An difríocht idir athruithe ar: "An Cholóim"

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Content deleted Content added
Spaircí (plé | dréachtaí)
No edit summary
Líne 43: Líne 43:
|glaochód=57
|glaochód=57
|fonótaí=}}
|fonótaí=}}
Is tír i Meiriceá Theas í '''An Cholóim''', le cóstaí ar an [[An tAigéan Ciúin|Aigéan Ciúin]] is ar an [[An tAigéan Atlantach|Aigéan Atlantach]].
Is [[tír]] i [[Meiriceá Theas]] í '''An Cholóim''', le cóstaí ar an [[An tAigéan Ciúin|Aigéan Ciúin]] is ar an [[An tAigéan Atlantach|Aigéan Atlantach]].


Tá teorainneacha aici le [[Veiniséala]], leis an m[[An Bhrasaíl|Brasaíl]], le [[Peiriú]], le [[Eacuadór]] agus le [[Panama]]. Is í [[Bogotá]] an phríomhchathair. Tá 49 milliún duine ina gcónaí ann.
Tá teorainneacha aici le [[Veiniséala]], leis an m[[An Bhrasaíl|Brasaíl]], le [[Peiriú]], le [[Eacuadór]] agus le [[Panama]]. Is í [[Bogotá]] an [[Príomhchathair|phríomhchathair]]. Tá 49 milliún duine ina gcónaí ann.


== Stair ==
== Stair ==
Bhí [[cogadh cathartha]] ar siúl sa Cholóim idir an [[eite dheis]] agus na reibiliúnaigh, ar a nglaotar FARC (''Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia'' nó Fórsaí Armtha Réabhlóideacha na Colóime). Le breis is 50 bliain bhí FARC i mbun eachtraí foiréigin sa tír agus d'fhág an [[Cogadh|chogaíocht]] ansin breis is 250,000 duine marbh<ref>Nuacht [[RTÉ]]</ref>.
Bhí [[cogadh cathartha]] ar siúl sa Cholóim idir an [[eite dheis]] agus na reibiliúnaigh, ar a nglaotar FARC (''Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia'' nó Fórsaí Armtha Réabhlóideacha na Colóime). Le breis is 50 bliain bhí FARC i mbun eachtraí foréigin sa tír agus d'fhág an [[Cogadh|chogaíocht]] ansin breis is 250,000 duine marbh<ref>Nuacht [[RTÉ]]</ref>.


Bhí an eite dheis ar thaobh an [[Rialtas|rialtais]] agus na reibiliúnaigh ar [[Eite chlé|an eite chlé]]. Thacaigh rialtas [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|SAM]] leis an eite dheis, i gcogadh i gcoinne na n[[druga]]í.
Bhí an eite dheis ar thaobh an [[Rialtas|rialtais]] agus na reibiliúnaigh ar [[Eite chlé|an eite chlé]]. Thacaigh rialtas [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|SAM]] leis an eite dheis, i gcogadh i gcoinne na n[[druga]]í.
Líne 65: Líne 65:
Bronnadh [[Duais Nobel na Síochána]] na bliana 2016 ar ''Uachtarán na Colóime'' Juan Manuel Santos dá iarrachtaí siúd an tsíocháin a chothú.
Bronnadh [[Duais Nobel na Síochána]] na bliana 2016 ar ''Uachtarán na Colóime'' Juan Manuel Santos dá iarrachtaí siúd an tsíocháin a chothú.


2 D.F. 2016: Vótáil móramh de phobal na tíre in aghaidh an chomhaontaithe síochána a bhí socraithe idir rialtas na tíre sin agus reibiliúnaithe an FARC<ref group=" ">Nuacht [[RTÉ]]</ref>. Móramh beag a bhí i gceist.
2 D.F. 2016: Vótáil móramh de phobal na tíre in aghaidh an chomhaontaithe síochána a bhí socraithe idir rialtas na tíre sin agus reibiliúnaigh an FARC<ref group=" ">Nuacht [[RTÉ]]</ref>. Móramh beag a bhí i gceist.


=== IRA ===
=== IRA ===
Líne 71: Líne 71:


== Ranna ==
== Ranna ==
Tá an Cholóim roinnte i 32 Ranna agus Dúiche Príomhchathrach atá mar aon le roinn, cé go bhfuil Bogotá mar [[Príomhchathair|phríomhchathair]] roinne Cundinamarca.


Tá na Ranna roinnte ina dhiaidh sin i mbardais, agus ina dhiaidh sin i ''corregimientos'' in áiteanna faoin tuath, agus ''comunas'' i gceirtleáin uirbeach. Tá rialtas áitiúil ag gach roinn le gobharnóir agus tionól, a toghfar gach ceithre bliana. Tá méara agus comhairle ag gach bardas freisin agus toghcháin áitiúil don bhord riaracháin áitiúil i ngach ''corregimientos'' agus ''comunas''.


Chomh maith leis an bpríomhchathair,stádas áirithe ag ceithre dúiche eile, de bharr gnéithe sainiúil áirithe; sé sin Barranquilla, Cartagena, Santa Marta agus Buenaventura.[[Íomhá:Departments_of_colombia.svg|thumb|right|200px|Na 32 Roinn (''Departamentos'') maille leis an gCeantar Feidearálach (''Distrito Federal'') sa Cholóim]]
Tá an Cholóim roinnte i 32 Ranna agus Dúiche Príomhchathrach atá mar aon le roinn cé go bhfuil Bogotá mar phríomhchathair roinne Cundinamarca. Tá na Ranna roinnte ina dhiahd sin i mbardais, agus ina dhiadh sin i ''corregimientos'' in áiteanna faoin tuath agus ''comunas'' in áiteanna uirbeach. Tá rialtas áitiúil ag gach roinn le gobharnóir agus tionól a toghfar gach ceithre bliana. Tá méara agus comhairle ag gach bardas freisin agus toghcháin áitiúil don bhord riaracháin áitiúil i ngach ''corregimientos'' agus ''comunas''.

Chomh maith leis an bpríomhchathair tá stadas áirithe ag ceithre dúiche eile, de bhárr gnéithe sainiúil áirithe; sé sin Barranquilla, Cartagena, Santa Marta agus Buenaventura.

[[Íomhá:Departments_of_colombia.svg|thumb|right|200px|Na 32 Roinn (''Departamentos'') maille leis an gCeantar Feidearálach (''Distrito Federal'') sa Cholóim]]


{| style="background:none;"
{| style="background:none;"
Líne 166: Líne 164:


== Cathracha agus Bailte ==
== Cathracha agus Bailte ==
Is tír fíor-uirbithe í an Cholóim, tá 77.1% den daonra ina chónaí i limistéar uirbithe. Is iad [[Bogotá]] (7,387,400), Medellín, (2,382,399) agus Cali, (2,172,527) na cathracha is mó agus is tábhachtach sa tír.
Is tír uirbithe í an Cholóim; tá 77.1% den [[daonra]] sa bhliain 2018 ina chónaí i limistéar uirbithe. Is iad [[Bogotá]] (7,387,400), Medellín, (2,382,399) agus Cali, (2,172,527) na cathracha is mó agus is tábhachtach sa tír.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.dane.gov.co/index.php/estadisticas-por-tema/demografia-y-poblacion/censo-nacional-de-poblacion-y-vivenda-2018|teideal=Censo 2018|údar=dane gov.co|dáta=|dátarochtana=2020}}</ref>





Leagan ó 23:02, 4 Lúnasa 2020

Teimpléad:Bosca Sonraí Tíre Is tír i Meiriceá Theas í An Cholóim, le cóstaí ar an Aigéan Ciúin is ar an Aigéan Atlantach.

Tá teorainneacha aici le Veiniséala, leis an mBrasaíl, le Peiriú, le Eacuadór agus le Panama. Is í Bogotá an phríomhchathair. Tá 49 milliún duine ina gcónaí ann.

Stair

Bhí cogadh cathartha ar siúl sa Cholóim idir an eite dheis agus na reibiliúnaigh, ar a nglaotar FARC (Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia nó Fórsaí Armtha Réabhlóideacha na Colóime). Le breis is 50 bliain bhí FARC i mbun eachtraí foréigin sa tír agus d'fhág an chogaíocht ansin breis is 250,000 duine marbh[1].

Bhí an eite dheis ar thaobh an rialtais agus na reibiliúnaigh ar an eite chlé. Thacaigh rialtas SAM leis an eite dheis, i gcogadh i gcoinne na ndrugaí.

2002-2010

Nuair a toghadh Alvaro Uribe i réim i 2002, bhí an tír ar tí titim as a chéile[2]. Bhí greim docht ag na treallchogaithe FARC ar chuid den tír agus bhí siad díreach tar éis ceann dá n-éachtaí ba mhó a bhaint amach: fuadach Ingrid Betancourt, duine de na hiarrthóirí sa toghchán uachtaránach a bhuaigh Uribe.

Le cúnamh Meiriceánach faoin bPlean Colómach, thug Uribe faoin FARC, go díreach dá mba chrosáid phearsanta í, rud nach ionadh é toisc gur mharaigh an FARC a athair tar éis gur theip ar fhuadach i 1983.

2010

I mí na Bealtaine 2010, críochnóidh Alvaro Uribe a dhara téarma mar uachtarán na Colóime. Toghadh Juan Manuel Santos ina uachtarán na Colóime don chéad uair ar 7 Lúnasa 2010. Bhí polasaí níos séimhe ag teastáil ó mhuintir na tíre ag an am sin, rud a thóg an FARC isteach sa phróiseas polaitiúil.

2016

Fógraíodh sos comhraic ina measc siúd a bhí i mbun cogaíochta sa bhliain 2016.

Bronnadh Duais Nobel na Síochána na bliana 2016 ar Uachtarán na Colóime Juan Manuel Santos dá iarrachtaí siúd an tsíocháin a chothú.

2 D.F. 2016: Vótáil móramh de phobal na tíre in aghaidh an chomhaontaithe síochána a bhí socraithe idir rialtas na tíre sin agus reibiliúnaigh an FARC[3]. Móramh beag a bhí i gceist.

IRA

Bhí triúr Éireannach a bhfuil ceangal acu leis an IRA ciontaithe i gcúirt sa Cholóim as tacú leis an FARC. Thréig siad an tír. Tugtar Triúr na Colóime orthu in Éirinn.

Ranna

Tá an Cholóim roinnte i 32 Ranna agus Dúiche Príomhchathrach atá mar aon le roinn, cé go bhfuil Bogotá mar phríomhchathair roinne Cundinamarca.

Tá na Ranna roinnte ina dhiaidh sin i mbardais, agus ina dhiaidh sin i corregimientos in áiteanna faoin tuath, agus comunas i gceirtleáin uirbeach. Tá rialtas áitiúil ag gach roinn le gobharnóir agus tionól, a toghfar gach ceithre bliana. Tá méara agus comhairle ag gach bardas freisin agus toghcháin áitiúil don bhord riaracháin áitiúil i ngach corregimientos agus comunas.

Chomh maith leis an bpríomhchathair, tá stádas áirithe ag ceithre dúiche eile, de bharr gnéithe sainiúil áirithe; sé sin Barranquilla, Cartagena, Santa Marta agus Buenaventura.

Na 32 Roinn (Departamentos) maille leis an gCeantar Feidearálach (Distrito Federal) sa Cholóim
Roinn Príomchathair
1 Bratach Amazonas Amazonas Leticia
2 Bratach Antioquia Antioquia Medellín
3 Bratach Arauca Arauca Arauca
4 Bratach Atlántico Atlántico Barranquilla
5 Bratach Bolívar Bolívar Cartagena
6 Bratach Boyacá Boyacá Tunja
7 Bratach Caldas Caldas Manizales
8 Bratach Caquetá Caquetá Florencia
9 Bratach Casanare Casanare Yopal
10 Bratach Cauca Cauca Popayán
11 Bratach Cesar Cesar Valledupar
12 Bratach Chocó Chocó Quibdó
13 Bratach Córdoba Córdoba Montería
14 Bratach Cundinamarca Cundinamarca Bogotá
15 Bratach Guainía Guainía Inírida
16 Bratach Guaviare Guaviare San José del Guaviare
17 Bratach Huila Huila Neiva
Roinn Príomchathair
18 Bratach La Guajira La Guajira Riohacha
19 Bratach Magdalena Magdalena Santa Marta
20 Bratach Department of Meta Meta Villavicencio
21 Bratach Nariño Nariño Pasto
22 Bratach Norte de Santander Norte de Santander Cúcuta
23 Bratach Putumayo Putumayo Mocoa
24 Bratach Quindío Quindío Armenia
25 Bratach Risaralda Risaralda Pereira
26 Bratach San Andres, Providencia agus Santa Catalina San Andrés, Providencia
agus Santa Catalina
San Andrés
27 Bratach Santander Santander Bucaramanga
28 Bratach Sucre Sucre Sincelejo
29 Bratach Tolima Tolima Ibagué
30 Bratach Valle del Cauca Valle del Cauca Cali
31 Bratach Vichada Vaupés Mitú
32 Bratach Vichada Vichada Puerto Carreño
33 Bratach Bogotá Bogotá Bogotá



Cathracha agus Bailte

Is tír uirbithe í an Cholóim; tá 77.1% den daonra sa bhliain 2018 ina chónaí i limistéar uirbithe. Is iad Bogotá (7,387,400), Medellín, (2,382,399) agus Cali, (2,172,527) na cathracha is mó agus is tábhachtach sa tír.[4]


Cathracha is mó sa Cholóim

Bogotá
Bogotá
Medellín
Medellín
Cali
Cali

Cathair Roinn Daonra Cathair Roinn Daonra

Barranquilla
Barranquilla
Cartagena
Cartagena
Cúcuta
Cúcuta

1 borde Bogotá Cundinamarca 7,715,778   11 borde Villavicencio Meta 531,275
2 borde Medellín Antioquia 2,490,164   12 borde Ibagué Tolima 501,991
3 borde Cali Valle del Cauca 2,205,680   13 borde Santa Marta Magdalena 484,025
4 borde Barranquilla Atlántico 1,273,646   14 borde Valledupar Cesar 468,165
5 borde Cartagena de Indias Bolívar 914,552   15 borde Manizales Caldas 420,933
6 borde Soacha Cundinamarca 749,034   16 borde Pereira Risaralda 399,283
7 borde Cúcuta Norte de Santander 748,948   17 borde Montería Córdoba 395,184
8 borde Soledad Atlántico 664,141   18 borde Neiva Huila 340,512
9 borde Bucaramanga Santander 597,316   19 borde Pasto Nariño 305,360
10 borde Bello Antioquia 536,427   20 borde Armenia Quindío 297,052
2020 - DANE

Tagairtí

  1. Nuacht RTÉ
  2. Cruachás na Colóime, Irish TImes, 16 Meitheamh 2009
  3. Nuacht RTÉ
  4. dane gov.co. "Censo 2018". Dáta rochtana: 2020.


Tíortha Mheiriceá Theas
Airgintín, an | Bholaiv, an | Bhrasaíl, an | Cholóim, an | Eacuadór | Ghuáin, an | Paragua | Peiriú | tSile, an | Suranam | Uragua | Veiniséala