An difríocht idir athruithe ar: "An Iodáilis"

← Gabh chuig an difear roimhe seo An chéad dhifear eile →

Content deleted Content added

Inline

Leagan ó 19:49, 15 Deireadh Fómhair 2019

Is í an Iodáilis nó an Eadáinis, mar a thug Máirtín Ó Cadhain uirthi de réir a chanúna (Iodáilis: italiano nó lingua italiana) teanga náisiúnta na hIodáile. Labhraítear freisin í i gCathair na Vatacáine, san Airgintín, san Eilvéis, in Uragua, sa Bhrasaíl, sna Stáit Aontaithe, sa Ghearmáin agus san Fhrainc. Ceann de na teangacha oifigiúla is ea í san Eilvéis, chomh maith leis an bhFraincis, an Ghearmáinis agus an Réata-Rómáinis. Teanga bhundúchasach is ea an Iodáilis san Iodáil féin agus san Eilvéis, ach tháinig na pobail Iodálacha sna tíortha eile, go háirithe san Oileán Úr, ar an bhfód de thoradh na himirce, nó ba dual do na hIodálaigh riamh dul ar imirce. D'fhág na hinimirceoirí Iodálacha an-lorg ar chultúr na Stát Aontaithe agus na hAirgintíne, ach go háirithe, agus tá leathchaint na gcoirpeach san Airgintín, an lunfardo, lán focail iasachta ón Iodáilis.

Tá an Iodáilis chaighdeánach bunaithe ar chanúint na Toscáine, ach is é an fuaimniú a chluinfeá i gcathair na Róimhe féin an fuaimniú is airde meas ar na saoltaí seo. Mar a deir na hIodálaigh féin, is í an Iodáilis is fearr ná lingua toscana in bocca romana, teanga na Toscáine i mbéal na Róimhe.

An Iodáilis taobh amuigh den Iodáil

Seachas an Iodáil tá an Iodáilis scaipthe i dtíortha éagsúla ar fud an domhain.

an Airgintín

Cé go bhfuil Spáinnis an teanga oifigiúl tá an Iodáilis ó dhúchas ag timpeall is 1,500,000 duine san Airgintín.

An Astráil

I 2001 bhí Iodáilis ó dhúchas ag 316,890 duine san Astráil. Is í an tríú teanga dhúchais is coitianta san Astráil tar éis an Bhéarla agus na Sínise.

Ceanada

I 2011 bhí Iodáilis ó dhúchas ag 407,485 duine (1.2% de dhaonra na tíre) i gCeanada. Bhí an líon ag dul i laghad, nó bhí an teanga ó dhúchas ag 455,040 duine (1.5%) duine sa bhliain 2006.

An Chróit

Tá stair fada ag an Iodáilis sa Chróit, go háirithe in Istria. Tá sí ó dhúchas ag 0.43% de daonra na Cróite. Sa lá atá inniu ann tá stádas na teanga oifigiúla mionlaigh aici in Istria, agus í ó dhúchas ag 6.83 %.

An Eilvéis

Ceann de na teangacha oifigiúla í an Iodáilis san Eilvéis. Sa bhliain 2011 ba í an Iodáilis an phríomhtheanga ag 545,274 duine san Eilvéis, is é sin 8.2 % de dhaonra na tíre. Is í an tríú teanga is mó a labhraítear san Eilvéis. Is iad na cantúin is mó Iodáilis ná Ticino agus Graubünden (Grissons, Grigione, Grischun) - deisceart an chantúin.

Poblacht na hÉireann

De réir an daonáirimh ón mbliain 2011 bhí Iodáilis ar an dara ceann déag is mó a labhraítí i bPoblacht na hÉireann san am, amach ó na teangacha oifigiúla. Bhí an Iodáilis ó dhúchas ag 10,344 duine sa Phoblacht. Rugadh 3,624 duine acu, nó 35 %, sa Phoblacht féin, agus tháinig an chuid eile acu, 6,720 duine nó 65 %, sna tíortha eile.

an Nua-Shéalainn

Sa bhliain 2013 bhí an Iodáilis ó dhúchas ag 8,214 duine sa Nua-Shéalainn.

San Mairíne

Is í an Iodáilis an t-aon teanga oifigiúil i San Mairíne, agus is í atá ó dhúchas ag an gcuid is mó de mhuintir na tíre.

an tSlóivéin

Meastar go bhfuil Iodáilis ag tuairim is 15 % de dhaonra na Slóivéine mar theanga neamhdhúchais. Ceann de na céatadáin is airde san Aontas Eorpach atá ann. Sa bhliain 2002 bhí an teanga ó dhúchas ag 3,672 duine sa tSlóivéin. Bhí cónaí ar 2,853 duine, nó 75.8 %, acu i gceann de na trí bardais ina bhfuil stádas oifigiúil ag an Iodáilis in éineacht leis an tSlóivéinis. Is iad Piran, Koper agus Izola na trí bardais sin. Meastar go mbaineann 5 % de dhaonra na Slóivéine úsáid as an Iodáilis go laethúil.

Na bardais ina bhfuil stádas oifigiúil ag an Iodáilis

Stáit Aontaithe Mheiriceá

Sa bhliain 2010 bhí an Iodáilis ó dhúchas ag 764,236 duine de mhuintir na Stát Aontaithe. Bhí cónaí ar 28 % acu, nó 213,785 duine, i Nua-Eabhrac.

Tagairtí

Tá Vicipéid le fáil as An Iodáilis freisin

@@ Líne 21: / Líne 21: @@
 [[Íomhá:Map Italophone World - updated.png|150px|left]]
-==An Iodáilis taobh amuigh don Iodáil==
+==An Iodáilis taobh amuigh den Iodáil==
-Seachas an [[Iodáil]] tá an Iodáilis scapaithe i dtíortha éagsúla ar fud an domhain.
+Seachas an [[Iodáil]] tá an Iodáilis scaipthe i dtíortha éagsúla ar fud an domhain.
 ===an Airgintín===
-Cé go bhfuil [[Spáinnis]] an teanga oifigiúl is í Iodáilis an máthairtheanga do timpeall ar 1,500,000 duine san [[Airgintín]].
+Cé go bhfuil [[Spáinnis]] an teanga oifigiúl tá an Iodáilis ó dhúchas ag timpeall is 1,500,000 duine san [[Airgintín]].
 ===An Astráil===
-I 2001 bhí Iodáilis an máthairtheanga do 316,890 duine san Astráil. Is í an tríú teanga is comónta san [[Astráil]] tar éis [[Béarla]] agus [[Sínis]].
+I 2001 bhí Iodáilis ó dhúchas ag 316,890 duine san Astráil. Is í an tríú teanga dhúchais is coitianta san [[Astráil]] tar éis an [[Bhéarla]] agus na [[Sínis]]e.
 ===Ceanada===
-I 2011 bhí Iodáilis an máthairtheanga do 407,485(1.2% do daonra g[[Ceanada]]) duine i g[[Ceanada]] shíos ó 455,040(1.5%) duine i 2006.
+I 2011 bhí Iodáilis ó dhúchas ag 407,485 duine (1.2% de dhaonra na tíre) i g[[Ceanada]]. Bhí an líon ag dul i laghad, nó bhí an teanga ó dhúchas ag 455,040 duine (1.5%) duine sa bhliain 2006.
 ===An Chróit===
-Tá stair fada ag an Iodáilis sa [[Chróit]] go háraithe san [[Istria Crótach]]. Is í an máthairtheanga do 0.43% do daonra [[an Chróit]]. Sa lá atá inniu an is teanga aitheanta mionlach í an Iodáilis san [[Istria Crótach]] agus í an máthairtheanga do 6.83%.
+Tá stair fada ag an Iodáilis sa [[Chróit]], go háirithe in Istria. Tá sí ó dhúchas ag 0.43% de daonra na Cróite. Sa lá atá inniu ann tá stádas na teanga oifigiúla mionlaigh aici in Istria, agus í ó dhúchas ag 6.83 %.
-[[File:Italians in Istria 2001.png|thumb|right|190px|Céadtadán cainteoirí [[Iodáilis]] ó dúchas san Istria Crótach i 2001]]
+[[File:Italians in Istria 2001.png|thumb|right|190px|Céatadán na gcainteoirí dúchasacha [[Iodáilis]]e in Istria sa bhliain 2001]]
 ===An Eilvéis===
-Is ceann dos na ceithre teanga oifigiúl í an Iodáilis san [[Eilvéis]]. I 2011 bhí Iodáilis an príomtheanga do 545,274(8.2% do daonra an Eilvéis) duine san [[Eilvéis]]. Is í an tríú teanga is comónta s[[an Eilvéis]]. Is i [[Ticino]] agus deisceart [[Graubünden]] a bhfuil cuid is mó dos na cainteoirí Iodáilis i gcónaí.
+Ceann de na teangacha oifigiúla í an Iodáilis san Eilvéis. Sa bhliain 2011 ba í an Iodáilis an phríomhtheanga ag 545,274 duine san Eilvéis, is é sin 8.2 % de dhaonra na tíre. Is í an tríú teanga is mó a labhraítear san Eilvéis. Is iad na cantúin is mó Iodáilis ná Ticino agus Graubünden (Grissons, Grigione, Grischun) - deisceart an chantúin.
-[[File:Suisse italiene.png|thumb|right|250px|Léarscáil ag thaispeáint na n-áiteanna ina labhraítear Iodáilis]]
+[[File:Suisse italiene.png|thumb|right|250px|Léarscáil ag taispeáint na n-áiteanna ina labhraítear Iodáilis]]
 ===Poblacht na hÉireann===
-De réir daonáireamh [[Poblacht na hÉireann]] 2011 bhí Iodáilis ar an dara teanga neamhoifigiúil déag is comónta i b[[Poblacht na hÉireann]]. Bhí Iodáilis an príomtheanga do 10,344 duine i b[[Poblacht na hÉireann]]. Rugadh 3,624(35%) dóibh i b[[Poblacht na hÉireann]] agus rugadh na 6,720(65%) eile i dtír eile.
+De réir an daonáirimh ón mbliain 2011 bhí Iodáilis ar an dara ceann déag is mó a labhraítí i bPoblacht na hÉireann san am, amach ó na teangacha oifigiúla. Bhí an Iodáilis ó dhúchas ag 10,344 duine sa Phoblacht. Rugadh 3,624 duine acu, nó 35 %, sa Phoblacht féin, agus tháinig an chuid eile acu, 6,720 duine nó 65 %, sna tíortha eile.
 ===an Nua-Shéalainn===
-I 2013 bhí Iodáilis an máthairtheanga do 8,214 duine sa [[Nua-Shéalainn]].
+Sa bhliain 2013 bhí an Iodáilis ó dhúchas ag 8,214 duine sa Nua-Shéalainn.
-===an San Mairíne===
+===San Mairíne===
-Is í an Iodáilis an t-aon teanga oifigiúl sa [[San Mairíne]] agus is í an máthairtheanga do fórmhór dos na daoine.
+Is í an Iodáilis an t-aon teanga oifigiúil i San Mairíne, agus is í atá ó dhúchas ag an gcuid is mó de mhuintir na tíre.
 ===an tSlóivéin===
-Tá sé measta go bhfuil Iodáilis mar dara teanga ag timpeall ar 15% do daonra an t[[Slóivéin]], ceann dos na céadtadán is airde san [[A.E.]]. I 2002 bhí 3,762 cainteoirí dúchasach Iodáilis ag mearachtaint sa t[[Slóvéin]], bhí 2,853(75.8%) dóibh ag mearachtaint i ceann dos na trí bardas ina bhfuil an Iodáilis oifigiúl (comh maith leis an t[[Slóivéinis]]).Is iad [[Piran]], [[Koper]] agus [[Izola]] na trí bhardais ina bhfuil an Iodáilis oifigiúl. Tá sé measta go úsáideann 5% do daonra an t[[Slóvéin]] an Iodáilis ar a laghaid uair sa lá.
+Meastar go bhfuil Iodáilis ag tuairim is 15 % de dhaonra na Slóivéine mar theanga neamhdhúchais. Ceann de na céatadáin is airde san Aontas Eorpach atá ann. Sa bhliain 2002 bhí an teanga ó dhúchas ag 3,672 duine sa tSlóivéin. Bhí cónaí ar 2,853 duine, nó 75.8 %, acu i gceann de na trí bardais ina bhfuil stádas oifigiúil ag an Iodáilis in éineacht leis an tSlóivéinis. Is iad Piran, Koper agus Izola na trí bardais sin. Meastar go mbaineann 5 % de dhaonra na Slóivéine úsáid as an Iodáilis go laethúil.
-[[Image:SloveniaItalian.png|thumb|left|250px|Na bhardais ina bhfuil an Iodáilis oifigiúl]]
+[[Image:SloveniaItalian.png|thumb|left|250px|Na bardais ina bhfuil stádas oifigiúil ag an Iodáilis]]
-===S.A.M.===
+===Stáit Aontaithe Mheiriceá===
-I 2010 bhí Iodáilis an príomtheanga do 764,236 duine i [[S.A.M]]. Bhí 28%(213,785) do na cainteoirí Iodáilis i gcónaí i [[Nua Eabharc]].
+Sa bhliain 2010 bhí an Iodáilis ó dhúchas ag 764,236 duine de mhuintir na Stát Aontaithe. Bhí cónaí ar 28 % acu, nó 213,785 duine, i Nua-Eabhrac.
 == Tagairtí ==