26,650
edits
(→Codach) |
Guliolopez (plé | dréachtaí) No edit summary |
||
[[Íomhá:Mandelbrot-similar-x1.jpg |thumb| Tacar Mandlebrot. Tá an cuma céanna ar an dtacar iomlán is atá ar aon phíosa beag den tacar. ]]
[[Íomhá:Mandelbrot-similar-x6.jpg |thumb| Píosa beag den Tacar Mandlebrot.]]
[[Íomhá:Mandelbrot-similar-x100.jpg |thumb| Píosa eile den Tacar Mandlebrot.]]
Is é is '''codach''' nó '''frachtal'''<ref>[http://www.focal.ie/Search.aspx?term=fractal&lang=3116649 Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge - "Fractal"]</ref> ann ná tacar a fanann 'casta' cé chomh beag agus atá sé. Is tacair féinchosúlta iad go léir. Cialaíonn é sin ná go bhfuil an cuma céanna ar an dtacar iomlán is atá ar aon phíosa beag den tacar. Toisc go bhfuil codaigh casta, chun roinnt dá n-airíonna is tábhachtaí a achoimriú, is maith an rud é roinnt coincheaptha réasúnta simplí a bheith againn. Is é toise tacair ceann de na coincheaptha is tabhachtaí den saghas seo. Tá toise ghraf feidhme slime ''y = f(x)'' cothrom le 1 agus tá toise sféir cothrom le 2, ach de ghnath ní slánuimhir é toise chodaigh.
Ar feadh fhormhóir a staire, níor pléidh ach amháin tacair a raibh roinnt slime acu agus mar sin, d'fhan [[matamaitic]] amach ó codaigh. Ní raibh an focal Francach do chodach cumtha go dtí 1975. Le teacht ríomhairí agus teaspáintí ghrafacha nua-aimseartha, fuair taighde ar chodaigh a lán cabhair agus an-chuid spreagadh. É sin ráite, bhí roinnt samplaí de chodaigh luaite fadó.
Go dtí gur chuir [[Benoît Mandelbrot|Mandelbrot]] chun suntais na hairíonna atá i gcoitianta ag na tacair den tsaghas seo, chonacthas mar thacair iargúlta aisteacha iad. Chomh maith le sin, thaispean sé gur samhlacha réadúla agus úsáideacha iad i gcomhair a lán feiniméin nádúrtha. Mar shampla gneithe geolaíochta cosúil le chóstaí, struchtúr plandaí, soithigh fola, scamhóga, praghasanna sa stocmhargadh agus Brúnghluaisne. Dúirt sé go raibh codaigh níos nádúrtha agus imfhiosaí ná na rudaí slime a bhí sa mhatamaitic traidisiúnta.<ref>Ó Buachalla, Stíofán M.; ''Codaigh agus Córais Dhinimiciúla Réadacha''. Cló Loighic 2006.</ref>
==Tagairtí==
{{reflist}}
[[Catagóir:Codaigh| ]]
[[Catagóir:Toipeolaíocht]]
[[af:Fraktaalmeetkunde]]
[[als:Fraktal]]
[[ar:هندسة كسيرية]]
[[bn:ফ্রাক্টাল]]
[[bg:Фрактал]]
[[bs:Fraktal]]
[[ca:Fractal]]
[[cv:Фрактал]]
[[cs:Fraktál]]
[[da:Fraktal]]
[[de:Fraktal]]
[[et:Fraktal]]
[[el:Φράκταλ]]
[[en:Fractal]]
[[es:Fractal]]
[[eo:Fraktalo]]
[[eu:Fraktal]]
[[fa:برخال]]
[[fr:Fractale]]
[[gl:Fractal]]
[[ko:프랙탈]]
[[hi:भग्न]]
[[hr:Fraktal]]
[[io:Fraktalo]]
[[id:Fraktal]]
[[ia:Fractal]]
[[it:Frattale]]
[[he:פרקטל]]
[[kn:ಫ್ರಾಕ್ಟಲ್]]
[[ka:ფრაქტალი]]
[[kk:Фрактал]]
[[la:Fractal]]
[[lv:Fraktālis]]
[[lt:Fraktalas]]
[[hu:Fraktál]]
[[ml:ഫ്രാക്ടൽ]]
[[ms:Fraktal]]
[[nl:Fractal]]
[[ja:フラクタル]]
[[no:Fraktal]]
[[nn:Fraktal]]
[[pa:ਫ੍ਰੈਕਟਲ]]
[[pl:Fraktal]]
[[pt:Fractal]]
[[ro:Fractal]]
[[ru:Фрактал]]
[[sah:Фрактал]]
[[scn:Frattali]]
[[simple:Fractal geometry]]
[[sk:Fraktál]]
[[sl:Fraktal]]
[[sr:Фрактал]]
[[sh:Fraktal]]
[[fi:Fraktaali]]
[[sv:Fraktal]]
[[ta:பகுவல்]]
[[th:แฟร็กทัล]]
[[tr:Fraktal]]
[[uk:Фрактал]]
[[ur:Fractal]]
[[vi:Phân dạng]]
[[zh:分形]]
|