Ifín (ogham)

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Bosca Sonraí GraiféimIfín

Cuir in eagar ar Wikidata
Cineállitir oghaim Cuir in eagar ar Wikidata
Ball deogham Cuir in eagar ar Wikidata

Ar cheann desna forfeda san aibítir oghaim is ea Ifín (Sean-Ghaeilge iphín[1]). Ar dtús, is amhlaidh gurbh é [p] a luach foghraíochta. De réir Auraicept na n-Éces, De Dúilib Feda na Forfid agus In Lebor Ogaim ámh, is é io, ía, agus ia faoi seach a luach.

Stair[cuir in eagar | athraigh foinse]

Téann aibítir an Oghaim siar go dtí ré na Gaeilge Cianaí, nuair nach raibh an pósadh foghraíochta [p] ann. Is amhlaidh mar sin gur cumadh an litir Ifín le linn ré na Sean-Ghaeilge chun an foghar [p] a léiriú. Ar dtús, glaodh Pín uirthi, d'fhéadfadh faoi thionchar pinus na Laidine. Is níos dóichí é ámh gur fréamhaithe ó spina (spíon) na Laidine is ea í. i ndáiríre, is crann nó tom le toradh milis art i gcreat de réir na mbriathogham (féach thíos), agus dá bharr, ní giúis. De réir Kelly (1976), feictear an focal spín (ón Laidin) i gCóras na gCrann brí spíonán sin nó spíon gooseberry. Sa chás seo, b'fhéidir go raibh an ceart ag na gluaisithe meánaoiseacha.

De bharr "scéimreachas na nOghamaithe níos deireanaí" (McManus 1988:167), tugadh sainmhíniú as nua ar na cúig bun-fhorfeda mar aicme gutaí, go sainiúil défhoghar. De bharr sin, b'éigean dó litir nua a thabhairt arís don fhoghar [p], an uair seo mar mhodhnú den litir [b], ar a glaodh Beith Bhog nó Peith. Tugadh an t-ainm i-phín ar an litir nua, a measadh go seasadh do dhéfhoghair i-.

Sanasaíocht[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tugtar gluais in Auraicept na n-Éces don fhocal de réir córas na gcrann mar spíonán nó spíon.

Briatharoghaim[cuir in eagar | athraigh foinse]

Is iad a leanas na nathanna meafaracha dhá-fhoclach, nó Briatharoghaim (kennings), d'ainm na litreach:

  • milsem fedo (is milse feá/crainn), i mBriatharogham Morainn mac Moín
  • amram blais (is amhra/iontaí blais), i mBriatharogham Maic ind Óc

Foinsí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  • Damian McManus, Irish letter-names and their kennings, Ériu 39 (1988), 127-168.

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  1. inín, ifín ar eDIL


Aicmí agus Litreacha Oghaim
Beith Uath Muin Ailm Forfeda
B L F S N H D T C Q M G NG S R A O U E I EA OI UI IA AE P