An difríocht idir athruithe ar: "Cúige Uladh"

← Gabh chuig an difear roimhe seo An chéad dhifear eile →

Content deleted Content added

Inline

Leagan ó 12:10, 10 Deireadh Fómhair 2019

Teimpléad:Bosca Sonraí Cúigí na hÉireann Is é Ulaidh nó Cúige Uladh an cúige atá suite i dtuaisceart na hÉireann, agus tá naoi gcontae ann. Tá sé chinn acu fós á riaradh mar chuid den Ríocht Aontaithe, ar a dtugtar Tuaisceart Éireann. Na trí gcinn eile, is cuid de Phoblacht na hÉireann iad. Tá 2.1 milliún daoine ina gcónaí ann.

Tabhair faoi deara go n-úsáidtear seantuiseal tabharthach an ainm "Ulaidh" sa teanga chaighdeánach i gcónaí. Is gnách "i gCúige Uladh" a rá, ar ndóigh, ach feictear an leagan "in Ultaibh" freisin.

Contaetha

Contae	Tír	Cód	Daonra	Príomhbhaile	Baile is Mó
Aontroma	Íomhá:Flag of Tuaisceart Éireann.svg Tuaisceart Éireann	DZ/IA/KZ/RZ	618,108 (2011)	Aontroim	Béal Feirste
Aontroma	Íomhá:Flag of Tuaisceart Éireann.svg Tuaisceart Éireann	DZ/IA/KZ/RZ	618,108 (2011)	An Baile Meánach	Béal Feirste
Ard Mhacha	Íomhá:Flag of Tuaisceart Éireann.svg Tuaisceart Éireann	IB/LZ/XZ	174,792 (2011)	Ard Mhacha	Iúr Cinn Trá
An Chabháin	Éire	CN	76,092 (2016)	An Cabhán
Dhoire	Íomhá:Flag of Tuaisceart Éireann.svg Tuaisceart Éireann	IW/UI/YZ/NZ	247,132 (2011)	Cúil Rathain	Doire
An Dúin	Íomhá:Flag of Tuaisceart Éireann.svg Tuaisceart Éireann	BZ/IJ/JZ/SZ	531,665 (2011)	Dún Pádraig	Beannchar
Dhún na nGall	Éire	DL	158,755 (2016)	Leifear	Leitir Ceanainn
Fhear Manach	Íomhá:Flag of Tuaisceart Éireann.svg Tuaisceart Éireann	IG/IL	61,805 (2011)	Inis Ceithleann
Mhuineacháin	Éire	MN	60,483 (2011)	Muineachán
Thír Eoghain	Íomhá:Flag of Tuaisceart Éireann.svg Tuaisceart Éireann	HZ/JI/VZ	177,986 (2011)	An Ómaigh

Tíreolaíocht

Tá an loch is mó in Éirinn nó sa Bhreatain, Loch nEathach, in oirthear Uladh. Éiríonn an abhainn is mó in Éirinn, an tSionainn, i gContae Chabháin. Tá an lárphointe geografach an chúige gar do Chabhán an Chaorthainn, i dTír Eoghain. Is é Béal Feirste an chathair is mó.

Gaeilge i gCúige Uladh

Labhraítear Gaeilge mar ghnáthurlabhra phobail inniu i nGaeltacht Thír Chonaill, i gContae Dún na nGall. Tá canúint ar leith á labhairt sa chúige, agus is minic a fhaigheann Gaeilgeoirí ó chodanna eile den tír Gaeilge Uladh sách deacair le tuiscint. Bíonn scríbhneoirí an chúige ag tarraingt ar thobar na canúna seo go minic, agus a cuma le haithint fiú ar a saothar siúd nach bhfuil an teanga ó dhúchas acu. Tá meon an neamhspleáchais ag baint le Gaeilgeoirí an tuaiscirt ar dhóigheanna eile, fosta. B'é an tAthair Lorcán Ó Muirí a chuir an chéad síol leis an meon sin, nuair a bhunaigh sé Comhaltas Uladh, an eagraíocht a dhéanann gnó Chonradh na Gaeilge sa Tuaisceart.

Tá gluaiseacht na Gaeilge láidir i dTuaisceart Éireann, agus is í cathair Bhéal Feirste an t-aon áit amháin lasmuigh den Ghaeltacht thraidisiúnta inar éirigh leis na Gaeilgeoirí leanúnachas na teanga a chinntiú ó ghlúin go glúin agus Gaeltacht nua a bhunú.

Níl a dhath fágtha de chanúintí traidisiúnta Oirthear Uladh, áfach, cé is moite d'fhoinsí scríofa, ar nós scríbhinní agus amhráin na bhfilí ón gcuid sin den chúige. Chuala an saol Gaeilge ar fad an t-amhrán Úirchill an Chreagáin, mar shampla. B'iad Ó Méith, Oileán Reachlainne agus Gleannta Aontroma na háiteanna deireanacha ansin ina labhraítí an Ghaeilge go nádúrtha. Bhí na canúintí seo cuíosach cosúil le Gaeilge na hAlban, go háirithe canúint Oileán Reachlainne.

Tá Cúige Uladh saibhir i mbéaloideas Gaeilge, agus scéalta á n-insint sa chúige nach gcloisfí ar aon nós in aon chuid eile d'Éirinn, leithéidí na gceann faoi Bhalor nó faoi na Fomhóraigh. Díol suntais é, freisin, nach bhfuil Naomh Pádraig leath chomh tábhachtach i dtraidisiún an chúige agus atá Colm Cille, éarlamh Uladh. Tá lorg an bhéaloidis seo le haithint go soiléir ar shaothar scríbhneoirí Gaeilge an chúige, ar nós Shéamuis Uí Ghrianna agus a dheartháir, Seosamh Mac Grianna.

Scríbhneoirí tábhachtacha Ultacha eile iad Seán Bán Mac Meanman agus Aindrias Ó Baoill, nó "Fiach Fánach". B'iadsan, thar aon duine eile, a chuir Gaeilge Lár Thír Chonaill i míotar le haghaidh na nglúnta a thiocfadh ina ndiaidh. Inniu féin, tá cainteoirí dúchais ó Chúige Uladh ag saothrú na teanga ina gcuid scríbhinní liteartha, mar shampla Cathal Ó Searcaigh agus Pádraig Ó Baoighill.

Stair

1641: Ár na bProtastúnach i gCúige Uladh. Thosaigh ceannairc na bliana 1641 agus na sléachtanna seicteach.

1969-1998: Na Trioblóidí.

Tagairtí

@@ Líne 21: / Líne 21: @@
 |-
 | rowspan="2" |[[Íomhá:Antrim arms.svg|22x22px]] [[Contae Aontroma|Aontroma]]
-| rowspan="2" |{{bratach|United Kingdom}} An Ríocht Aontaithe
+| rowspan="2" |{{bratach|Tuaisceart Éireann}} Tuaisceart Éireann
 | rowspan="2" ; align=center| DZ/IA/KZ/RZ
 | rowspan="2" |618,108 (2011)
@@ Líne 30: / Líne 30: @@
 |-
 |[[Íomhá:Armagh arms.svg|22x22px]] [[Contae Ard Mhacha|Ard Mhacha]]
-|{{bratach|United Kingdom}} An Ríocht Aontaithe
+|{{bratach|Tuaisceart Éireann}} Tuaisceart Éireann
 |align=center|IB/LZ/XZ
 |174,792 (2011)
@@ Líne 43: / Líne 43: @@
 |-
 |[[Íomhá:Lderry arms.svg|22x22px]] [[Contae Dhoire|Dhoire]]
-|{{bratach|United Kingdom}} An Ríocht Aontaithe
+|{{bratach|Tuaisceart Éireann}} Tuaisceart Éireann
 |align=center|IW/UI/YZ/NZ
 |247,132 (2011)
@@ Líne 50: / Líne 50: @@
 |-
 |[[Íomhá:Down arms.png|22x22px]] [[Contae an Dúin|An Dúin]]
-|{{bratach|United Kingdom}} An Ríocht Aontaithe
+|{{bratach|Tuaisceart Éireann}} Tuaisceart Éireann
 |align=center|BZ/IJ/JZ/SZ
 |531,665 (2011)
@@ Líne 64: / Líne 64: @@
 |-
 |[[Íomhá: Ferm arms.png|22x22px]] [[Contae Fhear Manach|Fhear Manach]]
-|{{bratach|United Kingdom}} An Ríocht Aontaithe
+|{{bratach|Tuaisceart Éireann}} Tuaisceart Éireann
 |align=center|IG/IL
 |61,805 (2011)
@@ Líne 76: / Líne 76: @@
 |-
 |[[Íomhá:Tyrone arms.svg|22x22px]] [[Contae Thír Eoghain|Thír Eoghain]]
-|{{bratach|United Kingdom}} An Ríocht Aontaithe
+|{{bratach|Tuaisceart Éireann}} Tuaisceart Éireann
 |align=center|HZ/JI/VZ
 |177,986 (2011)