An difríocht idir athruithe ar: "An Túinéis"

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Content deleted Content added
phríomhchathair
mNo edit summary
Líne 45: Líne 45:
|fonótaí=}}
|fonótaí=}}
[[Íomhá:Tunisie carte.png|thumb|left|200px|An Túinéis]]
[[Íomhá:Tunisie carte.png|thumb|left|200px|An Túinéis]]
Is tír í '''an Túinéis''' ([[An Araibis|Araibis]]: تونس) atá suite i dTuaisceart na hAfraice. Is í an Túineis an tíos is faide ó thuaidh in Aifric. Tá teorainn aici leis [[an Ailgéir]], agus [[an Libia]]. Tá 10.7 milliún daoine ina gcónaí ann. Is í [[Túinis]] an phríomhchathair.
Is tír í '''an Túinéis''' ([[An Araibis|Araibis]]: تونس) atá suite i dTuaisceart na hAfraice. Is í an Túinéis an tíos is faide ó thuaidh in Aifric. Tá teorainn aici leis [[an Ailgéir]], agus [[an Libia]]. Tá 10.7 milliún daoine ina gcónaí ann. Is í [[Túinis]] an phríomhchathair.


Tá an Túinéis mar chuid de chomhaontú comhlachais leis an t[[Aontas Eorpach]] agus is ballstát den 'Francophonie' í. Tá sí mar ball den Aontas na Magraibe Arabaí, Léig na nArabach agus an tAontas Afracach.
Tá an Túinéis mar chuid de chomhaontú comhlachais leis an t[[Aontas Eorpach]] agus is ballstát den 'Francophonie' í. Tá sí mar ball den Aontas na Magraibe Arabaí, Léig na nArabach agus an tAontas Afracach.
Líne 52: Líne 52:
'''Faoi Riail An Impireacht Otamánach.'''
'''Faoi Riail An Impireacht Otamánach.'''


Tharla an céad gabháil [[Otamánach]] ar an Túinéis sa bhliain 1534 faoi ceannas Barbarossa Hayreddin Pasha le linn ré [[Suleiman Ollásach]]. Bhí ar an [[Impireacht Otamánach]] athgabháil a dhéanamh ar an Túineis chun smacht ar an tír a fháil ar ais ón [[An Spáinn|Spáinn]] sa bhliain 1574. Bhí siad i gceannas ar an tír go dtí gabháil na Fraincaigh sa bhliain 1881.
Tharla an céad gabháil [[Otamánach]] ar an Túinéis sa bhliain 1534 faoi ceannas Barbarossa Hayreddin Pasha le linn ré [[Suleiman Ollásach]]. Bhí ar an [[Impireacht Otamánach]] athghabháil a dhéanamh ar an Túinéis chun smacht ar an tír a fháil ar ais ón [[An Spáinn|Spáinn]] sa bhliain 1574. Bhí siad i gceannas ar an tír go dtí gabháil na Francaigh sa bhliain 1881.


I dtosach bhí an tír faoi rialtóir (Pasha) ach roimh bhfad is réigiún uathrialaitheach faoi ceannas áitiúil (na 'Beyigh') taobh istigh den Impireacht a bhí ann. Mhair an féinriail seo faoi na Beyigh Hussein idir 1705 go dtí neamhspláchas i 1957. Le linn an thréimhse seo, bhí scothaicme iasachta i gceannas ar an tír agus bhí [[Tuircis]] mar teanga gnó an stáit.
I dtosach bhí an tír faoi rialtóir (Pasha) ach roimh bhfad is réigiún uathrialaitheach faoi ceannas áitiúil (na 'Beyigh') taobh istigh den Impireacht a bhí ann. Mhair an féinriail seo faoi na Beyigh Hussein idir 1705 go dtí neamhspleáchas i 1957. Le linn an thréimhse seo, bhí scothaicme iasachta i gceannas ar an tír agus bhí [[Tuircis]] mar teanga gnó an stáit.


'''Faoi Riail na Fraince.'''
'''Faoi Riail na Fraince.'''


In 1869, d'fogar an Túinéis go raibh sí [[bancbriste]]. Tháinig coimisiún idirnáisiúnta isteach chun geilleagar na tíre a riaradh. Tháinig na Francaigh i gcumhacht le linn na 1880'í. Rinne an Fhrainc ionradh ar an Túinéis in 1881 le thart ar 36,000 saighdiúir. Bhí an Túinéis mar [[coimirceas]] de chuid an Fhrainc ón bhliain 1883.
In 1869, d'fhógair an Túinéis go raibh sí [[bancbriste]]. Tháinig coimisiún idirnáisiúnta isteach chun geilleagar na tíre a riaradh. Tháinig na Francaigh i gcumhacht le linn na 1880'í. Rinne an Fhrainc ionradh ar an Túinéis in 1881 le thart ar 36,000 saighdiúir. Bhí an Túinéis mar [[coimirceas]] de chuid an Fhrainc ón bhliain 1883.


Faoi na Fraincaigh, bhí beim ar áitreabh Eorpach a fhorbairt agus tháinig meadú ar líon na Fraincaigh sa tír. Faoi 1945 bhí 144,000 daone ón Fhrainc sa tír.
Faoi na Francaigh, bhí béim ar áitreabh Eorpach a fhorbairt agus tháinig méadú ar líon na Francaigh sa tír. Faoi 1945 bhí 144,000 daoine ón Fhrainc sa tír.


Idir 1942 agus 1943 bhí an Túineis mar suíomh de [[Feachtas na Túinéise]]. Bhí roinnt catha ann idir An [[Ais Róimh-Bheirlín-Thóiceo|Ais]] agus na [[Comhghuaillithe]]. Is é an Túinéis an t-aon [[Tír Arabach]] a bhí faoi forghabháil na Gearmánaigh le linn [[An Dara Cogadh Domhanda]]. Bhí na Gearmáinaigh chun cinn i dtósach, ach bhí an lámh in uachtar ag na Comhghuaillithe ar deireadh.
Idir 1942 agus 1943 bhí an Túinéis mar suíomh de [[Feachtas na Túinéise]]. Bhí roinnt catha ann idir An [[Ais Róimh-Bheirlín-Thóiceo|Ais]] agus na [[Comhghuaillithe]]. Is é an Túinéis an t-aon [[Tír Arabach]] a bhí faoi forghabháil na Gearmánaigh le linn [[An Dara Cogadh Domhanda]]. Bhí na Gearmánaigh chun cinn i dtosach, ach bhí an lámh in uachtar ag na Comhghuaillithe ar deireadh.


'''Neamhspláchas'''.
'''Neamhspleáchas'''.


Bhain an Túinéis [[neamhsplachas]] amach sa bhliain 1956. Bhí Habib Bourguiba chun thosaigh san feachtas chun neamhspláchas a bhaint amach. Bhí sé mar céad [[Uachtarán]] na tíre tar éis neamhspláchas chomh maith. Is é an gluaiseacht [[saolta|shaolta]]<nowiki> '</nowiki>''Rassemblement Constitutionnel Démocratique' (RCD) ''a bhí i gcumhacht sa tír tar éis neamhsplachas a bhaint amach. In 1987 d'fogar doctuirí go raibh Habib Bourguiba ró-thinn chun a bheith mar ceannaire na tíre agus tháinig [[Príomh Aire]] Zine El Abidine Ben Ali isteach mar Uachtarán ó 1987 go dtí [[Earrach na nArabach]] i 2011. Bhí [[corbadh]] curtha ina leth go minic le linn a cheannaireacht. D'áitigh eagraíochtaí idirnáisiúnta ar nós [[Tarscaoileadh Idirnáisiúnta]] agus 'Freedom House' go raibh [[cearta daonna]] sáraithe ag an [[rialtas]] le linn ceannaireacht Ben Ali agus chur sé bac ar obair eagraíochtaí ar son cearta daonna sa tír.
Bhain an Túinéis [[neamhsplachas]] amach sa bhliain 1956. Bhí Habib Bourguiba chun thosaigh san feachtas chun neamhspleáchas a bhaint amach. Bhí sé mar céad [[Uachtarán]] na tíre tar éis neamhspláchas chomh maith. Is é an gluaiseacht [[saolta|shaolta]]<nowiki> '</nowiki>''Rassemblement Constitutionnel Démocratique' (RCD) ''a bhí i gcumhacht sa tír tar éis neamhspleáchas a bhaint amach. In 1987 d'fhógair dochtúirí go raibh Habib Bourguiba ró-thinn chun a bheith mar ceannaire na tíre agus tháinig [[Príomh Aire]] Zine El Abidine Ben Ali isteach mar Uachtarán ó 1987 go dtí [[Earrach na nArabach]] i 2011. Bhí [[corbadh]] curtha ina leith go minic le linn a cheannaireacht. D'áitigh eagraíochtaí idirnáisiúnta ar nós [[Tarscaoileadh Idirnáisiúnta]] agus 'Freedom House' go raibh [[cearta daonna]] sáraithe ag an [[rialtas]] le linn ceannaireacht Ben Ali agus chur sé bac ar obair eagraíochtaí ar son cearta daonna sa tír.
'''Reabhlóid.'''
'''Réabhlóid.'''


Bhí Reabhlóide na Túinéise ina fheachtas dian [[easumhlaíocht shibhialta]]. Bhí na [[ceardchumann]] chun cinn sna h[[agóid|agóidí]]<nowiki>. Bhí na hagóidí seo mar spreagadh d'Earrach na nArabach. Is é bás Mohamed Bouazizi, díoltóir sráide a chur lámh ina bhás fein nuair a chur sé é féin trí thine ar 17 Nollag 2010 toisc go raibh a chuid earraí coigistithe agus é náirithe ag oifigeach bardasach, a bhí mar túsphointe den reabhlóid. Bhí olc ar na ndaoine agus bhí feachtas agóidíocht agus foréigean ar na sráideanna. D'éirigh Uachtaráin Zine El Abidine Ben Ali as oifig ar 14 Eanáir 2011 tar éis 23 bliain mar ceannaire na tíre. Lean na agóidí ar aghaidh go dtí go raibh cosc curtha ar an páirtí a bhí i gcumhacht, an '</nowiki>''Rassemblement Constitutionnel Démocratique'.''
Bhí Réabhlóid na Túinéise ina fheachtas dian [[easumhlaíocht shibhialta]]. Bhí na [[ceardchumann]] chun cinn sna h[[agóid|agóidí]]<nowiki>. Bhí na hagóidí seo mar spreagadh don [[An tEarrach Arabach|tEarrach Arabach]]. Is é bás Mohamed Bouazizi, díoltóir sráide a chur lámh ina bhás féin nuair a chur sé é féin trí thine ar 17 Nollag 2010 toisc go raibh a chuid earraí coigistithe agus é náirithe ag oifigeach bardasach, a bhí mar túsphointe den réabhlóid. Bhí olc ar na ndaoine agus bhí feachtas agóidíocht agus foréigean ar na sráideanna. D'éirigh Uachtaráin Zine El Abidine Ben Ali as oifig ar 14 Eanáir 2011 tar éis 23 bliain mar ceannaire na tíre. Lean na agóidí ar aghaidh go dtí go raibh cosc curtha ar an páirtí a bhí i gcumhacht, an '</nowiki>''Rassemblement Constitutionnel Démocratique'.''


Ar an 23ú Deireadh Fómhair 2011 bhí toghchán agus d'fogair breathnóir neamhchlaonta idirnáisiúnta go raibh sé saor agus cothrom. Is é an gluaiseacht '[[Ennahda]]' a bhfuair an méid suíocháin is mó, 90 as 217. Ar 12 Nollaig 2011 bhí Moncef Marzouki, iar-gníomhaí ar son cearta daonna, tofa mar Uachtarán.
Ar an 23ú Deireadh Fómhair 2011 bhí toghchán agus d'fhógair breathnóir neamhchlaonta idirnáisiúnta go raibh sé saor agus cothrom. Is é an gluaiseacht '[[Ennahda]]' a bhfuair an méid suíocháin is mó, 90 as 217. Ar 12 Nollaig 2011 bhí Moncef Marzouki, iar-gníomhaí ar son cearta daonna, tofa mar Uachtarán.


== Tagairtí ==
== Tagairtí ==

Leagan ó 10:09, 26 Meitheamh 2016

Teimpléad:Bosca Sonraí Tíre

An Túinéis

Is tír í an Túinéis (Araibis: تونس) atá suite i dTuaisceart na hAfraice. Is í an Túinéis an tíos is faide ó thuaidh in Aifric. Tá teorainn aici leis an Ailgéir, agus an Libia. Tá 10.7 milliún daoine ina gcónaí ann. Is í Túinis an phríomhchathair.

Tá an Túinéis mar chuid de chomhaontú comhlachais leis an tAontas Eorpach agus is ballstát den 'Francophonie' í. Tá sí mar ball den Aontas na Magraibe Arabaí, Léig na nArabach agus an tAontas Afracach.

Stair na Tíre

Faoi Riail An Impireacht Otamánach.

Tharla an céad gabháil Otamánach ar an Túinéis sa bhliain 1534 faoi ceannas Barbarossa Hayreddin Pasha le linn ré Suleiman Ollásach. Bhí ar an Impireacht Otamánach athghabháil a dhéanamh ar an Túinéis chun smacht ar an tír a fháil ar ais ón Spáinn sa bhliain 1574. Bhí siad i gceannas ar an tír go dtí gabháil na Francaigh sa bhliain 1881.

I dtosach bhí an tír faoi rialtóir (Pasha) ach roimh bhfad is réigiún uathrialaitheach faoi ceannas áitiúil (na 'Beyigh') taobh istigh den Impireacht a bhí ann. Mhair an féinriail seo faoi na Beyigh Hussein idir 1705 go dtí neamhspleáchas i 1957. Le linn an thréimhse seo, bhí scothaicme iasachta i gceannas ar an tír agus bhí Tuircis mar teanga gnó an stáit.

Faoi Riail na Fraince.

In 1869, d'fhógair an Túinéis go raibh sí bancbriste. Tháinig coimisiún idirnáisiúnta isteach chun geilleagar na tíre a riaradh. Tháinig na Francaigh i gcumhacht le linn na 1880'í. Rinne an Fhrainc ionradh ar an Túinéis in 1881 le thart ar 36,000 saighdiúir. Bhí an Túinéis mar coimirceas de chuid an Fhrainc ón bhliain 1883.

Faoi na Francaigh, bhí béim ar áitreabh Eorpach a fhorbairt agus tháinig méadú ar líon na Francaigh sa tír. Faoi 1945 bhí 144,000 daoine ón Fhrainc sa tír.

Idir 1942 agus 1943 bhí an Túinéis mar suíomh de Feachtas na Túinéise. Bhí roinnt catha ann idir An Ais agus na Comhghuaillithe. Is é an Túinéis an t-aon Tír Arabach a bhí faoi forghabháil na Gearmánaigh le linn An Dara Cogadh Domhanda. Bhí na Gearmánaigh chun cinn i dtosach, ach bhí an lámh in uachtar ag na Comhghuaillithe ar deireadh.

Neamhspleáchas.

Bhain an Túinéis neamhsplachas amach sa bhliain 1956. Bhí Habib Bourguiba chun thosaigh san feachtas chun neamhspleáchas a bhaint amach. Bhí sé mar céad Uachtarán na tíre tar éis neamhspláchas chomh maith. Is é an gluaiseacht shaolta 'Rassemblement Constitutionnel Démocratique' (RCD) a bhí i gcumhacht sa tír tar éis neamhspleáchas a bhaint amach. In 1987 d'fhógair dochtúirí go raibh Habib Bourguiba ró-thinn chun a bheith mar ceannaire na tíre agus tháinig Príomh Aire Zine El Abidine Ben Ali isteach mar Uachtarán ó 1987 go dtí Earrach na nArabach i 2011. Bhí corbadh curtha ina leith go minic le linn a cheannaireacht. D'áitigh eagraíochtaí idirnáisiúnta ar nós Tarscaoileadh Idirnáisiúnta agus 'Freedom House' go raibh cearta daonna sáraithe ag an rialtas le linn ceannaireacht Ben Ali agus chur sé bac ar obair eagraíochtaí ar son cearta daonna sa tír.

Réabhlóid.

Bhí Réabhlóid na Túinéise ina fheachtas dian easumhlaíocht shibhialta. Bhí na ceardchumann chun cinn sna hagóidí. Bhí na hagóidí seo mar spreagadh don [[An tEarrach Arabach|tEarrach Arabach]]. Is é bás Mohamed Bouazizi, díoltóir sráide a chur lámh ina bhás féin nuair a chur sé é féin trí thine ar 17 Nollag 2010 toisc go raibh a chuid earraí coigistithe agus é náirithe ag oifigeach bardasach, a bhí mar túsphointe den réabhlóid. Bhí olc ar na ndaoine agus bhí feachtas agóidíocht agus foréigean ar na sráideanna. D'éirigh Uachtaráin Zine El Abidine Ben Ali as oifig ar 14 Eanáir 2011 tar éis 23 bliain mar ceannaire na tíre. Lean na agóidí ar aghaidh go dtí go raibh cosc curtha ar an páirtí a bhí i gcumhacht, an 'Rassemblement Constitutionnel Démocratique'.

Ar an 23ú Deireadh Fómhair 2011 bhí toghchán agus d'fhógair breathnóir neamhchlaonta idirnáisiúnta go raibh sé saor agus cothrom. Is é an gluaiseacht 'Ennahda' a bhfuair an méid suíocháin is mó, 90 as 217. Ar 12 Nollaig 2011 bhí Moncef Marzouki, iar-gníomhaí ar son cearta daonna, tofa mar Uachtarán.

Tagairtí