named koch
  7. 7.0 7.1 7.2 Frances Cusack, Ireland, 294.
  8. Corbishley, The Young Oxford History of Britain & Ireland, 82.
  9. Lydon, The Making of Ireland, 31.
  10. Fitzroy Foster, The Oxford History of Ireland, 37.
  11. Bryne, Irish Kings and High Kings,
  12. Joe Power, The Normans in Thomond Curtha i gcartlann 2019-01-25 ar an Wayback Machine