An difríocht idir athruithe ar: "An Iodáilis"

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Content deleted Content added
No edit summary
Líne 13: Líne 13:
|iso1=it|iso2=itn|iso3=ita}}
|iso1=it|iso2=itn|iso3=ita}}


Is í an '''Iodáilis''' nó an ''Eadáinis'', mar a thug [[Máirtín Ó Cadhain]] uirthi de réir [[Gaeilge Chonnacht|a chanúna]] (Iodáilis: '''italiano''' nó ''lingua italiana'') teanga náisiúnta na hIodáile. Labhraítear freisin í i [[Cathair na Vatacáine|gCathair na Vatacáine]], san [[An Airgintín|Airgintín]], san [[An Eilvéis|Eilvéis]], in [[Uragua]], sa [[An Bhrasaíl|Bhrasaíl]], sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], sa [[An Ghearmáin|Ghearmáin]] agus san [[An Fhrainc|Fhrainc]]. Ceann de na [[teanga oifigiúil|teangacha oifigiúla]] is ea í san [[An Eilvéis|Eilvéis]], chomh maith leis an bh[[An Fhraincis|Fraincis]], an [[An Ghearmáinis|Ghearmáinis]] agus an [[Réata-Rómáinis]]. Teanga bhundúchasach is ea an Iodáilis san Iodáil féin agus san Eilvéis, ach tháinig na pobail Iodálacha sna tíortha eile, go háirithe san Oileán Úr, ar an bhfód de thoradh na himirce, nó ba dual do na hIodálaigh riamh dul ar imirce. D'fhág na hinimirceoirí Iodálacha an-lorg ar chultúr na Stát Aontaithe agus na hAirgintíne, ach go háirithe, agus tá leathchaint na gcoirpeach san Airgintín, an ''lunfardo'', lán focail iasachta ón Iodáilis.
Is í an '''Iodáilis''' nó an ''Eadáinis'', mar a thug [[Máirtín Ó Cadhain]] uirthi de réir [[Gaeilge Chonnacht|a chanúna]] (Iodáilis: '''italiano''' nó ''lingua italiana'') teanga náisiúnta na hIodáile. Labhraítear freisin í i [[Cathair na Vatacáine|gCathair na Vatacáine]], san [[An Airgintín|Airgintín]], san [[An Eilvéis|Eilvéis]], in [[Uragua]], sa [[An Bhrasaíl|Bhrasaíl]], sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], sa [[An Ghearmáin|Ghearmáin]] agus san [[An Fhrainc|Fhrainc]]. Ceann de na [[teanga oifigiúil|teangacha oifigiúla]] is ea í san [[An Eilvéis|Eilvéis]], chomh maith leis an bh[[An Fhraincis|Fraincis]], an [[An Ghearmáinis|Ghearmáinis]] agus an [[Réata-Rómáinis]]. Teanga bhundúchasach is ea an Iodáilis san Iodáil féin agus san Eilvéis, ach tháinig na pobail Iodálacha sna tíortha eile, go háirithe san Oileán Úr, ar an bhfód de thoradh na himirce, nó ba dual do na hIodálaigh riamh dul ar imirce. D'fhág na hinimirceoirí Iodálacha an-lorg ar chultúr na Stát Aontaithe agus na hAirgintíne, ach go háirithe, agus tá leathchaint na gcoirpeach san Airgintín, an ''lunfardo'', lán focail iasachta ón Iodáilis.<ref>[[#simone2010|Simone 2010]]</ref>


Tá an Iodáilis chaighdeánach bunaithe ar chanúint na Toscáine, ach is é an fuaimniú a chluinfeá i gcathair na Róimhe féin an fuaimniú is airde meas ar na saoltaí seo. Mar a deir na hIodálaigh féin, is í an Iodáilis is fearr ná ''lingua toscana in bocca romana'', teanga na Toscáine i mbéal na Róimhe.
Tá an Iodáilis chaighdeánach bunaithe ar chanúint na Toscáine, ach is é an fuaimniú a chluinfeá i gcathair na Róimhe féin an fuaimniú is airde meas ar na saoltaí seo. Mar a deir na hIodálaigh féin, is í an Iodáilis is fearr ná ''lingua toscana in bocca romana'', teanga na Toscáine i mbéal na Róimhe.
Líne 40: Líne 40:


Tá stair fada ag an Iodáilis sa [[Chróit]], go háirithe in Istria. Tá sí ó dhúchas ag 0.43% de daonra na Cróite. Sa lá atá inniu ann tá stádas na teanga oifigiúla mionlaigh aici in Istria, agus í ó dhúchas ag 6.83 %.
Tá stair fada ag an Iodáilis sa [[Chróit]], go háirithe in Istria. Tá sí ó dhúchas ag 0.43% de daonra na Cróite. Sa lá atá inniu ann tá stádas na teanga oifigiúla mionlaigh aici in Istria, agus í ó dhúchas ag 6.83 %.

[[File:Italians in Istria 2001.png|thumb|right|190px|Céatadán na gcainteoirí dúchasacha [[Iodáilis]]e in Istria sa bhliain 2001]]


===An Eilvéis===
===An Eilvéis===
Líne 58: Líne 56:


===San Mairíne===
===San Mairíne===

Is í an Iodáilis an t-aon teanga oifigiúil i San Mairíne, agus is í atá ó dhúchas ag an gcuid is mó de mhuintir na tíre.
Is í an Iodáilis an t-aon teanga oifigiúil i San Mairíne, agus is í atá ó dhúchas ag an gcuid is mó de mhuintir na tíre.
[[File:Italians in Istria 2001.png|thumb|right|190px|Céatadán na gcainteoirí dúchasacha [[Iodáilis]]e in Istria sa bhliain 2001]]

===an tSlóivéin===
===an tSlóivéin===


Líne 74: Líne 71:
== Tagairtí ==
== Tagairtí ==
{{reflist}}
{{reflist}}
* {{cite book|last=Simone |first=Raffaele |year=2010 |title=Enciclopedia dell'italiano |publisher=Treccani |ISBN= |ref=simone2010}}
* {{cite book|last=Berloco |first=Fabrizio |year=2018 |title=The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition |publisher=Lengu |ISBN=9788894034813 |url=https://books.google.com/books?id=DYynDwAAQBAJ&pg=PA3#v=onepage&q&f=false |ref=berloco2018}}
* {{cite book|last=Palermo |first=Massimo |year=2015 |title=Linguistica italiana |publisher=Il Mulino |ISBN=9788815258847 |ref=palermo2015}}


{{IdirVicí|cód=it}}
{{IdirVicí|cód=it}}

Leagan ó 15:25, 1 Samhain 2019

Teimpléad:Teanga

Is í an Iodáilis nó an Eadáinis, mar a thug Máirtín Ó Cadhain uirthi de réir a chanúna (Iodáilis: italianolingua italiana) teanga náisiúnta na hIodáile. Labhraítear freisin í i gCathair na Vatacáine, san Airgintín, san Eilvéis, in Uragua, sa Bhrasaíl, sna Stáit Aontaithe, sa Ghearmáin agus san Fhrainc. Ceann de na teangacha oifigiúla is ea í san Eilvéis, chomh maith leis an bhFraincis, an Ghearmáinis agus an Réata-Rómáinis. Teanga bhundúchasach is ea an Iodáilis san Iodáil féin agus san Eilvéis, ach tháinig na pobail Iodálacha sna tíortha eile, go háirithe san Oileán Úr, ar an bhfód de thoradh na himirce, nó ba dual do na hIodálaigh riamh dul ar imirce. D'fhág na hinimirceoirí Iodálacha an-lorg ar chultúr na Stát Aontaithe agus na hAirgintíne, ach go háirithe, agus tá leathchaint na gcoirpeach san Airgintín, an lunfardo, lán focail iasachta ón Iodáilis.[1]

Tá an Iodáilis chaighdeánach bunaithe ar chanúint na Toscáine, ach is é an fuaimniú a chluinfeá i gcathair na Róimhe féin an fuaimniú is airde meas ar na saoltaí seo. Mar a deir na hIodálaigh féin, is í an Iodáilis is fearr ná lingua toscana in bocca romana, teanga na Toscáine i mbéal na Róimhe.

Eolas ar an Iodáilis san A.E.

An Iodáilis taobh amuigh den Iodáil

Seachas an Iodáil tá an Iodáilis scaipthe i dtíortha éagsúla ar fud an domhain.

an Airgintín

Cé go bhfuil Spáinnis an teanga oifigiúl tá an Iodáilis ó dhúchas ag timpeall is 1,500,000 duine san Airgintín.

An Astráil

I 2001 bhí Iodáilis ó dhúchas ag 316,890 duine san Astráil. Is í an tríú teanga dhúchais is coitianta san Astráil tar éis an Bhéarla agus na Sínise.

Ceanada

I 2011 bhí Iodáilis ó dhúchas ag 407,485 duine (1.2% de dhaonra na tíre) i gCeanada. Bhí an líon ag dul i laghad, nó bhí an teanga ó dhúchas ag 455,040 duine (1.5%) duine sa bhliain 2006.

An Chróit

Tá stair fada ag an Iodáilis sa Chróit, go háirithe in Istria. Tá sí ó dhúchas ag 0.43% de daonra na Cróite. Sa lá atá inniu ann tá stádas na teanga oifigiúla mionlaigh aici in Istria, agus í ó dhúchas ag 6.83 %.

An Eilvéis

Ceann de na teangacha oifigiúla í an Iodáilis san Eilvéis. Sa bhliain 2011 ba í an Iodáilis an phríomhtheanga ag 545,274 duine san Eilvéis, is é sin 8.2 % de dhaonra na tíre. Is í an tríú teanga is mó a labhraítear san Eilvéis. Is iad na cantúin is mó Iodáilis ná Ticino agus Graubünden (Grissons, Grigione, Grischun) - deisceart an chantúin.

Léarscáil ag taispeáint na n-áiteanna ina labhraítear Iodáilis

Poblacht na hÉireann

De réir an daonáirimh ón mbliain 2011 bhí Iodáilis ar an dara ceann déag is mó a labhraítí i bPoblacht na hÉireann san am, amach ó na teangacha oifigiúla. Bhí an Iodáilis ó dhúchas ag 10,344 duine sa Phoblacht. Rugadh 3,624 duine acu, nó 35 %, sa Phoblacht féin, agus tháinig an chuid eile acu, 6,720 duine nó 65 %, sna tíortha eile.

an Nua-Shéalainn

Sa bhliain 2013 bhí an Iodáilis ó dhúchas ag 8,214 duine sa Nua-Shéalainn.

San Mairíne

Is í an Iodáilis an t-aon teanga oifigiúil i San Mairíne, agus is í atá ó dhúchas ag an gcuid is mó de mhuintir na tíre.

Céatadán na gcainteoirí dúchasacha Iodáilise in Istria sa bhliain 2001

an tSlóivéin

Meastar go bhfuil Iodáilis ag tuairim is 15 % de dhaonra na Slóivéine mar theanga neamhdhúchais. Ceann de na céatadáin is airde san Aontas Eorpach atá ann. Sa bhliain 2002 bhí an teanga ó dhúchas ag 3,672 duine sa tSlóivéin. Bhí cónaí ar 2,853 duine, nó 75.8 %, acu i gceann de na trí bardais ina bhfuil stádas oifigiúil ag an Iodáilis in éineacht leis an tSlóivéinis. Is iad Piran, Koper agus Izola na trí bardais sin. Meastar go mbaineann 5 % de dhaonra na Slóivéine úsáid as an Iodáilis go laethúil.


Na bardais ina bhfuil stádas oifigiúil ag an Iodáilis

Stáit Aontaithe Mheiriceá

Sa bhliain 2010 bhí an Iodáilis ó dhúchas ag 764,236 duine de mhuintir na Stát Aontaithe. Bhí cónaí ar 28 % acu, nó 213,785 duine, i Nua-Eabhrac.

Tagairtí

An Iodáilis
Vicipéid le fáil as An Iodáilis freisin