An difríocht idir athruithe ar: "Caife"
No edit summary |
No edit summary |
||
| Líne 3: | Líne 3: | ||
====== Bitheolaíocht ====== |
====== Bitheolaíocht ====== |
||
Is éard atá i bpóna caife síol torthaí a fhástar ar an tor 'Coffea'. Déantar na torthaí cosúil le silíní a lománaíocht agus a phróiseáil chun an síol luachmhar a dhéanann dhá phóna aonair a bhaint. Fásann sé is fearr le báisteach go minic, teochtaí te, ach ní teochtaí, agus talamh cnocach 600 go 1,200 méadar (2,000 go 4,000 troigh) os cionn leibhéal na farraige agus dá bhrí sin tá sé á shaothrú i réigiúin trópaiceacha ar fud na cruinne. Toisc nach bhfuil na torthaí go léir socraithe ag an am céanna, baintear an chuid is mó de shilíní caife de láimh, seachas trí mheaisín.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.biologyreference.com/Ce-Co/Coffee-Botany-of.html|teideal=Coffee, Botany of - Biology Encyclopedia - plant, body, used, make|work=www.biologyreference.com|dátarochtana=2019-03-27}}</ref> |
Is éard atá i bpóna caife síol torthaí a fhástar ar an tor 'Coffea'. Déantar na torthaí cosúil le silíní a lománaíocht agus a phróiseáil chun an síol luachmhar a dhéanann dhá phóna aonair a bhaint. Fásann sé is fearr le báisteach go minic, teochtaí te, ach ní teochtaí, agus talamh cnocach 600 go 1,200 méadar (2,000 go 4,000 troigh) os cionn leibhéal na farraige agus dá bhrí sin tá sé á shaothrú i réigiúin trópaiceacha ar fud na cruinne. Toisc nach bhfuil na torthaí go léir socraithe ag an am céanna, baintear an chuid is mó de shilíní caife de láimh, seachas trí mheaisín.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.biologyreference.com/Ce-Co/Coffee-Botany-of.html|teideal=Coffee, Botany of - Biology Encyclopedia - plant, body, used, make|work=www.biologyreference.com|dátarochtana=2019-03-27}}</ref>. Déanann táirgeoirí éagsúla a silíní a bhuachan ag amanna difriúla. |
||
== Stair an Chaife == |
== Stair an Chaife == |
||
| Líne 12: | Líne 12: | ||
=== Stair níos creidimh === |
=== Stair níos creidimh === |
||
[[Íomhá:Mocha Dapper 1680.jpg|mion]] |
[[Íomhá:Mocha Dapper 1680.jpg|mion]] |
||
Tá an fhianaise inchreidte is luaithe ar ól caife nó eolas ar an gcrann caife le feiceáil i lár an 15ú haois i gcuntais Ahmed al-Ghaffar i Éimin.<ref name=":0" /> Níl an crann caife dúchasach do dheisceart Arabica agus tá traidisiún Arabach ann a thugann le fios gur tugadh isteach é ón Aetóip. Tá téarma caife féin ag teangacha áirithe san Aetóip, mar shampla, an grúpa Omotic, gan a lua go bhfuarthas an chuid is mó de na téarmaí a úsáideadh ar iasacht ón Araibis.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Merid W. Aregay|date=1988|url=|title=|journal=The Journal of African History|volume=1|issue=29}}</ref> Nuair a bhuail an nuacht an Éigipt, go ghlaodh deoch 'quhwa', bhí sé leathnaithe go hÉimin agus a bhí ag úsáid ag Sufi Shaykhs agus daoine eile chun fán dhúiseacht le linn a gcuid paidreacha. <ref>{{Luaigh foilseachán|author=Ralph S. Hattox|date=1988|url=|title=The origins of a social beverage in the medieval near east|journal=Coffee and Coffeehouses|volume=|issue=|publisher=University of Washington Press}}</ref> .Ní hamháin gur ólann na pátrúin caife agus go raibh siad i mbun cainte, ach d'éist siad freisin le ceol, d’fhéach siad ar thaibheoirí, d’imir siad fichille agus choinnigh siad an scéal faoi láthair. D'éirigh go tapa le tithe caife mar ionad eolais a mhalartú go minic mar “Scoileanna an Chéasta". Faoin 17ú haois, bhí an caife ar a bhealach go dtí an Eoraip agus bhí an-tóir air ar fud na mór-roinne. Bhí conspóid mhór ann maidir leis an dí nua a tháinig chun na hEorpa, bhí baint ag an bpápa leis an gcinneadh deiridh. In ainneoin an chonspóid seo, bhí tithe caife ag teacht chun bheith ina n-ionaid gníomhaíochta sóisialta agus cumarsáide i mórchathracha Shasana, na hOstaire, na Fraince, na Gearmáine agus na hÍsiltíre.<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=http://www.ncausa.org/about-coffee/history-of-coffee|teideal=The History of Coffee|work=www.ncausa.org|dátarochtana=2019-03-27}}</ref> Mhothaigh daoine a chuireann alcól in áit na maidine níos mó fuinnimh agus mar sin bhí deoch chaifé coitianta ann sa [[An tAontas Eorpach]].<ref name=":1" /> |
Tá an fhianaise inchreidte is luaithe ar ól caife nó eolas ar an gcrann caife le feiceáil i lár an 15ú haois i gcuntais Ahmed al-Ghaffar i Éimin.<ref name=":0" /> Níl an crann caife dúchasach do dheisceart Arabica agus tá traidisiún Arabach ann a thugann le fios gur tugadh isteach é ón Aetóip. Tá téarma caife féin ag teangacha áirithe san Aetóip, mar shampla, an grúpa Omotic, gan a lua go bhfuarthas an chuid is mó de na téarmaí a úsáideadh ar iasacht ón Araibis.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Merid W. Aregay|date=1988|url=|title=|journal=The Journal of African History|volume=1|issue=29}}</ref> Nuair a bhuail an nuacht an Éigipt, go ghlaodh deoch 'quhwa', bhí sé leathnaithe go hÉimin agus a bhí ag úsáid ag Sufi Shaykhs agus daoine eile chun fán dhúiseacht le linn a gcuid paidreacha. <ref>{{Luaigh foilseachán|author=Ralph S. Hattox|date=1988|url=|title=The origins of a social beverage in the medieval near east|journal=Coffee and Coffeehouses|volume=|issue=|publisher=University of Washington Press}}</ref> .Ní hamháin gur ólann na pátrúin caife agus go raibh siad i mbun cainte, ach d'éist siad freisin le ceol, d’fhéach siad ar thaibheoirí, d’imir siad fichille agus choinnigh siad an scéal faoi láthair. D'éirigh go tapa le tithe caife mar ionad eolais a mhalartú go minic mar “Scoileanna an Chéasta". Faoin 17ú haois, bhí an caife ar a bhealach go dtí [[an Eoraip]] agus bhí an-tóir air ar fud na mór-roinne. Bhí conspóid mhór ann maidir leis an dí nua a tháinig chun na hEorpa, bhí baint ag an bpápa leis an gcinneadh deiridh. In ainneoin an chonspóid seo, bhí tithe caife ag teacht chun bheith ina n-ionaid gníomhaíochta sóisialta agus cumarsáide i mórchathracha Shasana, na hOstaire, na Fraince, na Gearmáine agus na hÍsiltíre.<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=http://www.ncausa.org/about-coffee/history-of-coffee|teideal=The History of Coffee|work=www.ncausa.org|dátarochtana=2019-03-27}}</ref> Mhothaigh daoine a chuireann alcól in áit na maidine níos mó fuinnimh agus mar sin bhí deoch chaifé coitianta ann sa [[An tAontas Eorpach]].<ref name=":1" /> |
||
[[Íomhá:Carte Coffea robusta arabic.svg|mion]] |
[[Íomhá:Carte Coffea robusta arabic.svg|mion]] |
||
== |
== Próiseas == |
||
<br /> |
|||
=== Saothrú === |
|||
== Táirgeadh(production) == |
|||
Tarlaíonn saothrú an dá speiceas plandaí i réigiúin éagsúla. Déantar an speiceas caife Arabica a shaothrú den chuid is mó i Meiriceá Laidineach, agus is é an speiceas Robusta is mó san Afraic. Fástar an dá speiceas caife san India, san Indinéis agus i dtíortha eile na hÁise. Fásann caife is fearr ag teocht idir 73 ° agus 82 ° F (23 ° agus 28 ° C). Riachtanais báistí suas go dtí 60 go 80 orlach (1,500 go 2,000 milliméadar) in aghaidh na bliana le tréimhse tirim dhá nó trí mhí don Arabica.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Robert Hewitt Jnr|date=1872|url=|title=Its History Oultivation and Uses|journal=Coffee|volume=|issue=|publisher=D appleton and company}}</ref>. Is féidir saothrú caife a dhéanamh sa scáth ach níl sé chomh coitianta toisc gur féidir torthaí níos fearr a fháil gan scáth nó le scáth an-éadrom má leantar cleachtais eile, amhail scamhadh, fiailí agus toirchiú.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.britannica.com/plant/coffee-plant-genus|teideal=Coffee production {{!}} plant genus|language=en|work=Encyclopedia Britannica|dátarochtana=2019-03-27}}</ref> |
|||
<br /> |
|||
== |
=== Táirgeadh === |
||
Le blianta beaga anuas tá an-tóir ar chaife, ciallaíonn sé seo méadú ar réigiúin táirgthe caife. Is í an Bhrasaíl an tír chaife is mó le blianta fada. Ós rud é go bhfuil níos mó éilimh ar bhlas tá beagnach 75 tír sa táirgeadh Caife ag an nóiméad seo. |
|||
| ⚫ | |||
<br /> |
|||
'''Brazil:''' Is iad an tír is mó le 150 bliain anuas iad agus trí bhreathnú ar a dtáirgeadh beidh siad ar feadh na chéad 100 bliain eile. Táirgeadh taifead ard de thart ar 2,598,000 tonna méadrach Caife i 2018. Sao Paulo, Parana, Minas Gerais, agus stáit eile oirdheisceartacha ina bhfuil an teocht agus an aeráid fabhrach don táirgeadh caife. Tá modhanna athraithe acu le blianta beaga anuas, mar shampla, tá siad ag úsáid na gréine chun na silíní a thriomú.<br /> |
|||
== Díol agus Dáileadh == |
== Díol agus Dáileadh == |
||
== Cóirtrádáil == |
|||
<br /> |
<br /> |
||
| ⚫ | |||
Leagan ó 12:01, 27 Márta 2019
Deoch is ea an caife a dhéantar as síolta rósta an phlanda caife nó coffea. Creidtear gurb ó réigiún san Aetóip, Kaffa, a fuaireamar an focal "caife". Tháinig an focal dúinn trí kahve na Turcaise ó qahwah (fíon) na hAraibise. Is féidir é a sheirbheáil te nó fuar. Tá go leor scéalta taobh thiar de. Is é an réigiún Meánchiorcal an áit a bhfástar an caife. Is iad na réimsí sonracha ná Meiriceá Láir agus Theas, An Afraic agus an lár-oirthear agus an Áise Theas. Tá sé ar eolas go geografach mar an áit idir an Trópaic an Phortáin agus Trópaic an Ghabhair mar an "crio pónairí caife". Tá dhá chineál éagsúla caife ar eolas go coitianta, caife Arabica agus caife Robusta.
Bitheolaíocht
Is éard atá i bpóna caife síol torthaí a fhástar ar an tor 'Coffea'. Déantar na torthaí cosúil le silíní a lománaíocht agus a phróiseáil chun an síol luachmhar a dhéanann dhá phóna aonair a bhaint. Fásann sé is fearr le báisteach go minic, teochtaí te, ach ní teochtaí, agus talamh cnocach 600 go 1,200 méadar (2,000 go 4,000 troigh) os cionn leibhéal na farraige agus dá bhrí sin tá sé á shaothrú i réigiúin trópaiceacha ar fud na cruinne. Toisc nach bhfuil na torthaí go léir socraithe ag an am céanna, baintear an chuid is mó de shilíní caife de láimh, seachas trí mheaisín.[1]. Déanann táirgeoirí éagsúla a silíní a bhuachan ag amanna difriúla.
Stair an Chaife
Finscéalaíocht
Tá scéal finscéalach ann a insítear faoin áit ar bunaíodh caife ar dtús. Thosaigh sé ar fad i réigiún na hAetóip a chreidtear gurbh iad an chéad duine a d'aithin éifeacht fhuinniúil an ghléasra caife. Mar sin féin, níl aon fhianaise dhíreach a fuarthas níos luaithe ná an 15ú haois, rud a léiríonn cén áit ar fhás caife san Afraic ar dtús nó a d’fhéadfadh a bheith ina spreagthach ag na daonraí dúchasacha[2] Tá scéal an aoire óg a raibh tréad gabhar aige, lá amháin thug sé faoi deara go raibh gabhar ag ithe roinnt caora, tar éis iad a ithe, bhí sé lán de fuinneamh agus sceitiminí. Cheap sé go raibh sé an-aisteach mar sin rinne sé blaiseadh dó féin. Thosaigh an t-aoire féin ag mothú níos fhuinnmhithe tar éis dó na caora a ithe. Thosaigh an nuacht ag scaipeadh agus chuala manaigh faoi seo agus theastaigh uathu cuid acu féin. Triomaigh siad na caora nuair a fuair siad iad agus ansin ghrúdaigh siad iad le huisce te agus an chéad chupán caife mar thoradh air. Ach ní raibh sé seo i scríbhinn go dtí 1670.[3]
Stair níos creidimh
Tá an fhianaise inchreidte is luaithe ar ól caife nó eolas ar an gcrann caife le feiceáil i lár an 15ú haois i gcuntais Ahmed al-Ghaffar i Éimin.[2] Níl an crann caife dúchasach do dheisceart Arabica agus tá traidisiún Arabach ann a thugann le fios gur tugadh isteach é ón Aetóip. Tá téarma caife féin ag teangacha áirithe san Aetóip, mar shampla, an grúpa Omotic, gan a lua go bhfuarthas an chuid is mó de na téarmaí a úsáideadh ar iasacht ón Araibis.[4] Nuair a bhuail an nuacht an Éigipt, go ghlaodh deoch 'quhwa', bhí sé leathnaithe go hÉimin agus a bhí ag úsáid ag Sufi Shaykhs agus daoine eile chun fán dhúiseacht le linn a gcuid paidreacha. [5] .Ní hamháin gur ólann na pátrúin caife agus go raibh siad i mbun cainte, ach d'éist siad freisin le ceol, d’fhéach siad ar thaibheoirí, d’imir siad fichille agus choinnigh siad an scéal faoi láthair. D'éirigh go tapa le tithe caife mar ionad eolais a mhalartú go minic mar “Scoileanna an Chéasta". Faoin 17ú haois, bhí an caife ar a bhealach go dtí an Eoraip agus bhí an-tóir air ar fud na mór-roinne. Bhí conspóid mhór ann maidir leis an dí nua a tháinig chun na hEorpa, bhí baint ag an bpápa leis an gcinneadh deiridh. In ainneoin an chonspóid seo, bhí tithe caife ag teacht chun bheith ina n-ionaid gníomhaíochta sóisialta agus cumarsáide i mórchathracha Shasana, na hOstaire, na Fraince, na Gearmáine agus na hÍsiltíre.[6] Mhothaigh daoine a chuireann alcól in áit na maidine níos mó fuinnimh agus mar sin bhí deoch chaifé coitianta ann sa An tAontas Eorpach.[6]
Próiseas
Saothrú
Tarlaíonn saothrú an dá speiceas plandaí i réigiúin éagsúla. Déantar an speiceas caife Arabica a shaothrú den chuid is mó i Meiriceá Laidineach, agus is é an speiceas Robusta is mó san Afraic. Fástar an dá speiceas caife san India, san Indinéis agus i dtíortha eile na hÁise. Fásann caife is fearr ag teocht idir 73 ° agus 82 ° F (23 ° agus 28 ° C). Riachtanais báistí suas go dtí 60 go 80 orlach (1,500 go 2,000 milliméadar) in aghaidh na bliana le tréimhse tirim dhá nó trí mhí don Arabica.[7]. Is féidir saothrú caife a dhéanamh sa scáth ach níl sé chomh coitianta toisc gur féidir torthaí níos fearr a fháil gan scáth nó le scáth an-éadrom má leantar cleachtais eile, amhail scamhadh, fiailí agus toirchiú.[8]
Táirgeadh
Le blianta beaga anuas tá an-tóir ar chaife, ciallaíonn sé seo méadú ar réigiúin táirgthe caife. Is í an Bhrasaíl an tír chaife is mó le blianta fada. Ós rud é go bhfuil níos mó éilimh ar bhlas tá beagnach 75 tír sa táirgeadh Caife ag an nóiméad seo.
Brazil: Is iad an tír is mó le 150 bliain anuas iad agus trí bhreathnú ar a dtáirgeadh beidh siad ar feadh na chéad 100 bliain eile. Táirgeadh taifead ard de thart ar 2,598,000 tonna méadrach Caife i 2018. Sao Paulo, Parana, Minas Gerais, agus stáit eile oirdheisceartacha ina bhfuil an teocht agus an aeráid fabhrach don táirgeadh caife. Tá modhanna athraithe acu le blianta beaga anuas, mar shampla, tá siad ag úsáid na gréine chun na silíní a thriomú.
Díol agus Dáileadh
Cóirtrádáil
 | Is síol é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid. Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh. |
- ↑ "Coffee, Botany of - Biology Encyclopedia - plant, body, used, make". www.biologyreference.com. Dáta rochtana: 2019-03-27.
- ↑ 2.0 2.1 Bennet Alan Weinberg agus Bonnie K Bealer (2001). "The world of Caffeine". The World of Caffeine: The Science and Culture of the World's Most Popular Drug (1st). Psychology Press.
- ↑ Markman Ellis (2004). "A Cultural History". A Coffee house.
- ↑ Merid W. Aregay (1988). "". The Journal of African History 1 (29).
- ↑ Ralph S. Hattox (1988). "The origins of a social beverage in the medieval near east". Coffee and Coffeehouses. University of Washington Press.
- ↑ 6.0 6.1 "The History of Coffee". www.ncausa.org. Dáta rochtana: 2019-03-27.
- ↑ Robert Hewitt Jnr (1872). "Its History Oultivation and Uses". Coffee. D appleton and company.
- ↑ "Coffee production | plant genus" (en). Encyclopedia Britannica. Dáta rochtana: 2019-03-27.