An difríocht idir athruithe ar: "Leabhar na hUidhre"

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Content deleted Content added
clib: Mobile edit Mobile web edit
clib: Mobile edit Mobile web edit
Líne 5: Líne 5:
Meastar go raibh triúr scríobhnóirí i mbun oibre ar an leabhar. D'aithin [[Richard Irvine Best]] thar a chéile iad de réir a lámhscríobhnóireachta, agus thug sé na litreacha '''A''', '''M''' agus '''H''' dóibh.<ref>R. I. Best, "Notes on the Script of ''Lebor na hUidre''", ''[[Ériu (journal)|Ériu]]'' 6, 1912, ll. 161–174</ref> Creidtear gur chomhaoiseach iad '''A''' and '''M'''. Thosaigh scríobhaí '''A''' an obair, ag scríobh na chéad leathnach de théacsanna ar leith, agus lean '''M''' ar aghaidh léi. D'aithin Best scríobhaí '''M''' le [[Máel Muire mac Céilechair]] meic Cuinn na mBocht, de réir fianaise dhá ''[[probatio pennae|probationes pennae]]'' san imeall, agus an scríbhneoir ag cleachtadh a shíniú. Áit eile sa lámhscríbhinn i nóta níos déanaí, aithnítear Máel Muire mar an té "a scríobh agus and thiomsú an leabhar seo ó leabhair éagsúla". Tá a dhúnmharú ag [[Cluain Mhic Nóis]] i 1106 cláraithe sna ''h[[Annála na gCeithre Máistrí]]'',<ref>''[[Annála na gCeithre Máistrí]]'', [http://www.ucc.ie/celt/published/T100005B/text021.html M1106.7]</ref> rud a thugann am agus áit is déanaí don chuid is mó den lámhscríbhinn. Tamall ina dhiaidh, chuir '''H''' (ainmnithe de bharr dhá sheanmóir (homailí) dá chuid) téacsanna nua éagsúla leis an leabhar, uaireanta thar an mbunchóip (pailmseist), uaireanta ar leathnaigh nua. Bunaithe ar ortagrafaíocht agus ar fhocal iasachta Béarla, molann [[Gearóid Mac Eoin]] go raibh '''H''' ag scríobh ag druidim leis an 13ú haois.<ref>Gearóid Mac Eoin, "The Interpolator H in ''Lebor na hUidre''", ''Ulidia'', December Publications, 1994, pp. 39–46.</ref>
Meastar go raibh triúr scríobhnóirí i mbun oibre ar an leabhar. D'aithin [[Richard Irvine Best]] thar a chéile iad de réir a lámhscríobhnóireachta, agus thug sé na litreacha '''A''', '''M''' agus '''H''' dóibh.<ref>R. I. Best, "Notes on the Script of ''Lebor na hUidre''", ''[[Ériu (journal)|Ériu]]'' 6, 1912, ll. 161–174</ref> Creidtear gur chomhaoiseach iad '''A''' and '''M'''. Thosaigh scríobhaí '''A''' an obair, ag scríobh na chéad leathnach de théacsanna ar leith, agus lean '''M''' ar aghaidh léi. D'aithin Best scríobhaí '''M''' le [[Máel Muire mac Céilechair]] meic Cuinn na mBocht, de réir fianaise dhá ''[[probatio pennae|probationes pennae]]'' san imeall, agus an scríbhneoir ag cleachtadh a shíniú. Áit eile sa lámhscríbhinn i nóta níos déanaí, aithnítear Máel Muire mar an té "a scríobh agus and thiomsú an leabhar seo ó leabhair éagsúla". Tá a dhúnmharú ag [[Cluain Mhic Nóis]] i 1106 cláraithe sna ''h[[Annála na gCeithre Máistrí]]'',<ref>''[[Annála na gCeithre Máistrí]]'', [http://www.ucc.ie/celt/published/T100005B/text021.html M1106.7]</ref> rud a thugann am agus áit is déanaí don chuid is mó den lámhscríbhinn. Tamall ina dhiaidh, chuir '''H''' (ainmnithe de bharr dhá sheanmóir (homailí) dá chuid) téacsanna nua éagsúla leis an leabhar, uaireanta thar an mbunchóip (pailmseist), uaireanta ar leathnaigh nua. Bunaithe ar ortagrafaíocht agus ar fhocal iasachta Béarla, molann [[Gearóid Mac Eoin]] go raibh '''H''' ag scríobh ag druidim leis an 13ú haois.<ref>Gearóid Mac Eoin, "The Interpolator H in ''Lebor na hUidre''", ''Ulidia'', December Publications, 1994, pp. 39–46.</ref>


''Tar éis díscaoileadh na mainistreach, tháinig an lámhscríbhinn i seilbh an chlann [[Uí Dhónaill]] as [[Contae Dhún na nGall]]. Bhí sí acusan go dtí 1359, nuair a chuireadh ar fhuascailt í féin agus an ''Leabhar Gearr'' atá caillte, ar son baill na clainne, ''who had been taken prisoner ag Cathal Óg [[Ó Conchobhair Sligigh]] (bás. 3ú Mí na Samhna 1362). Áed Ruad O'Donnell recovered the manuscript in 1470, and it remained i nDún na nGall go dtí 1631 ar a laghad, nuair a tháing tiomsú ''[[Annála na gCeithre Máistrí]]'' chun críche. Ní fios a shuíomh go dtí 1837, when it was part of a collection owned by Messrs. Hodges & Smith of [[College Green]], Dubliner Átha Cliath. cited by [[George Petrie (artist)|George Petrie]] in an essay on the History and Antiquities of Tara Hill. The Hodges & Smith collection, 227 manuscripts in all, was purchased by the Royal Irish Academy in 1844.<ref>R. I Best and Osborn Bergin (eds.), ''Lebor na hUidre'', Royal Irish Academy, 1929, p. ix; ''[http://www.ria.ie/library+catalogue/leabharnahuidre.html Lebor na hUidre]'', Royal Irish Academy Library and Catalogue</ref>
''Tar éis díscaoileadh na mainistreach, tháinig an lámhscríbhinn i seilbh an chlann [[Uí Dhónaill]] as [[Contae Dhún na nGall]]. Bhí sí acusan go dtí 1359, nuair a chuireadh ar fhuascailt ise agus an ''[[Leabhar Gearr]]'' atá caillte, ar son baill na clainne a ndearnadh príosúnaigh díobh ag Cathal Óg [[Ó Conchobhair Sligigh]] (bás. 3ú Mí na Samhna 1362). Fuair Aodh Rua Ua Dónaill an lámhscríbhinn ar ais i 1470, agus d'fhan i nDún na nGall go dtí 1631 ar a laghad, nuair a cuireadh tiomsú ''[[Annála na gCeithre Máistrí]]'' i gcríoch. Ní fios a shuíomh go dtí 1837, agus í mar chuid de bhailiúchán Messrs. Hodges & Smith, [[College Green]], Baile Átha Cliath. luaite le [[George Petrie (artist)|George Petrie]] ina aiste dar teideal "History and Antiquities of Tara Hill". Ceannaíodh bailiúchán Hodges & Smith, 227 lámhscríbhinn san áireamh, ag an ARÉ i 1844.<ref>R. I Best and Osborn Bergin (eds.), ''Lebor na hUidre'', Royal Irish Academy, 1929, p. ix; ''[http://www.ria.ie/library+catalogue/leabharnahuidre.html Lebor na hUidre]'', Royal Irish Academy Library and Catalogue</ref>


Foilsíodh macasamhail liteagrafach na lámhscríbhinne leis an RIA i 1870.<ref name="eds">{{citation| url =https://celt.ucc.ie//published/G301900/index.html | title = Lebor na hUidre [G301900] | work = CELT | at = Background details and bibliographic information | }}</ref> Foilsíodh leagan [[diplomatic edition]] i 1929 le [[R. I. Best]] and [[Osborn Bergin]]; na trí lámh the three hands distinguished le typefaces éagsúla.<ref name="eds"/> Tá scanacháin dhigitigh le fáil ar an suíomh Irish Script Online.
Foilsíodh macasamhail liteagrafach na lámhscríbhinne leis an RIA i 1870.<ref name="eds">{{citation| url =https://celt.ucc.ie//published/G301900/index.html | title = Lebor na hUidre [G301900] | work = CELT | at = Background details and bibliographic information | }}</ref> Foilsíodh [[leagan [[dioplómatúil]] i 1929 le [[R. I. Best]] and [[Osborn Bergin]], agus na trí lámh idirdhealaithe le cló-aghaidheanna éagsúla.<ref name="eds"/> Tá scanacháin dhigitigh le fáil ar an suíomh Irish Script Online.


==Ábhair==
==Ábhair==

Leagan ó 20:33, 1 Deireadh Fómhair 2018

Is lámhscríbhinn phárpháipéar Ghaeilge ón 12ú haois í Leabhar na hUidhre (Sean-Ghaeilge Lebor na hUidre; nó Leabhar na Bó Doinne, Béarla Book of the Dun Cow). Is í an lámhscríbhinn is sine as Gaeilge atá ar marthain, caomhnaithe anois san Acadamh Ríoga na hÉireann, RIA MS 23 E 25. Tá sí an-damáistithe: níl inti anois ach 67 leathnach agus go leor téacsanna atá neamhiomlán. Tugadh a leasainm dí de dheasca seanscéil mí-aimsearthaigh go ndearnadh í as seithe bó doinne le Naomh Ciarán Chluain Mhic Nóis.

Stair

Meastar go raibh triúr scríobhnóirí i mbun oibre ar an leabhar. D'aithin Richard Irvine Best thar a chéile iad de réir a lámhscríobhnóireachta, agus thug sé na litreacha A, M agus H dóibh.[1] Creidtear gur chomhaoiseach iad A and M. Thosaigh scríobhaí A an obair, ag scríobh na chéad leathnach de théacsanna ar leith, agus lean M ar aghaidh léi. D'aithin Best scríobhaí M le Máel Muire mac Céilechair meic Cuinn na mBocht, de réir fianaise dhá probationes pennae san imeall, agus an scríbhneoir ag cleachtadh a shíniú. Áit eile sa lámhscríbhinn i nóta níos déanaí, aithnítear Máel Muire mar an té "a scríobh agus and thiomsú an leabhar seo ó leabhair éagsúla". Tá a dhúnmharú ag Cluain Mhic Nóis i 1106 cláraithe sna hAnnála na gCeithre Máistrí,[2] rud a thugann am agus áit is déanaí don chuid is mó den lámhscríbhinn. Tamall ina dhiaidh, chuir H (ainmnithe de bharr dhá sheanmóir (homailí) dá chuid) téacsanna nua éagsúla leis an leabhar, uaireanta thar an mbunchóip (pailmseist), uaireanta ar leathnaigh nua. Bunaithe ar ortagrafaíocht agus ar fhocal iasachta Béarla, molann Gearóid Mac Eoin go raibh H ag scríobh ag druidim leis an 13ú haois.[3]

Tar éis díscaoileadh na mainistreach, tháinig an lámhscríbhinn i seilbh an chlann Uí Dhónaill as Contae Dhún na nGall. Bhí sí acusan go dtí 1359, nuair a chuireadh ar fhuascailt ise agus an Leabhar Gearr atá caillte, ar son baill na clainne a ndearnadh príosúnaigh díobh ag Cathal Óg Ó Conchobhair Sligigh (bás. 3ú Mí na Samhna 1362). Fuair Aodh Rua Ua Dónaill an lámhscríbhinn ar ais i 1470, agus d'fhan sí i nDún na nGall go dtí 1631 ar a laghad, nuair a cuireadh tiomsú Annála na gCeithre Máistrí i gcríoch. Ní fios a shuíomh go dtí 1837, agus í mar chuid de bhailiúchán Messrs. Hodges & Smith, College Green, Baile Átha Cliath. Tá sí luaite le George Petrie ina aiste dar teideal "History and Antiquities of Tara Hill". Ceannaíodh bailiúchán Hodges & Smith, 227 lámhscríbhinn san áireamh, ag an ARÉ i 1844.[4]

Foilsíodh macasamhail liteagrafach na lámhscríbhinne leis an RIA i 1870.[5] Foilsíodh [[leagan dioplómatúil i 1929 le R. I. Best and Osborn Bergin, agus na trí lámh idirdhealaithe le cló-aghaidheanna éagsúla.[5] Tá scanacháin dhigitigh le fáil ar an suíomh Irish Script Online.

Ábhair

The remaining leaves of the manuscript contain the following texts, in various states of preservation:


Texts from the original manuscript

  • Sex aetates mundi ["The Six Ages of the World"] , incomplete
  • Lebor Bretnach ["The British Book"] , an Irish translation of the Historia Brittonum, incomplete
  • Amra Coluim Chille ["The Eulogy of Columba"] , a heavily annotated version of the 7th-century poem by Dallán Forgaill
  • Scél Tuain meic Cairill do Finnen Maige Bile ["The Story Tuan mac Cairill told to Finnian of Moville"] , in which the history of the invasions of Ireland is related by a survivor of the first invasion (Tuan mac Cairill) to Finnian of Moville , incomplete
  • Dá brón flatha nime ["The Two Sorrows of the Kingdom of Heaven"] , incomplete
  • Mesca Ulad ["The Intoxication of the Ulstermen"] , incomplete
  • Táin bó Dartada ["The Driving of Dartaid's Cattle"] , opening four lines only
  • Táin Bó Flidhais ["The Driving of Fliodhais' Cattle"] , incomplete
  • Immram curaig Mail Dúin ["Voyage of Máel Dúin's currach"], incomplete)
  • Fís Adomnáin ["The Vision of Adomnán"] , a work of vision literature attributed to the 7th-century Irish saint Adomnán
  • Tucait innarba na nDessi i mMumain ocus aided Chormaic ["The Cause of the Expulsion of the Déisi into Munster and the Death of Cormac mac Airt"] , known as "The Expulsion of the Déisi"
  • Táin Bó Cúailnge ["The Cattle Raid of Cooley"] , the oldest version of the central epic of the Ulster Cycle, incomplete, contains passages interpolated by H
  • Togail bruidne Dá Derga ["The Destruction of Dá Derga's Hostel"] , a tale of the 1st-century king Conaire Mór, incomplete, contains passages interpolated by H
  • Fled Bricrenn ["Bricriu's Feast"] , incomplete, contains passages interpolated by H
  • Siaburchapat Con Culaind ["Cúchulainn's Phantom Chariot"] , a tale of Saint Patrick, who raises Cúchulainn from hell to convince king Lóegaire mac Néill to convert to Christianity, contains passages interpolated by H
  • Fástini Airt meic Cuind ocus a chretem ["The prophesy of Art mac Cuinn and his faith]" , in which the 2nd-century king Art mac Cuinn is said to have foreseen the coming of Christianity
  • Echtra Condla Chaim meic Cuind Chetchathaig ["The adventure of Connla the Beautiful, son of Conn of the Hundred Battles"] , in which the Connla the Ruddy is lured to the otherworld by a fairy woman
  • Cethri Arda in Domain ["The Four-Quarters of the World"] , incomplete
  • Imram Brain mac Febail ["The Voyage of Bran son of Febal"] , a fantastic voyage tale, incomplete
  • Tochmarc Emire ["The Wooing of Emer"] , contains passages interpolated by H
  • Compert Con Culainn ["The conception of Cúchulainn"] , copied from the lost Book of Druimm Snechta, contains passages interpolated by H
  • Tochmarc Étaíne ["The wooing of Étaín"] , a mythological tale featuring Aengus and Midir of the Tuatha Dé Danann, incomplete
  • Compert Mongáin ["The conception of Mongán"] , a tale of a legendary prince, incomplete
  • Scel asa mberar combad hé Find mac Cumaill Mongáin ocus aní día fil aided Fothaid Airgdig ["The story by which it is inferred that Mongán was Fionn mac Cumhaill, and the reason for the death of Fothad Airgthech"]
  • Scél Mongáin ["The story of Mongán"]
  • Tucait baile Mongáin ["The Cause of the Vision of Mongán"]
  • Inna hinada hi filet cind erred Ulad ["The places where the heads of the heroes of Ulster are"] , a poem

Texts added by scribe H

  • Scéla laí brátha ["Tidings of the Day of Judgement"]
  • Scéla na esergi ["Tidings of the Resurrection"]
  • Aided Nath Í ocus a adnacol ["The Death of Nath Í and his burial"] , a tale of the 5th-century king, Nath Í mac Fiachrach
  • Aided Echach meic Maíreda ["The Death of Eochaid mac Maíreda"] , a mythological tale of the origin of Lough Neagh
  • Fotha catha Cnucha ["The Cause of the Battle of Knock"] , a tale concerning the birth of Fionn mac Cumhaill
  • Serglige Con Culainn ["The Wasting Sickness of Cúchulainn"] , copied from the lost Yellow Book of Slane
  • Senchas na relec ["The History of the Burial Places"] , an account of the resting places of a number of Irish kings
  • Genemain Áeda Sláne ["The Birth of Áed Sláine"]: a tale of the 6th-century king, Áed Sláine
  • De genelogia Con Culaind ["The Genealogy of Cúchulainn"]
  • Cath Cairnd Chonaill ria Diarmait mac Aeda Sláni for Guari Adni ["The Battle of Carn Conaill between Diarmait son of Áed Sláine and Guaire Aidne]" , a tale from the Cycle of the Kings)
  • Comthoth Lóegairi co cretim ocus a aided ["The conversion of Lóegaire to the faith and his death"] , a tale of Saint Patrick

Tagairtí

  1. R. I. Best, "Notes on the Script of Lebor na hUidre", Ériu 6, 1912, ll. 161–174
  2. Annála na gCeithre Máistrí, M1106.7
  3. Gearóid Mac Eoin, "The Interpolator H in Lebor na hUidre", Ulidia, December Publications, 1994, pp. 39–46.
  4. R. I Best and Osborn Bergin (eds.), Lebor na hUidre, Royal Irish Academy, 1929, p. ix; Lebor na hUidre, Royal Irish Academy Library and Catalogue
  5. 5.0 5.1 "Lebor na hUidre [G301900]", CELT, Background details and bibliographic information {{citation}}: Cite has empty unknown parameter: |1= (cabhair)

Editions

Manuscripts

External links