An difríocht idir athruithe ar: "Eoin Mac Néill"

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Content deleted Content added
Meabhar (plé | dréachtaí)
→‎Saol Óige agus an Éirí amach: -go leor mionathraithe
Meabhar (plé | dréachtaí)
Líne 3: Líne 3:
== Saol Óige agus an Éirí amach ==
== Saol Óige agus an Éirí amach ==


Rugadh é in Glenarm, Contae Aontroma agus fuair sé oideachas i gColáiste na Ríona i m[[Béal Feirste]]. bhí suim iontach mhór aige i Stair na hÉireann agus rinne sé a lán staidear air. Sa bhliain [[1893]] bhunaigh sé [[Conradh na Gaeilge]] le [[Dubhghlas de hÍde]]. Bhí sé ina eagarthóir ar an nuachtán "Irisleabhar na Gaeilge". Sa bhliain [[1908]] ceapadh é mar mháistir ar seanstair na hÉireann in Ollscoil Bhaile Átha Cliath.
Rugadh é in Glenarm, Contae Aontroma agus fuair sé oideachas i gColáiste na Ríona i m[[Béal Feirste]]. Bhí suim mhór aige i Stair na hÉireann agus rinne sé a lán staidéir air. Sa bhliain [[1893]] bhunaigh sé [[Conradh na Gaeilge]] le [[Dubhghlas de hÍde]]. Bhí sé ina eagarthóir ar an nuachtán "Irisleabhar na Gaeilge". Sa bhliain [[1908]] ceapadh é mar mháistir ar seanstair na hÉireann in Ollscoil Bhaile Átha Cliath.


Trí bheith ag obair i gConradh na Gaeilge bhuail sé le baill de Shinn Féin, ceapadh é mar chathaoirleach de chomhairle a bhunaigh [[Óglaigh na hÉireann]] sa bhliain [[1913]]; níos déanaí rinne siad ceann foirne de. Bhí Mac Néill go hiomláin i gcoinne éirí amach trí fhoréigin ach amháin dá mba rud é go ndéanfadh na Sasnaigh iarracht fáil réidh leis na hÓglaigh. Ní fhaca sé aon dóchas i dtroid in aghaidh Impireacht na Breataine. Thosaigh [[Bráithreachas Poblachta na hÉireann]] (IRB) agus na ceannairí eile (Pádraig Mac Piarais ina measc) ag pleanáil éirí amach, mar sin féin, go háirithe toisc go raibh na Sasanaigh gafa le cogadh san [[Eoraip]]; fuair siad cabhair ó [[Séamus Ó Conghaile|Shéamus Ó Conghaile]] agus [[Arm na Saoránach]] (a bhí ag pleanáil éirí amach shóisialach) freisin.
Trí bheith ag obair i gConradh na Gaeilge bhuail sé le baill de Shinn Féin, ceapadh é mar chathaoirleach de chomhairle a bhunaigh [[Óglaigh na hÉireann]] sa bhliain [[1913]]; níos déanaí rinne siad ceann foirne de. Bhí Mac Néill go hiomláin i gcoinne éirí amach trí fhoréigin ach amháin dá mba rud é go ndéanfadh na Sasnaigh iarracht fáil réidh leis na hÓglaigh. Ní fhaca sé aon dóchas i dtroid in aghaidh Impireacht na Breataine. Thosaigh [[Bráithreachas Poblachta na hÉireann]] (IRB) agus na ceannairí eile (Pádraig Mac Piarais ina measc) ag pleanáil éirí amach, mar sin féin, go háirithe toisc go raibh na Sasanaigh gafa le cogadh san [[Eoraip]]; fuair siad cabhair ó [[Séamus Ó Conghaile|Shéamus Ó Conghaile]] agus [[Arm na Saoránach]] (a bhí ag pleanáil éirí amach shóisialach) freisin.

Leagan ó 00:32, 14 Samhain 2006

Bhí Eoin MacNeill (15 Bealtaine 1867 - 15 Méan Fomhar 1945) ina Scóláire Ghaelach, náisiúinigh agus réabhlóidí. Chabraigh sé Conradh na Ghaeil a bhúnadh, ba cheannaire é de Óglaigh na hÉireann nár chuaigh le John Redmond le troid sa Chéad Chogadh Domhanda, agus bhí sé pairteach sna laethanta luath de Saor Stáit na hÉireann

Saol Óige agus an Éirí amach

Rugadh é in Glenarm, Contae Aontroma agus fuair sé oideachas i gColáiste na Ríona i mBéal Feirste. Bhí suim mhór aige i Stair na hÉireann agus rinne sé a lán staidéir air. Sa bhliain 1893 bhunaigh sé Conradh na Gaeilge le Dubhghlas de hÍde. Bhí sé ina eagarthóir ar an nuachtán "Irisleabhar na Gaeilge". Sa bhliain 1908 ceapadh é mar mháistir ar seanstair na hÉireann in Ollscoil Bhaile Átha Cliath.

Trí bheith ag obair i gConradh na Gaeilge bhuail sé le baill de Shinn Féin, ceapadh é mar chathaoirleach de chomhairle a bhunaigh Óglaigh na hÉireann sa bhliain 1913; níos déanaí rinne siad ceann foirne de. Bhí Mac Néill go hiomláin i gcoinne éirí amach trí fhoréigin ach amháin dá mba rud é go ndéanfadh na Sasnaigh iarracht fáil réidh leis na hÓglaigh. Ní fhaca sé aon dóchas i dtroid in aghaidh Impireacht na Breataine. Thosaigh Bráithreachas Poblachta na hÉireann (IRB) agus na ceannairí eile (Pádraig Mac Piarais ina measc) ag pleanáil éirí amach, mar sin féin, go háirithe toisc go raibh na Sasanaigh gafa le cogadh san Eoraip; fuair siad cabhair ó Shéamus Ó Conghaile agus Arm na Saoránach (a bhí ag pleanáil éirí amach shóisialach) freisin. Chuir Pádraig Mac Piarais ina luí ar Eoin Mac Néill le litir bréagach go raibh na Sasnaigh chun na hÓglaigh go léir a ghabháil go luath agus dúirt sé leis go raibh airm Gearmánach ag teacht i dtír i gcúpla lá.

Socraíodh an t-éirí amach ar Domhnach Cásca, ach fuair Mac Néill amach gur litir bréagach a bhí ann agus go raibh Ruairí mac Easmainn agus na hairm go léir gafa. Thóg sé air féin an t-éirí amach a chur ar ceal. Le cabhair ó Mícheál Seosamh Ó Rathaille (a d'aontaigh le Mac Néill, ach throid sé agus maríodh insan Éirí amach ar aon nós é) chuir sé a chuid ordaithe timpeall na tíre ag rá go raibh sé ar curtha ar ceal.

Thóg Mac Piarais, Ó Conghaile agus na ceannairí eile an chinneadh go racfadh an téirí amach ar aghaidh an lá dár gcionn. De bharr ordaithe Mhic Néill, bhí na hÓglaigh giota beag meascaithe suas faoi chéard le déanamh agus níor tháinig a bhformhór amach le troid ar an lá. Thosaigh sé ar Luan Cásca, 24ú Aibreáin 1916, ach theip ar an Éirí amach agus ghéill na hÉireannaigh ar deireadh. Ghabh na Sasnaigh mac Néíll, agus fuair sé pianbhreith príosúnachta saoil.

Tar Éis an Éirí amach

Ligeadh saor é sa bhliain 1917 agus toghaíodh é mar baill de pairlimint Ollscoil Náisiúnta na hÉireann mar ionadaí Sinn Féin sna todhcháin 1918, dhiúltaigh sé a suíocháin a thógadh i westminister ach suí sé ina áit, i rialtais nua na hÉireann Dáil Éireann. Sa bhliain 1921 tréisigh sé le Conradh Angla-Éireannach. Ina dhiadh seo cheapadh é mar an aire oideachas don chéad rialtas SaorStáit na hÉireann. Ach thóg a mac taobh in aigheadh an Chonartha agus mháraigh airm an SaorStáit é, agus é ag troid in aice Sligeach méan Fómhar 1922, i rith Cogadh Cathartha na hÉireann

É féin sa Saorstáit

Sa bhliain 1924 bhúaíodh coimmisiún an teorain chun a chinniú cá mbeadh an teorain idir na sé chontae den tuaisceart a raibh fós faoi riall na bhreataine. Bhí Mac Néill mar ionadaí do Saorstát Éireann. D'éirigh sé as tar eis tuairsc na aithrithe (aithrithe beaga) a bheith foilsithe i nuachtáin.

I mí na Nollaig 1925 ghéill rialtas an Saorstáit do na Sasnaigh go bhfágfaí an teorain mar a bhí. Chuir seo fearg ar alán náisiúnaigh agus fuair Mac Néill alán léirmheastóireacht uatha. Le tréise lámh d'fhág sé a shuíocháin sa Dáil sa bhliain 1927.

Deireadh a shaoil

D'Éirigh sé as polaitíocht go hiomláin ar deireadh agus rinneadh chathaoirleach de coimisiún lámhscríbhinn na hÉireann. Foilsigh sé cúpla leabhair faoi Stair na hÉireann freisin, ag obair go díograsach don scóláireacht ina blianta deireanach. Fuair sé bás i mBáile Átha Cliath de bhár cúiseanna nádurtha ag aois 78.