Dúblóga Uamacha

Is éard is dúblóga uamacha (comhaonaid, dúblóga, nathanna macallacha nó focail eamhnaithe uaireanta) ann ná nathanna beaga a bhfuil dhá fhocal iontu agus a bhfuil rím eatarthu de ghnáth. Is féidir an focal céanna a athrá nó athrú beag a bheith i gceist. Tá an tógáil sách coitianta sa Ghaeilge, rí rá mar shampla. Feictear samplaí amhail helter skelter sa Bhéarla, áit a dtugtar reduplicated words, reduplicatives, rhyme motivated compounds, echo words nó flip-flop words orthu.

Samplaí sa Ghaeilge

Sampla	Míniú	Foinse
beag beagadán	duine beag
(seolta) bocóideacha bacóideacha	bellying sails. ('chequered' dar le roinnt foinsí)	Ó Dónaill
bog bogadán	duine bog
briolla bhrealla/brille bhreaille	seafóid chainte
briste brúite	worn out
bulcánta balcánta	sturdy and strong	FGB
cling-cleaing	clang	FGB
ciolar chiot (a dhéanamh de rud)	rud a bhriseadh ina phíosaí beaga, bia míoltóg a dhéanamh de dhuine
clic cleaic	click-clack/Clack-clack, trup-trap	FGB
cliotar cleatar	racket, din	FGB
clipthe cráite	tormented
clú agus cáil	fame
cniogaide cnagaide	tap-tap (foilsíodh rainn i bhfoirm leabhair ag Nicholas Williams faoin teideal seo https://www.cic.ie/books/published-books/cniogaide-cnagaide-leabhair-cloite)
cogar mogar	hugger mugger (i.e. jumble, confusion; jumbled, confused)
cosair-easair	litter, mess
croí cráite	broken heart, broken-hearted
dáiríre píre
de dhoirte dhairte (leagan malartach: de dhorta dharta)	dartingly, suddenly.	Tá de dhorta dharta ar leathanach 226 de Deoraithe le Dónall Mac Amhlaigh. Rinne sé de dhurta dharta é, is é sin le rá go ndearna sé go tobann é gan smaoineamh roimh ré.
dic-dic	Abhacantalóp atá dúchasach don Afraic is ea an dic-dic
diúra deabhra (nó dúra dara)	Bheith i do dhiúra dheabhra, to be in a state of utter confusion, to be left speechless.	FGB
thit an drioll ar an dreall aige	he was flabbergasted; he lost courage
dubhdóite	sick and tired
dúr dúramán	duine dúr
duth is dath	'Bhí sé cinnte orm duth is dath í a choinneáil uaim.'	Deoraíocht, Pádraic Ó Conaire, lch 44.
gan dubh gan dath	without a trace	FGB
dúrtam dártam	tittle-tattle
dúirse-dáirse	ráfla, on the grape-vine. Leagan eile is ea "Dubhairt sé Dabhairt sé" an leagan Gaeilge a cuireadh ar theideal dhráma Lady Gregory a d'aistrigh An Seabhac Foilsíodh é ar an An Claidheamh Soluis ar an 29 Iúil, 1911.	FGB
éasca péasca	easy-peasy
faoiste fáiste (a dhéanamh de rud)	to pooh-pooh sth.; a bheag de dhéanamh de rud
figear feaigear	An rud sin eile, thingamy cá hainm seo atá air	FGB
fíge fí	a trifling thing
filimín fálaimín	Humpty-dumpty.	FGB
fionna feanna	jot, nothing. "Níor fágadh fionna feanna ann" - nothing was left there; "ní fiú fionna feanna é" - it is worth nothing.
fite fuaite (le)	intertwined (with) (i.e. intricately associated with)	FGB
flup flap	flop (aimnfhocal)	focloir.ie
ag teacht go folcanta falcanta (leagan malartach folcánta falcánta)	ag teacht go neartmhar láidir	FGB
frois frais (a dhéanamh de rud)	praiseach a dhéanamh de rud
frumsó framsó
frum fram		Fan Inti, Domhnall Mac an tSíthigh, lch 97.
"Fú Fá Féasóg"	fee fo fum	Sgéalta na bhFianna. Micilín Mac Donnachadha. Cárna.
fuirseadh fairseadh (a dhéanamh de rud)	praiseach a dheanamh de rud
fud fad
fudar fadar	praiseach; "fudar a dhéanamh de rud" - praiseach a dhéanamh de rud; Tá rudaí ar fudar fadar - things are in a state of confusion
fuile faile	confusion, commotion, fuss, hubbub. Leagan malartach: fuithilí faithilí
fuithilí faithilí: f.4.	duine gan chrích, rud, obair, cainnte etc. gan éifeacht. Níl it fhalla ach fuithilí faithilí oibre. Cá bhfuil an leithead ná an fhuaimeantamhlacht? anuas leis ar an gcéad ghála: obair neamhcheárdamhail: abláil. Fuithilí faithilí ná deárna faic riamh i gceart: útamálaidhe gur cuma leis.	Seán a' Chóta
fuimine farc a ghabháil ar dhuine	léasadh a thabhairt do dhuine
furtla fartla	fuadar, tranglam
futa fata/fut fat	gáróid, clismirt, cabaireacht áthais
géaraide goinide	a leech
giob geab/giub geab	pecking, mionchaint
ní raibh gíog ná míog as (leagan malartach 'gíocs ná míocs')	Ní raibh focal le clos uaidh
gírle guairle	hurly-burly (leagan malartach - gírle má guairle)
gliog gleaig	click-clack, chatter. (Cnósach Focal ó Bhaile Bhúirne) glig gleaig caint gan chiall gan éifeacht	FGB
gogaille gó (a dhéanamh de dhuine)	to send someone on a fool's errand
Gugalaí gug	leabhar foilsithe ag Futa Fata.
bheith i do hoibín host ag duine	to be a burden-bearer, a drudge for someone
hip hap/hip hop	hip hop	tearma.ie, focloir.ie
holam halam/hulam holam/hulm halm	commotion, uproar; confusion. (leagan malartach: hólam tró)
húirte háirte (Leagan malartach hurta harta	hubbub	FGB
hula hairc	(call to dogs) hark (away)!
Hula hul	liú fiaigh Ciarraíoch - le feiceáil mar theideal ar leabhar le Seán Mac Mathúna.
hulach halach	commotion, uproar; noise of chase.
hulúiste huláiste	yo-heave-ho!
hurla burla	hurly-burly
hurla harla	'tharla an hurla harla' halloo	Lch 95 Duinnín Bleachtaire
Ní raibh húm ná hám as	There was not a sound or a move out of him
hurdaí-gurdaí	hurdy-gurdy
hurlama giúrlama	commotion, uproar
huth ná hath	int. Huh! Ní dúirt sé huth ná hath leis, he said nothing, was non-committal, about it.	FGB
(teanga) liom leat	double-talk, double-dealer	Ó Dónaill
liútar éatar	raic agus rírá
lí-lé	níl lí-lé déanta iniubh agum = níl aon ábhar gnótha déanta inniubh agum, níl lí-lé acu = táid dealamh, beó bocht	Cnósach Focal ó Bhaile Bhúirne
longar langar	disorder, confusion
luchartha lochartha	decrepit
thit an lug ar an lag aige	he was flabbergasted, chaill sé misneach
lúrapóg lárapóg	ainm ar chluiche do pháistí ar buille faoi thuairim (FGB); nonsense phrase signifying the galloping of a horse (Dineen).	FGB, Dineen
luthairt lathairt	raidhse, mórán
lumpar agus lampar	bailúchán seanrudaí; "idir lumpar agus lampar": everything included (fosta: "cruifleog")
míle murdal! (nó Míle murdar!)	horror of horrors!
idir mhioth agus mhaith	idir mhaith agus olc, de gach sórt
meascán mearaí
mugadh magadh	humbug, farce
múta máta	duine gan mhaith, bodach (FGB); one who can do nothing properly (Dineen)	FGB, Dineen
neam neam	s. (Child's talk) Sweet, titbit.
niúdar neádar	1.trifling, indecisive, insipid talk; namby pamby. 2. Hesitant person; dead-and-alive person
núscar náscar	1. insipiant talk 2. hesitant person, duine lag
gheall sé na hoirc is na hairc dom	gheall sé gealach is grian dom
ping pang	an cluiche leadóige boird - bunaithe ar an mBéarla
plinc pleainc	De thuairt, ceann ar aghaidh, (adv.); "dúirt sé plinc pleainc é" - dúirt sé glan amach é	Liosta Focal as Ros Muc
plob plab	1. bubbling, gurgling sound. 2. blubbering, incoherent speech
prup-prab	'prup-prab na tine aitinn'	lch 32 Conaire Mór, Seacht nDoras na Cinniúna, Diarmuid Johnson, Leabhar Breac.
rírá	hubbub, uproar
de rite reaite	faoi luas	FGB
ruaille buaille/rúille búille	commotion, tumult, confusion
rup rap	buinneach agus caitheamh amach
rúp ráp	confusion, din
sciobtha scuabtha	spick and span
sciob sceab	scrimisc, brútam
sciot sceat/sciot scot (a dhéanamh de rud)	to mess up sth.; to cut up something so as only to leave the worst parts
seobob, siobab	m., haste, hurry, confusion, fluster; diarrhoea. cf hubub an dhob.	Dineen
(tá an bord seo) siugaí siú	this table is falling apart, unsteady, wobbling
siod sead	chit-chat	FGB
siún sincín	confused person, exhausted person
sifil seaifil	'...ag síor-rith chuig dochtúirí faoi chuile shifil sheaifil. 'Chuile frois frais!'	Dialann Mo Mháthar Pádhraic Breathnach.
sithe seatha	tittle-tattle	FGB
slis sleais		Ealaín an Aistriúcháin 4: The Jabberwocky. Comhar 72 (5), 22. Antain Mac Lochlainn.
slubar slabar	muck, mush
slupar slapar	an fhuaim a dhéanann uisce atá ag lapadaíl
smuchar smachar	'smuchar smachar na gcapall'	lch 82 Conaire Mór, Seacht nDoras na Cinniúna, Diarmuid Johnson, Leabhar Breac.
snasta blasta	branda seacláide
sníomhaí snámhaí	feithid (spinner FGB)	FGB, agus Rí na gCearrbhach le Seán Ó Dúrois, agus sa ghearrscéal seo http://www.feasta.ie/2014/meanf/alt4.html
spior spear (a dhéanamh de rud)	a bheag a dhéanamh de rud
sputar spatar		Lch 440 Cluiche na Corónach.
subhach sách/súch sách		Conaire Mór le Diarmuid Johnson
súm sám	duine leamh, díbheo, spadaire, duine fuarspreosach, duine spadánta.
tamhach táisc	commotion, uproar
tiuf-teaf	Chiffchaff (cineál éin)	FGB
tic teaic	tick-tack, tick-tock; "Cluineann sí tic teaic an chloig."	FGB agus lch 71, Máire Dinny Wren, Go mbeinnse choíche saor, cnuasach gearrscéalta
toiriall tairiall	stráice craiceann ó chorpán, (a ndeirtí go raibh draíocht ag roinnt leis)
(Go) torpach tiarpach	all puffed up, full of pomposity.	FGB
treillisg bhreillisg	melee
triopall treapall	trailing thing; disorder; confusion "Ná fág gach uile rud ina thriopall treapall" - Ná fág gach rud ina phraiseach.
tromach tramach	pell-mell, topsy-turvy
bhí *trup trap* acu ar fud an tí	bhíodar ag siúl go torannach ar fud an tí.
tuf taf	rancid; "Tá an sneachta alright ach is fearr liom tuf-taf é ná ina phlub-phlab"	gearrscéal Leaca an Tí Mhóir le Seán Mac Mathúna
tuirseach traochta	exhausted
trut trat	sound of tramping feet, noise, din.	FGB

Abairtí agus eile

Ina measc seo tá abairtíní beaga agus nathanna a leanann an sainmhíniú thuas nó a thagann leis de bharr litrithe.

• gíog (Sa nath) gíog guag a dhéanamh de dhuine, to confound s.o. utterly. FGB
• steig meig a dhéanamh de dhuine - cloigeann duine a scoilteadh focloir.ie
• Gíoc bíoc! - Peep-bo! FGB
• fuip faip - tagairt do (fhuaim?) ráipéar, An Litir, Liam Mac Cóil.
• ar bhois agus ar bhais an mhaide rámha
• bhain sé sliseóg dhe thaobh dúrach agus sliseóg de thaobh darach
• Ba mhó a shola ná a dhola, he gained more than he lost. FGB
• siúlach scéalach
• Patairín agus Patarún – leabhar le hAilbhe Ó Monacháin
• Gan “thú" gan “thá” as (David Copperfield, lch 801)
• Ó Stiúcaí Stiúgtha: Bliodar bleadar, fastaím, brille breaille, amaidí-dú-dá, truflais smuflais, réiméis raiméis
• Leabhar Stiofáin Uí Ealaoire 'D'eirghi sé go hú, há, go neart a chrá[mh]...'
• 'hólas bólas' - Alan Titley - Is fíor go raibh níos mó oideachais orainn seachas mar a bhí aimsir Vítneaim, ach shílfeá nach slogfaí a leithéid hólas bólas arís.
• fiosach feasrach “Níl dochar a bheith fiosach feasrach an uair atá ann”. Nó ‘fiosrach feasrach’, b’fhéidir. Tá ‘fiosrach’ san fhoclóir agus níl ‘fiosach’. Níl aon sampla eile de ‘fiosach’ ach amháin ag Seán Mac Meanman.
• Ící Pící - Amhráin nuachumtha do pháistí
• brútam prúcam prácam Alan Titley https://www.irishtimes.com/culture/treibh/coincr%C3%A9it-anuas-ar-chne%C3%A1-1.3460643
• Trumpaí Dumptaí agus an Falla Mór
• 'Humtí Dumtí' aistriúchán Gaeilge ar an rann cáiliúil in An Tigh a Thóg Seáinín le Pronnséas Ó Súilleabháin.
• Filimín Failimín - Humpty Dumpty Nicholas Williams Lastall
• Munachar agus Manachar - Tweedledum and Tweeldledee Nicholas Williams Lastall
• Hurú! Hurá! mar aistriú ar Callooh! Callay! an Gheabairleog, Williams
• Fuadar ná feadar Peadar Ua Laoghaire
• Súistín búistín - ón amhrán Léim Thart le Des Bishop agus ón rann Lúrabóg, Lárabóg."
• Lumpar is Lampar - 'bhailíodar Lumpar is Lampar lasmuigh den sceallóglann...' Muiris Ó Meára.

"Lúrabóg Lárabóg, buidhe ó n-Éirinn, Éire plubán, plubán súlach, súil na gcaorach, dhá chéad lumán, lumán, láthaigh, súistín, búistín, buille bheag ar bhéicín, buille bheag ar bharr na gcos agus cnap isteach an fhaoideóig bhuidhe."

• Dúidín dáidín (An ruidín deas a chaill mé, Go lige Dia na nGrásta Go bhfaighidh mé aríst é.) ón amhrán An Dreoilín.
• Tá léimeadáin againn, preabadáin, siúladáin, scioradáin, cnagadáin, lupadáin, lapadáin, súistín, búistín, agus dib-a-deáb-a-dúistín againn. Tuairisc https://tuairisc.ie/ta-leimeadain-preabadain-siuladain-scioradain-cnagadain-lupadain-lapadain-suistin-buistin-agus-dib-a-deab-a-duistin-againn/
• Gígí Gaigí Iontais - Ainm Gaeilge a cumadh mar leagan ar Wibbly Wobbly Wonder. https://tuairisc.ie/cen-ghaeilge-ata-ar-wibbly-wobbly-wonder-agus-loop-the-loop/
• Aililiú Pililiú Jeepers Creepers Ingemar Lejonborg Pádraig Ua Maoileoin 1982 A0741 agus san amhrán An Poc ar Buile.
• tamhach, s. (In phrase) ~ táisc, commotion, uproar. FGB
• Gogaí bogaí - gogaí (Child’s name for) egg. Duinnín ar an Sceilig.
• Rann beag ag Brian Ó Baoill faoi na méara: Ordóg, colagóg, méar fuda fada, mac an aba, lúirín beag ina luí sa log is é ag baint fug do mhamaí.
• taoile tuile
• scríb scrob
• Fear scrob scrab (veidhleadóir)/Ag imirt ar a scríob scrab. lch 18 Cín Lae Amlaoibh
• gíc goc Stair na Gaeilge.
• Hong Cong
• Cu-cú - gairm an éin, an chuach. NEID
• Tic Teac - dráma le Púca Puppets
• ho hó, int. Oho! FGB
• had dad = háidí 1. = int. (Admonishing child) Ha! Aha! 2 :ha. FGB
• prúta práta - sa scéal An Triú Scéal Déag, lch 204 le hAlan Titley
• Trupall Trapall, Rainn bheaga ón mbéaloideas do pháistí óga, 1972, An Gúm, Clíodna Cussen
• sníc píc - feicthe in úsáid
• slug slag (gib gab i mBéarla) á rá ag foileán, http://www.potafocal.com/beo/?s=slug+slag
• na briathra foisteanacha faisteanacha, lch 1 An Béal Beo le Tomás Ó Máille.
• Chun gur dhein an bhean so leongó liúngó dhom chroí. Casadh an tSúgáin.

Samplaí i nGaeilge na hAlban

• fìth-fàth masc - mist of invisibility (or the power to produce said mist) (féth fíada sa Ghaeilge)
• fàth-fìth masc -mist of invisibility (or the power to produce said mist)
• sù-sì - súisí/sushi ACDD
• rù-ra - haphazard, jumbled The Gaelic-English Dictionary - Colin B.D. Mark
• Hoilibheag Hilibheag - focail ráiméise san amhrán Smeòrach Clann Dòmnaill

Foinsí

• Foinse FGB nó Dineen seachas uimh. 21 is uimh. 70. Maidir le huimh. 69, seans go gciallaíonn sé 'd'ardchaighdeán', 'an-mhaith', 'an-deas'.
• LISTSERV.HEANET.IE
• Tá eolas breise le fáil i mBéaldoideas, 1988, lch 141-152 agus ar http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/corpus/macalla/
• 10459.

Ní Dhomhnaill (Cáit): Dúblóga uamacha Gaeilge. In Béaloideas 56 (1988), pp. 141�152

A collection of alliterative and riming doublets in Irish. Includes (Ÿ8) an excursus on the possible derivation of �onna feanna