An difríocht idir athruithe ar: "An Tibéid"

Athraigh naisc
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Browse history interactively
← Gabh chuig an difear roimhe seoAn chéad dhifear eile →
Content deleted Content added
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
Líne 1: Líne 1:
[[Íomhá:Flag of Tibet.svg|thumb|right|300px|[[Bratach na Tibéide]]. Tá an [[bratach|bhratach]] seo mídhleathach sa Tibéid inniu, faoi dhlí na Síne]]
[[Íomhá:Flag of Tibet.svg|thumb|220x220px|[[Bratach na Tibéide]]. Tá an [[bratach|bhratach]] seo mídhleathach sa Tibéid inniu, faoi dhlí na Síne|alt=]]


Réigiún s[[an Áise]] is ea '''an Tibéid'''. Tá sí suite ar ardchlár i dtuaisceart na [[Himiléithe]]. 4,900 [[méadar]] an mheán-airde agus is é an réigiún is airde ar [[an Domhan|domhan]] é.
Réigiún s[[an Áise]] is ea '''an Tibéid'''. Tá sí suite ar ardchlár i dtuaisceart na [[Himiléithe]]. 4,900 [[méadar]] an mheán-airde agus is é an réigiún is airde ar [[an Domhan|domhan]] é.


Inniu tá an tír faoi smacht [[Daon-Phoblacht na Síne|Dhaon-Phoblacht na Síne]]. Tá Rialtas na Tibéide ar Deoraíocht i nDaramsala na h[[An India|India]].
Inniu tá an tír faoi smacht [[Daon-Phoblacht na Síne|Dhaon-Phoblacht na Síne]]. Tá Rialtas na Tibéide ar deoraíocht i nDaramsala na h[[An India|India]].
[[Íomhá:Samye Tibet.jpg|mion|Bunaíodh an [[mainistir]] ag [[Samye]] faoi [[Pátrúnacht|phátrúnacht]] Trisong Detsen timpeall 790]]


== Stair ==
== Stair ==
Forbraíodh an chéad stát Tibéadach ó phobail i ngleann na habhann [[Yarlung Tsangpo]], an abhainn níos faide sa Tibéid. Timpeall 600 CR, rinne [[Namri Songtsen]] aontas de na pobail seo faoi smacht [[Monarcacht|rí amháin]] agus ainmníodh [[Lása]] mar [[Príomhchathair|phríomhchathair]]. Mhéadaigh an ríocht seo faoi smacht a mhic [[Songtsen Gampo]] a bhunaigh [[Impireacht na Tibéide]]. Deir staraithe Tibéadacha go dtáinig [[An Búdachas|Búdaithe]] go dtí an Tibéid le linn an réimis Songtsen Gampo. Rialaigh Songtsen Gampo go 649 CR. Níos déanaí, chothaigh an rí [[Trisong Detsen]] go mór an Búdachas. Bunaíodh an [[mainistir]] ag [[Samye]] faoi [[Pátrúnacht|phátrúnacht]] Trisong Detsen timpeall 790 CR. Tugtar ómós do Songtsen Gampo agus do Trisong Detsen mar rithe an [[Dharma]] (Tib. ཆོས་རྒྱལ་ ''chos rgyal'') -- rithe a chreid go mór i dteagasc an Bhúdachais agus a thacaigh go mór leis. Le linn an ama seo, bhí neart talún faoi smacht Impireacht na Tibéide. Throid Impireacht na Tibéide i gcoinne na [[Arabaigh|n-Arabach]] san iarthar agus i gcoinne [[An tSín|na Síne]] san oirthear. Tar éis bhás an rí [[Langdarma]] i 842, thit Impireacht na Tibéide, agus ní raibh an Tíbeid aontaithe faoi smach rí amháin níos mó.
Fógraíodh an chéad stát Tibéadach i ngleann na habhann [[Yarlung Tsangpo]], an abhainn níos faide sa Tibéid. Timpeall [[600]], tháinig [[Namri Songtsen]]<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Namri Songtsen|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Namri_Songtsen&oldid=950606344|journal=Wikipedia|date=2020-04-12|language=en}}</ref> i gcumhacht; tugadh an chumhacht do rialtas láir agus ainmníodh [[Lása]] mar [[Príomhchathair|phríomhchathair]]. Mhéadaigh an ríocht seo faoi smacht a mhic [[Songtsen Gampo]] a bhunaigh [[Impireacht na Tibéide]].


Deir staraithe Tibéadacha go dtáinig [[An Búdachas|Búdaithe]] go dtí an Tibéid le linn an réimis Songtsen Gampo. Rialaigh Songtsen Gampo go 649 CR.
[[Íomhá:Kampa Dzong, Tibet 1904 John C. White RESTORED (cropped).jpg|mion|Kampa Dzong, 1904, agus feachtas faoi cheannais Francis Younghusband]]
Níos déanaí, chothaigh an rí [[Trisong Detsen]] go mór an Búdachas. Bunaíodh an [[mainistir]] ag [[Samye]] faoi [[Pátrúnacht|phátrúnacht]] Trisong Detsen timpeall 790. Tugtar ómós do Songtsen Gampo agus do Trisong Detsen mar rithe an [[Dharma]] (Tib. ཆོས་རྒྱལ་ ''chos rgyal'') -- rithe a chreid go mór i dteagasc an Bhúdachais agus a thacaigh go mór leis. Le linn an ama seo, bhí neart talún faoi smacht Impireacht na Tibéide. Throid Impireacht na Tibéide i gcoinne na [[Arabaigh|n-Arabach]] san iarthar agus i gcoinne [[An tSín|na Síne]] san oirthear. Tar éis bhás an rí [[Langdarma]] i 842, thit Impireacht na Tibéide, agus ní raibh an Tíbeid aontaithe faoi smach rí amháin níos mó.

=== 1900idí ===
Sa bhliain 1904, rinne an [[An Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]] ionradh ar an Tibéid.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=British expedition to Tibet|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=British_expedition_to_Tibet&oldid=909170137|journal=Wikipedia|date=2019-08-03|language=en}}</ref> Ionsaí ba ea é ar dhaoine nach raibh cóir a gcosanta acu. Feallmharaíodh na céadta nó na mílte [[manach]] le linn an fheachtais míleata.
Sa bhliain 1904, rinne an [[An Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]] ionradh ar an Tibéid.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=British expedition to Tibet|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=British_expedition_to_Tibet&oldid=909170137|journal=Wikipedia|date=2019-08-03|language=en}}</ref> Ionsaí ba ea é ar dhaoine nach raibh cóir a gcosanta acu. Feallmharaíodh na céadta nó na mílte [[manach]] le linn an fheachtais míleata.

[[Íomhá:Himalayas-Lhasa15.JPG|thumb|left|260px|An t-[[ardchlár]]]]


Shroich sluaíocht [[An Bhreatain|Briotanach]], faoi cheannas Francis Younghusband, [[Lása]] na Tibéide, ar [[3 Lúnasa]] [[1904]]. Ba choimirceas de chuid na Breataine é nuair a shínigh Conradh Lása ar an [[7 Meán Fómhair]] [[1904]].
Shroich sluaíocht [[An Bhreatain|Briotanach]], faoi cheannas Francis Younghusband, [[Lása]] na Tibéide, ar [[3 Lúnasa]] [[1904]]. Ba choimirceas de chuid na Breataine é nuair a shínigh Conradh Lása ar an [[7 Meán Fómhair]] [[1904]].


== Creideamh ==
== Creideamh ==
Cleachtaítear neart reiligiúin sa Tibéid, ach cleachtaíonn formhór na dTibéadach an [[An Búdachas|Búdachas]]. Tá ceithre scoil an Bhúdachais sa Tibéid: an scoil Nyingma, an scoil Kagyu, an scoil Sakya, agus an scoil Gelug. Is é an [[Dalai Lama]] ceannaire na scoile Gelug, agus d'fheidhmíodh sé cumhacht theamparálta sa Tibéid go hionradh na Síne i 1959. Cleachtaíonn roinnt Tibéadach reiligiún ar a dtugtar [[Bon]] air. Tá conspóid ann faoi bhunús an Bon. De réir an traidisiúin Bhúdaíoch, is é an Bon reiligiún dúchasach na Tibéide, ach deir a lucht leanúna go bhforbraíodh an Bon i dtír ar an taobh thiar den Tibéid ar a dtugtar Tazig. Tá neart cosúlachtaí idir an Búdachas agus an Bon, ach dhéantaí géarleanúint ar an mBon go minic i stair na Tibéide.
Cleachtaítear neart reiligiúin sa Tibéid, ach cleachtaíonn formhór na dTibéadach an [[An Búdachas|Búdachas]].
[[Íomhá:Himalayas-Lhasa15.JPG|thumb|left|260px|An t-[[ardchlár]]]]Tá ceithre scoil an Bhúdachais sa Tibéid: an scoil Nyingma, an scoil Kagyu, an scoil Sakya, agus an scoil Gelug. Is é an [[Dalai Lama]] ceannaire na scoile Gelug, agus d'fheidhmíodh sé cumhacht theamparálta sa Tibéid go hionradh na Síne i 1959.
=== Bon ===
Cleachtaíonn roinnt Tibéadach reiligiún ar a dtugtar [[Bon]] air.
Tá conspóid ann faoi bhunús an Bon. De réir an traidisiúin Bhúdaíoch, is é an Bon reiligiún dúchasach na Tibéide, ach deir a lucht leanúna go bhforbraíodh an Bon i dtír ar an taobh thiar den Tibéid ar a dtugtar Tazig.
Tá neart cosúlachtaí idir an Búdachas agus an Bon, ach dhéantaí géarleanúint ar an mBon go minic i stair na Tibéide.


== Tagairtí ==
== Tagairtí ==

Leagan ó 12:15, 23 Meitheamh 2020

Bratach na Tibéide. Tá an bhratach seo mídhleathach sa Tibéid inniu, faoi dhlí na Síne

Réigiún san Áise is ea an Tibéid. Tá sí suite ar ardchlár i dtuaisceart na Himiléithe. 4,900 méadar an mheán-airde agus is é an réigiún is airde ar domhan é.

Inniu tá an tír faoi smacht Dhaon-Phoblacht na Síne. Tá Rialtas na Tibéide ar deoraíocht i nDaramsala na hIndia.

Bunaíodh an mainistir ag Samye faoi phátrúnacht Trisong Detsen timpeall 790

Stair

Fógraíodh an chéad stát Tibéadach i ngleann na habhann Yarlung Tsangpo, an abhainn níos faide sa Tibéid. Timpeall 600, tháinig Namri Songtsen[1] i gcumhacht; tugadh an chumhacht do rialtas láir agus ainmníodh Lása mar phríomhchathair. Mhéadaigh an ríocht seo faoi smacht a mhic Songtsen Gampo a bhunaigh Impireacht na Tibéide.

Deir staraithe Tibéadacha go dtáinig Búdaithe go dtí an Tibéid le linn an réimis Songtsen Gampo. Rialaigh Songtsen Gampo go 649 CR.

Kampa Dzong, 1904, agus feachtas faoi cheannais Francis Younghusband

Níos déanaí, chothaigh an rí Trisong Detsen go mór an Búdachas. Bunaíodh an mainistir ag Samye faoi phátrúnacht Trisong Detsen timpeall 790. Tugtar ómós do Songtsen Gampo agus do Trisong Detsen mar rithe an Dharma (Tib. ཆོས་རྒྱལ་ chos rgyal) -- rithe a chreid go mór i dteagasc an Bhúdachais agus a thacaigh go mór leis. Le linn an ama seo, bhí neart talún faoi smacht Impireacht na Tibéide. Throid Impireacht na Tibéide i gcoinne na n-Arabach san iarthar agus i gcoinne na Síne san oirthear. Tar éis bhás an rí Langdarma i 842, thit Impireacht na Tibéide, agus ní raibh an Tíbeid aontaithe faoi smach rí amháin níos mó.

1900idí

Sa bhliain 1904, rinne an Ríocht Aontaithe ionradh ar an Tibéid.[2] Ionsaí ba ea é ar dhaoine nach raibh cóir a gcosanta acu. Feallmharaíodh na céadta nó na mílte manach le linn an fheachtais míleata.

Shroich sluaíocht Briotanach, faoi cheannas Francis Younghusband, Lása na Tibéide, ar 3 Lúnasa 1904. Ba choimirceas de chuid na Breataine é nuair a shínigh Conradh Lása ar an 7 Meán Fómhair 1904.

Creideamh

Cleachtaítear neart reiligiúin sa Tibéid, ach cleachtaíonn formhór na dTibéadach an Búdachas.

An t-ardchlár

Tá ceithre scoil an Bhúdachais sa Tibéid: an scoil Nyingma, an scoil Kagyu, an scoil Sakya, agus an scoil Gelug. Is é an Dalai Lama ceannaire na scoile Gelug, agus d'fheidhmíodh sé cumhacht theamparálta sa Tibéid go hionradh na Síne i 1959.

Bon

Cleachtaíonn roinnt Tibéadach reiligiún ar a dtugtar Bon air.

Tá conspóid ann faoi bhunús an Bon. De réir an traidisiúin Bhúdaíoch, is é an Bon reiligiún dúchasach na Tibéide, ach deir a lucht leanúna go bhforbraíodh an Bon i dtír ar an taobh thiar den Tibéid ar a dtugtar Tazig.

Tá neart cosúlachtaí idir an Búdachas agus an Bon, ach dhéantaí géarleanúint ar an mBon go minic i stair na Tibéide.

Tagairtí

  1. ↑ "Namri Songtsen" (as en) (2020-04-12). Wikipedia. 
  2. ↑ "British expedition to Tibet" (as en) (2019-08-03). Wikipedia. 


Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=An_Tibéid&oldid=965199"