An difríocht idir athruithe ar: "An Phortaingéilis"

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Líne 21: Líne 21:
Chuaigh an [[teanga (cumarsáid)|teanga]] ar fud an domhain nuair a bhunaigh na Portaingéalaigh a n-impireacht choilíneach. Inniu, tá sí ar an tseachtú teanga is líonmhaire cainteoirí. Is í an Phortaingéilis atá ó dhúchas ag duine as gach beirt i [[Meiriceá Theas]], cé nach labhraítear ach in aon tír amháin í - [[an Bhrasaíl]], ar ndóigh.
Chuaigh an [[teanga (cumarsáid)|teanga]] ar fud an domhain nuair a bhunaigh na Portaingéalaigh a n-impireacht choilíneach. Inniu, tá sí ar an tseachtú teanga is líonmhaire cainteoirí. Is í an Phortaingéilis atá ó dhúchas ag duine as gach beirt i [[Meiriceá Theas]], cé nach labhraítear ach in aon tír amháin í - [[an Bhrasaíl]], ar ndóigh.


Cé go bhfuil dlúthghaol ag an bPortaingéilis leis an [[An Spáinnis|Spáinnis]], rud atá le haithint ar an ngramadach ach go háirithe, tá fuaimeanna na teanga níos cosúla leis an bh[[An Fhraincis|Fraincis]] agus leis an g[[An Chatalóinis|Catalóinis]], nó bíonn gutaí doiléire agus gutaí srónacha le cloisteáil sa Phortaingéilis. Mar cheann de theangacha móra an domhain, is léir gur teanga mhór [[litríocht]]a agus [[filíocht]]a í freisin. Is é an cur síos a thug duine d'fhilí móra na Brasaíle ar a theanga dhúchais ná ''bláth deireanach Latium, chomh fiáin, chomh hálainn''.
Cé go bhfuil dlúthghaol ag an bPortaingéilis leis an [[An Spáinnis|Spáinnis]], rud atá le haithint ar an ngramadach ach go háirithe, tá fuaimeanna na teanga níos cosúla leis an bh[[An Fhraincis|Fraincis]] agus leis an g[[An Chatalóinis|Catalóinis]], nó bíonn gutaí doiléire agus gutaí srónacha le cloisteáil sa Phortaingéilis.
Mar cheann de theangacha móra an domhain, is léir gur teanga mhór [[litríocht]]a agus [[filíocht]]a í freisin. Is é an cur síos a thug duine d'fhilí móra na Brasaíle ar a theanga dhúchais ná ''bláth deireanach Latium, chomh fiáin, chomh hálainn''.


== Stór focal ==
== Stór focal ==


Fuair an Phortaingéilis an chuid is mó dá stór focal ón [[An Laidin|Laidin]], ar ndóigh, ach thairis sin, tá focal Araibise, Bascaise, Ceilteacha agus Gearmáinice (ó na [[Viseagotaigh]]) ann. Ar ndóigh, cloistear a lán focal ó na teangacha bundúchasacha sa Bhrasaíl. Bhí an-trádáil ag na Portaingéalaigh sa Chian-Oirthear, tráth, agus ba ansin a d'fhoghlaim siad an focal Sínise ''chá'', tae. (Le fírinne, is ionann ''chá'' agus "tae" mar fhocail, ach tháinig siad ó chanúintí difriúla Sínise.) Sa Bhrasaíl, bhí an teanga bhundúchasach ''Nheengatu'' nó ''lingua geral'' ("teanga ghinearálta") á labhairt go coitianta faoin tuath, fiú ag sliocht na nEorpach, agus is iomaí focal a tháinig ón teanga sin, go háirithe ainmneacha na n-ainmhithe, na n-éan agus na bplandaí. (Inniu, ní chloisfeá an ''lingua geral'' ach i gcorr-áit sa Bhrasaíl. Teanga Tupi-Guaraní í a bhfuil gaol aici le [[An Ghuaráinis|Guaráinis]] [[Paragua|Pharagua]].)
Fuair an Phortaingéilis an chuid is mó dá stór focal ón [[An Laidin|Laidin]], ar ndóigh, ach thairis sin, tá focal Araibise, Bascaise, Ceilteacha agus Gearmáinice (ó na [[Viseagotaigh]]) ann.
Ar ndóigh, cloistear a lán focal ó na teangacha bundúchasacha sa Bhrasaíl. Bhí an-trádáil ag na Portaingéalaigh sa Chian-Oirthear, tráth, agus ba ansin a d'fhoghlaim siad an focal Sínise ''chá'', tae. (Le fírinne, is ionann ''chá'' agus "tae" mar fhocail, ach tháinig siad ó chanúintí difriúla Sínise.)
Sa Bhrasaíl, bhí an teanga bhundúchasach ''Nheengatu'' nó ''lingua geral'' ("teanga ghinearálta") á labhairt go coitianta faoin tuath, fiú ag sliocht na nEorpach, agus is iomaí focal a tháinig ón teanga sin, go háirithe ainmneacha na n-ainmhithe, na n-éan agus na bplandaí. (Inniu, ní chloisfeá an ''lingua geral'' ach i gcorr-áit sa Bhrasaíl. Teanga Tupi-Guaraní í a bhfuil gaol aici le [[An Ghuaráinis|Guaráinis]] [[Paragua|Pharagua]].)


== Gramadach ==
== Gramadach ==
Líne 34: Líne 40:
==== An Bhrasaíl ====
==== An Bhrasaíl ====


Is í Portaingéilis an t-aon teanga oifigiúl sa Bhrasaíl. thart ar 99% do daonra Bhrasaíl ábalta Portaingéilis a labhairt.
Is í Portaingéilis an t-aon teanga oifigiúl sa Bhrasaíl.

==== An Phortaingéil ====

Tagann an Portaingéilis as an Phortaingéil. Is í an t-aon teanga oifigiúl atá ag an Portaingéil agus is í an máthairtheanga do fórmhór don daonra.


==== Angóla ====
==== Angóla ====


Is teanga oifigiúl í an Portaingéilis san Angóla. De réir staidéar a bhí déanta i 2012, is í Portaingéilis an máthairtheanga do 39% do daonra Angóla. Tá seans an nach bhfuil sé comh árd sin toisc go raibh an staidéar déanta sa cathair.
Is teanga oifigiúl í an Portaingéilis san Angóla.


====Mósaimbíc====
====Mósaimbíc====


Is í Portaingéilis an t-aon teanga oifigiúl sa Mósaimbíc. eolas ar an Portaingéilis ag 50̥ den daonra (2007) ach níl sí ó dúchas ach ag 3% (1998). I 2007 bhí an Phortaingéilis mar phríomtheanga ag 13̤̤̤̤̤%.
Is í an Phortaingéilis an t-aon teanga oifigiúl sa Mósaimbíc. Bhí eolas ar an Portaingéilis ag 50̥% den daonra sa bhliain 2007 ach ó dhúchas ag 3% (1998).


==== An Fhrainc ====
==== An Fhrainc ====
Tá 650,000 duine de shíolrach na Portaingéile ina gcónaí ann.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.insee.fr/fr/statistiques/3633212|teideal=L'essentiel sur... les immigrés et les étrangers  {{!}} Insee|work=www.insee.fr|dátarochtana=2021-03-13}}</ref>
Tá cúpla milliún duine de shíolrach na Portaingéile ann.


===São Tomé agus Príncipe===
===São Tomé agus Príncipe===

Leagan ó 09:49, 13 Márta 2021

Teimpléad:Teanga

Is í an Phortaingéilis teanga náisiúnta na Portaingéile, chomh maith le 5 dtír neamhspleách eile ar fud an domhain. Labhraíonn timpeall is 280 milliún duine ó dhúchas í ar fud an domhain, agus céad milliún eile mar dhara teanga nó mar theanga iasachta. Mar sin, tá sí ar theangacha móra an domhain, agus meastar go bhfuil sí ar an tséú teanga is líonmhaire cainteoirí.

Chuaigh an teanga ar fud an domhain nuair a bhunaigh na Portaingéalaigh a n-impireacht choilíneach. Inniu, tá sí ar an tseachtú teanga is líonmhaire cainteoirí. Is í an Phortaingéilis atá ó dhúchas ag duine as gach beirt i Meiriceá Theas, cé nach labhraítear ach in aon tír amháin í - an Bhrasaíl, ar ndóigh.

Cé go bhfuil dlúthghaol ag an bPortaingéilis leis an Spáinnis, rud atá le haithint ar an ngramadach ach go háirithe, tá fuaimeanna na teanga níos cosúla leis an bhFraincis agus leis an gCatalóinis, nó bíonn gutaí doiléire agus gutaí srónacha le cloisteáil sa Phortaingéilis.

Mar cheann de theangacha móra an domhain, is léir gur teanga mhór litríochta agus filíochta í freisin. Is é an cur síos a thug duine d'fhilí móra na Brasaíle ar a theanga dhúchais ná bláth deireanach Latium, chomh fiáin, chomh hálainn.

Stór focal

Fuair an Phortaingéilis an chuid is mó dá stór focal ón Laidin, ar ndóigh, ach thairis sin, tá focal Araibise, Bascaise, Ceilteacha agus Gearmáinice (ó na Viseagotaigh) ann.

Ar ndóigh, cloistear a lán focal ó na teangacha bundúchasacha sa Bhrasaíl. Bhí an-trádáil ag na Portaingéalaigh sa Chian-Oirthear, tráth, agus ba ansin a d'fhoghlaim siad an focal Sínise chá, tae. (Le fírinne, is ionann chá agus "tae" mar fhocail, ach tháinig siad ó chanúintí difriúla Sínise.)

Sa Bhrasaíl, bhí an teanga bhundúchasach Nheengatulingua geral ("teanga ghinearálta") á labhairt go coitianta faoin tuath, fiú ag sliocht na nEorpach, agus is iomaí focal a tháinig ón teanga sin, go háirithe ainmneacha na n-ainmhithe, na n-éan agus na bplandaí. (Inniu, ní chloisfeá an lingua geral ach i gcorr-áit sa Bhrasaíl. Teanga Tupi-Guaraní í a bhfuil gaol aici le Guaráinis Pharagua.)

Gramadach

Is é an briathar an chuid is deacra de ghramadach na Portaingéilise, mar is dual do theanga Rómánsach.

Cá labhraítear Portaingéilis?

An Bhrasaíl

Is í Portaingéilis an t-aon teanga oifigiúl sa Bhrasaíl.

Angóla

Is teanga oifigiúl í an Portaingéilis san Angóla.

Mósaimbíc

Is í an Phortaingéilis an t-aon teanga oifigiúl sa Mósaimbíc. Bhí eolas ar an Portaingéilis ag 50̥% den daonra sa bhliain 2007 ach ó dhúchas ag 3% (1998).

An Fhrainc

Tá 650,000 duine de shíolrach na Portaingéile ina gcónaí ann.[1]

São Tomé agus Príncipe

Is í Portaingéilis an teanga oifigiúl i São Tomé agus Príncipe. Tá 98% den daonra ábalta í a labhairt.

Tíortha eile

An Astráil

I 2001 bhí Portaingéilis ina theanga dhúchais ag 23,688 duine san Astráil.

Ceanada

I 2011 bhí Portaingéilis ina theanga dhúchais ag 211,335 duine i gCeanada ( 219,275 duine i 2006).

Guine Bissau

Is í Portaingéilis an teanga oifigiúl i bPoblacht Guine Bissau, ó dúchas ag 11-14% den daonra.

An Ghuine Mheánchiorclach

Is teanga oifigiúl í an Portaingéilis sa Ghuine Mheánchiorclach comh maith leis an Spáinnis agus an Fhraincís.

Macau

Is teanga oifigiúl í an Portaingéilis i Macau, ag 0.6% den daonra.

An Namaib

Cé nach bhfuil an Portaingéilis oifigiúl sa Namaib, measadh i 2011 go raibh sí ina theanga dhúchais ag timpeall 100,000 (4-5% den daonra).

S.A.M.

De réir American Community Survey 2006-2010 bhí an Portaingéilis á labhairt ag 684,493 duine i S.A.M.. Bhí thart ar 26.5% (181,437) na cainteoirí ina gcónaí i Massachusetts.

Tíomór Thoir 

Teanga oifigiúl sa Tíomór Thoir. Measadh i 2012 go raibh 35% den daonra Tíomór Theas ábalta Portaingéilis a léamh, scríobh agus í a labhairt.

Tagairtí

  1. "L'essentiel sur... les immigrés et les étrangers  | Insee". www.insee.fr. Dáta rochtana: 2021-03-13.