Jump to content

Splancfhicsean

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Sean-cheamara le splanc

Is ionann splancfhicsean agus stíl litríochta atá fíor-ghonta, nó "fíor-ghearrscéalaíocht", "ina gcuirtear splancíomhánna nó fínéid ar ár súile dúinne".[1][2][3] Táthar ann a rianaíonn a chuid fréamhacha i bhfad siar, fiú amháin chomh fada le fabhalscéalta Aesóip agus níos faide fós,[1] ach tá borradh mór tar éis teacht faoi sa 21ú haois.[4][5] Luaitear céad-úsáid an fhocail i nGaeilge le Gabriel Rosenstock.[6]

Ó tharla go bhfuil an nós níos sine na an t-ainm, breathnaítear ar an bhfocal scaití amhail "béarlagair na haoise seo",[7] agus síleann tráchtairí eile go ndéanann sé a bheag den dua a chaitheann scríbhneoirí lena gcuid scéalta.[8]

Gnéithe

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Giorracht

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Níltear ar aon fhocal faoi fhad na splancscéalta.[1] Ní áirítear saothair atá níos faide ná 1000 focal mar splancfhicsin go hiondúil agus luaitear 400 nó 300 focal freisin.[2][9][10][1] De thoradh ar shrianta a bhíonn i gceist le meáin shóisialta áirithe, tá scéalta faoi bhun 280 litir féin i measc na gcineálacha éagsúla splancfhicsin a scríobhtar.[2] Coinneáil laistigh de 500 focal is ea a éilíonn an iris dátheangach splancfhicsin Splonk agus tá rannóg faoi leith inti do mhicrifhicsean atá faoi bhun 100 focal ar fad.[11]

Aire

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Baintear suáilce as gontacht an splancfhicsin de thairbhe go ligeann sé don léitheoir glac scéalta a chur díobh in achar gearr. Déantar comparáid idir iad agus meáin shóisialta áirithe, agus ós rud é go maítear go bhfuil inniúlacht dhaoine a n-aird a dhíriú ar rudaí ag dul i laghad, tuairimítear go mbainfidh daoine atá gafa leis na meáin chéanna taitneamh as na scéalta a bhfuil "líon beag focal iontu ach atá toirtiúil ó thaobh ábhair agus mothúcháin de."[3][12] Bíonn éagsúlacht mhór le braith orthu.[13]

Gaoil

[cuir in eagar | athraigh foinse]
"Ar díol: bróga linbh. Níor caitheadh riamh iad."
—Splancscéal cáiliúil (aist. IMRAM)[1]

Fearacht na meáin shóisialta, déantar comparáid idir an splancfhicsean agus an fhilíocht, agus an ealaín bhéil trí chéile.[13] Bíonn splancscéalta i imeasc na bpíosaí a chloistear ag an oíche focal labhartha REIC.[14][15] Caitear le liricí amhrán áirithe mar splancfhicsean scaití freisin.[4] Ar an taobh eile, is féidir sraith splancscéalta faoi na carachtair chéanna a nascadh le chéile ina nóibhille.[16]

Sa Ghaeilge

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Chuaigh an fhéile IMRAM i bpáirt leis an iris liteartha Comhar chun mórléamh splancfhicsin i nGaeilge a chur ar siúl sa bhliain 2011. Coimisiúnaíodh scéalta úra ó raidhse scríbhneoirí aitheanta,[nóta 1] scéalta a bhí le cloisteáil beo agus a fhoilsíodh in eagrán speisialta den iris.[1][6] Níorbh é sin an uair deireanach a cuireadh mórléamh splancfhicsin ar siúl ag an bhféile sin.[13] Is minic freisin a luaitear an splancfhicsean mar théama sna ceardlanna scríbhneoireachta a chuireann Micheál Ó Conghaile agus Micheál Ó Ruairc i láthair mar chuid den fhéile.[17][18][19][20][21]

"Chonaiceamar siopaí leabhar á ndúnadh. Tiocfaimid as, tiocfaimid as. Irisí agus nuachtáin ag fáil bháis. Tiocfaimid as, tiocfaimid as. Splancfhicsean ag éirí níos gonta bliain i ndiaidh bliana. Tiocfaimid as. Sa deireadh ní raibh fágtha den splancfhicsean féin ach abairt. Abairt amháin. Tiocfaimid as. Ansin frása. Tiocfaimid. Ansin an focal aonair. Ansin …"
—Sliocht as gearrscéal le Gabriel Rosenstock[22]

Reáchtáil IMRAM comórtas splancfhicsin sa bhliain 2015, i bpáirt le hÁras Scríbhneoirí na hÉireann agus leis an iris Books Ireland. Foilsíodh scéalta na mbuaiteoirí san iris sin an bhliain dár gcionn.[nóta 2][23][9] Sa bhliain chéanna foilsíodh leabhar de chuid dhuine de na scríbhneoirí céanna, Máire Dinny Wren. Leabhar gearrscéalta is ea Go mbeinnse choíche saor gur féidir go leor acu a áireamh mar splancfhicsean.[24][25] Rinne Áras Scríbhneoirí na hÉireann "an chéad chomórtas splancfhicsin dátheangach a fhógairt do dhaoine óga (idir 16 – 29)" sa bhliain 2018, ar an téama 'Imbolc'.[26][nóta 3][10]

Bunaíodh an ríomhiris liteartha Splonk sa bhliain 2019 le díriú go sonrach ar splancfhicsean i mBéarla agus i nGaeilge a fhoilsiú.[27] Is sa bhliain dár gcionn ar thosaigh an iris Channel ag foilsiú beagán ábhair i nGaeilge tar éis dóibh comórtas splancfhicsin a reáchtáil i gcomhar le hÁras Scríbhneoirí na hÉireann agus le Garraithe Náisiúnta na Lus.[28]

Ar sheoladh Fhoclóir Mháirtín Uí Chadhain sa bhliain 2021, rinneadh suntas den chaoi go bhfuil cuid mhaith samplaí úsáide ann "ar geall iad le mionscéalta eachtraíochta, scéilíní astu féin a mblaistear iontu dúil agus cumas dosháraithe Uí Chadhain i mbun pinn."[29][30] Foilsíodh rogha díobh mar leabhar sa bhliain 2025 faoin teideal Dúchan.[31] Tuairimítear gur féidir cuid den ábhar múinteoireachta a chuir an Cadhnach i dtoll a chéile, agus a fhoilsíodh go trítheangach, a áireamh mar splancfhicsean freisin.[32]

Foilsíodh Geansaithe Móra le Gearóidín Nic Cárthaigh sa bhliain 2024, leabhar splancfhicsin a phléann "réimse mór téamaí i saol na mban, idir chumha agus ghrá, idir uaigneas agus dóchas." Ghnóthaigh sé an duais mar Leabhar Ficsin Gaeilge na Bliana 2024 ag Gradaim na Leabhar Éireannach.[33][3][5] Sa bhliain 2025 foilsíodh Agus Anois – Beagáinín Ciúnais le Mike Mac Domhnaill, cnuasach corrscríbhinní, stíl a bhfuil "gaol áirithe aici leis an ngearrscéal, leis an splancscéal agus le sruth comhfheasachta idirthéacsúil."[34] Thuairimigh Máirín Nic Eoin gur foirm í an splancfhicsean "a fheileann go maith do scríbhneoirí na Gaeilge."[5]

Féach freisin

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Naisc sheachtracha

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 IMRAM (2011). "I mBeagán Focal ... IMRAM Newsflash" (as ga ⁊ en). Non, je ne regrette rien: Tionscadal Piaf-Brel: lch 16. 
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 "Splanctha i ndiaidh na scríbhneoireachta?". NÓS (2018-02-08). Dáta rochtana: 2025-06-06.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 Emma Ní Chearúil (2024-12-20). "Ní chuirtear focal amú i sárchnuasach splancfhicsin Ghearóidín Nic Cárthaigh". Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  4. ↑ 4.0 4.1 Alex Hijmans (2018-03-10). "Sinéad O’Connor, údar splancfhicsin". Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 Máirín Nic Eoin (2025-03-28). "Cuid de na leabhair Ghaeilge ba chóir a bheith áirithe in aon liosta de 100 scothleabhar". Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  6. ↑ 6.0 6.1 "Splanceagarfhocal" (Deireadh Fómhair 2011). Comhar 71 (10). JSTOR https://www.jstor.org/stable/41497935. 
  7. ↑ Pól Ó Muirí (2024-04-25). "Teanga Eorpach shláintiúil chumasach í an Ghaeilge agus an Titlíoch i mbun pinn". Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  8. ↑ Mei Chin (23/12/2023). "Irish literary magazines: from the visually stunning to the unapologetically plain" (en). The Irish Times. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  9. ↑ 9.0 9.1 Robert McMillen (2016-01-14). "An t-eagrán is déanaí de Books Ireland ag cur thar maoil le Gaeilge". Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  10. ↑ 10.0 10.1 "Imbolc Flash Fiction Showcase" (en ⁊ ga). Áras Scríbhneoirí na hÉireann (2018-06-14). Dáta rochtana: 2025-06-06.
  11. ↑ Nuala O'Connor (2019-02-26). "Splonk: A New Irish Flash E-zine" (en). Writing.ie. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  12. ↑ Ellen Finnerty (2020-02-12). "With Splonk, Smart Literature for a Smart(phone) Generation" (en). University Times. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  13. ↑ 13.0 13.1 13.2 Aonghus Ó hAlmhain (2015-11-15). "Adhradh déanta ar an éagsúlacht ag IMRAM". Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  14. ↑ Caitríona Ní Chadhain (2016-11-10). "5 + 1 Imeacht Ghaelacha". NÓS. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  15. ↑ Sinéad Ní Uallacháin (2017-02-02). "5 Imeacht Ghaelacha". NÓS. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  16. ↑ Gearóidín Nic Cárthaigh (Nollaig 2024). "Leabhair na bliana | Ón Iodáilis go Gaeilge bhinn Uladh". Comhar 84 (12). 
  17. ↑ IMRAM (2015). "Ceardlann Náisiúnta: An Gearrscéal agus an Splancscéal" (as ga ⁊ en). Cleasaí Éin: Tionscadal an Phréacháin: lch 3. 
  18. ↑ IMRAM (2016). "Ceardlann Náisiúnta: An Gearrscéal, an tÚrscéal agus an Splancscéal" (as ga ⁊ en). Réaltneach: Tionscadal David Bowie: lch 19. 
  19. ↑ IMRAM (2017). "Ceardlann Náisiúnta: An Gearrscéal, an tÚrscéal agus an Splancscéal" (as ga ⁊ en). Tír Tairngire: Tionscadal Springsteen: lch 18. 
  20. ↑ IMRAM (2018). "Ceardlann Náisiúnta: An Gearrscéal, an tÚrscéal agus an Splancscéal" (as ga ⁊ en). Buail na Cloig: Tionscadal Gaspal Bob Dylan: lch 21. 
  21. ↑ IMRAM (2019). "Ceardlann Náisiúnta: An Gearrscéal, an tÚrscéal agus an Splancscéal" (as ga ⁊ en). Fear an hAbhann: Tionscadal Nick Drake: lch 20. 
  22. ↑ Gabriel Rosenstock (Meitheamh 2012). "Éanlaith an Aeir a Bhraithim Uaim". Beo! (134). 
  23. ↑ "Flash Fiction" (as Béarla ⁊ Gaeilge) (2016). Books Ireland (365): 24–29. ISSN 0376-6039. JSTOR https://www.jstor.org/stable/booksireland.365.24. 
  24. ↑ Eoin P. Ó Murchú (2016-06-12). "Sraith ghearrscéalta saibhre". NÓS. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  25. ↑ Réaltán Ní Leannáin (2016). "Na Leabhair a Thug Sásamh Dúinn i mBliana…". Comhar 76 (12): 22–31. ISSN 0010-2369. JSTOR https://www.jstor.org/stable/24885156. 
  26. ↑ "Imbolc Flash Fiction Competition | Comórtas Splancfhicsean Imbolc" (en ⁊ ga). Áras Scríbhneoirí na hÉireann (2018-03-30). Dáta rochtana: 2025-06-06.
  27. ↑ Nuala O'Connor (2021-07-27). "Splonk, the sparky bi-lingual journal for flash fiction - Books Ireland" (en). Books Ireland. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  28. ↑ "Ábhar i nGaeilge á lorg ag iris liteartha i mBaile Átha Cliath". NÓS (2023-06-01). Dáta rochtana: 2025-06-06.
  29. ↑ "Foclóir Mháirtín Uí Chadhain foilsithe ag an Acadamh Ríoga" (2021-06-18). RTÉ.ie. Dáta rochtana: 2025-06-06. 
  30. ↑ Charlie Dillon (2021-06-18). "Blaiseadh d’Foclóir Mháirtín Uí Chadhain roimh a sheoladh inniu". Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  31. ↑ "Taisce luachmhar foclóireachta Uí Chadhain". The Irish Times. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  32. ↑ Alan Titley (2022-05-03). "Tá seoda cainte agus teagaisc sa leabhar seo…". Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  33. ↑ Pádraic Ó Ciardha (2024-11-27). "Leabhar Gaeilge na Bliana ag na Irish Book Awards buaite ag Gearóidín Nic Cárthaigh". Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2025-06-06.
  34. ↑ Eoin P. Ó Murchú (2025-01-14). "Talamh úr á treabhadh ag corrscríbhneoir greannmhar". Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2025-06-06.

Nótaí

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. ↑ Biddy Jenkinson, Anna Heussaff, Mícheál Ó Conghaile, Alan Titley, Caitríona Ní Chléirchín, Simon Ó Faoláin, Ceaití Ní Bheildiúin, Celia De Fréine, Proinsias Mac a’ Bhaird, Antain Mac Lochlainn, Gabhan Ó Fachtna, Scott de Buitléir, Orna Ní Choileáin, Gabriel Rosenstock, Eoghan Mac Giolla Bhríde, Seán Mac Mathúna, Liam Ó Muirthile agus Mícheál Ó Ruairc.
  2. ↑ Buaiteoirí: Feargal Ó Béarra, Pádraig Mac Con Uladh, Antaine Mac Mathúna, Dairena Ní Chinnéide, Máire Dinny Wren.
  3. ↑ Buaiteoirí: Lisa Nic an Bhreithimh, Seán Mac Dhonnagáin, Kyle Malone, Roxana Rodica Badea.
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Splancfhicsean&oldid=1268903#Sa_Ghaeilge"