An difríocht idir athruithe ar: "Na Máigigh"
m r2.7.2) (róbat ag suimiú: ar, ast, az, bat-smg, be, bn, bo, ca, cs, da, de, el, eo, es, eu, fa, fi, fr, gl, he, hi, hu, ia, id, is, it, ja, ka, kn, ko, la, lt, lv, mk, ml, mn, ms, mt, mwl, my, mzn, nds, new, nl, no, pl, pt, qu, ro, ru, simple, s... |
m r2.7.3) (róbat ag mionathrú: eu:Maia zibilizazioa; athruithe cosmaideacha |
||
Líne 1: | Líne 1: | ||
[[ |
[[Íomhá:Distribution-myn.png|thumb|Léarscáil a thaispeánann dáileachán na Máigeach i ndeisceart Mheicsiceo agus sna tíortha in aice]] |
||
Grúpa eitneach iad '''na Máigigh''' a raibh sibhialtacht fhorbartha acu san áit a bhfuil stáit dheisceartacha [[Meicsiceo|Mheicsiceá]] inniu, is é sin, [[Chiapas]], [[Tabasco]] agus stáit [[Leathinis Yúcatan]], mar atá, [[Yúcatan]], [[Quintana Róo]], agus [[Campeche]]. Ba iad na Máigigh an t-aon sibhialtacht bhundúchasach amháin i [[Meiriceá Theas]] ar éirigh léi [[teanga]] scríofa a fhorbairt, de réir dealraimh. |
Grúpa eitneach iad '''na Máigigh''' a raibh sibhialtacht fhorbartha acu san áit a bhfuil stáit dheisceartacha [[Meicsiceo|Mheicsiceá]] inniu, is é sin, [[Chiapas]], [[Tabasco]] agus stáit [[Leathinis Yúcatan]], mar atá, [[Yúcatan]], [[Quintana Róo]], agus [[Campeche]]. Ba iad na Máigigh an t-aon sibhialtacht bhundúchasach amháin i [[Meiriceá Theas]] ar éirigh léi [[teanga]] scríofa a fhorbairt, de réir dealraimh. |
||
==Sibhialtacht== |
== Sibhialtacht == |
||
Tá clú agus cáil ar [[réalteolaíocht]], [[ealaín]] agus [[ailtireacht]] na Máigeach chomh maith. Bhí na Máigigh i síortheagmháil le sibhialtachtaí eile an réigiúin, agus níorbh iad féin a chéadcheap an scríbhneoireacht ná an [[féilire]] ansin, ach rinne siad an-fhorbairt ar na bunsmaointe a fuair siad ó na sibhialtachtaí eile. |
Tá clú agus cáil ar [[réalteolaíocht]], [[ealaín]] agus [[ailtireacht]] na Máigeach chomh maith. Bhí na Máigigh i síortheagmháil le sibhialtachtaí eile an réigiúin, agus níorbh iad féin a chéadcheap an scríbhneoireacht ná an [[féilire]] ansin, ach rinne siad an-fhorbairt ar na bunsmaointe a fuair siad ó na sibhialtachtaí eile. |
||
Is follasach go ndeachaigh sibhialtacht na Máigeach féin i bhfeidhm ar na grúpaí eitneacha eile, nó is féidir tionchar na Máigeach a aithint i Lár Mheicsiceo, sa t[[An tSalvadóir|Salvadóir]], i [[Hondúras]] agus i n[[Guatamala]]- na céadta ciliméadar ó lárcheantar an chultúir Mháigigh. |
Is follasach go ndeachaigh sibhialtacht na Máigeach féin i bhfeidhm ar na grúpaí eitneacha eile, nó is féidir tionchar na Máigeach a aithint i Lár Mheicsiceo, sa t[[An tSalvadóir|Salvadóir]], i [[Hondúras]] agus i n[[Guatamala]]- na céadta ciliméadar ó lárcheantar an chultúir Mháigigh. |
||
[[ |
[[Íomhá:Tulum sverzel.jpg|thumb|Tulum i dtuaisceart Yúcatan. Bhí Tulum ar na cathracha deireanacha Máigeacha a raibh daoine ina gcónaí iontu go fóill nuair a tháinig na ''Conquistadores'' go dtí an tOileán Úr. Is dealraitheach gur shiúil éag mór ar mhuintir na háite go gairid ina dhiaidh sin, de dheasca na ngalar nua a tháinig sna sálaí ag na Spáinnigh.]] |
||
Tháinig sibhialtacht na Máigeach i gcrann sa tréimhse réamh-Chlasaiceach ó [[2000 RC]] go [[250|250 AD]], agus ba iad na blianta ´0 250 go [[900|900 AD]] bláth Clasaiceach na Máigeach. San [[8ú haois|ochtú]] agus san [[9ú haois|naoú haois]], áfach, thosaigh an tóin ag titim faoin tsibhialtacht Mháigeach i ndeisceart an réigiúin, áfach. Is dealraitheach gur rith an bia gann ar na Máigigh ansin ar chúiseanna [[éiceolaíocht |
Tháinig sibhialtacht na Máigeach i gcrann sa tréimhse réamh-Chlasaiceach ó [[2000 RC]] go [[250|250 AD]], agus ba iad na blianta ´0 250 go [[900|900 AD]] bláth Clasaiceach na Máigeach. San [[8ú haois|ochtú]] agus san [[9ú haois|naoú haois]], áfach, thosaigh an tóin ag titim faoin tsibhialtacht Mháigeach i ndeisceart an réigiúin, áfach. Is dealraitheach gur rith an bia gann ar na Máigigh ansin ar chúiseanna [[éiceolaíocht]]a - b'fhéidir go raibh na Máigigh ansin i ndiaidh an iomarca [[foraois]]e a leagan, rud a chuir an aeráid ó mhaith ar na barraí - agus gur thréig siad na cathracha ar lorg bia. Mar sin féin, mhair iarsmaí na sibhialtachta seo i dtuaisceart Yúcatan go dtí gur tháinig na [[An Spáinn|Spáinnigh]] ag forghabháil na hilchríche. |
||
==Teanga== |
== Teanga == |
||
Labhraítear teangacha Máigeacha sa réigiún i gcónaí, agus aithne agus tuiscint cuíosach maith ag na saineolaithe ar na teangacha seo. Dealraíonn sé gur fhorbair na teangacha seo go léir as aon teanga amháin, an Phróta-Mháigis, a bhí á labhairt cúig mhíle bliain ó shin. Má thagraítear don "Mháigis" mar aon teanga amháin inniu, is éard a bhíonn i gceist léi ná an teanga Yucatec, agus í le cloisteáil i Leathinis Yúcatan.<ref>[http://www.inegi.gob.mx/est/contenidos/espanol/rutinas/ept.asp?t=mlen10&c=3337 Población hablante de lengua indígena de 5 y más años por principales lenguas, 1970 a 2005] INEGI</ref><ref name="Gordon, Raymond G. 2005">Gordon, Raymond G., Jr. (ed.). Ethnologue, (2005).</ref> |
Labhraítear teangacha Máigeacha sa réigiún i gcónaí, agus aithne agus tuiscint cuíosach maith ag na saineolaithe ar na teangacha seo. Dealraíonn sé gur fhorbair na teangacha seo go léir as aon teanga amháin, an Phróta-Mháigis, a bhí á labhairt cúig mhíle bliain ó shin. Má thagraítear don "Mháigis" mar aon teanga amháin inniu, is éard a bhíonn i gceist léi ná an teanga Yucatec, agus í le cloisteáil i Leathinis Yúcatan.<ref>[http://www.inegi.gob.mx/est/contenidos/espanol/rutinas/ept.asp?t=mlen10&c=3337 Población hablante de lengua indígena de 5 y más años por principales lenguas, 1970 a 2005] INEGI</ref><ref name="Gordon, Raymond G. 2005">Gordon, Raymond G., Jr. (ed.). Ethnologue, (2005).</ref> |
||
{{commonscat|Maya|Máigigh}} |
{{commonscat|Maya|Máigigh}} |
||
==Tagairtí== |
== Tagairtí == |
||
{{reflist}} |
{{reflist}} |
||
Líne 36: | Líne 36: | ||
[[eo:Majaoj]] |
[[eo:Majaoj]] |
||
[[es:Cultura maya]] |
[[es:Cultura maya]] |
||
[[eu:Maia]] |
[[eu:Maia zibilizazioa]] |
||
[[fa:تمدن مایا]] |
[[fa:تمدن مایا]] |
||
[[fi:Mayojen korkeakulttuuri]] |
[[fi:Mayojen korkeakulttuuri]] |
Leagan ó 23:44, 4 Meitheamh 2012
Grúpa eitneach iad na Máigigh a raibh sibhialtacht fhorbartha acu san áit a bhfuil stáit dheisceartacha Mheicsiceá inniu, is é sin, Chiapas, Tabasco agus stáit Leathinis Yúcatan, mar atá, Yúcatan, Quintana Róo, agus Campeche. Ba iad na Máigigh an t-aon sibhialtacht bhundúchasach amháin i Meiriceá Theas ar éirigh léi teanga scríofa a fhorbairt, de réir dealraimh.
Sibhialtacht
Tá clú agus cáil ar réalteolaíocht, ealaín agus ailtireacht na Máigeach chomh maith. Bhí na Máigigh i síortheagmháil le sibhialtachtaí eile an réigiúin, agus níorbh iad féin a chéadcheap an scríbhneoireacht ná an féilire ansin, ach rinne siad an-fhorbairt ar na bunsmaointe a fuair siad ó na sibhialtachtaí eile.
Is follasach go ndeachaigh sibhialtacht na Máigeach féin i bhfeidhm ar na grúpaí eitneacha eile, nó is féidir tionchar na Máigeach a aithint i Lár Mheicsiceo, sa tSalvadóir, i Hondúras agus i nGuatamala- na céadta ciliméadar ó lárcheantar an chultúir Mháigigh.
Tháinig sibhialtacht na Máigeach i gcrann sa tréimhse réamh-Chlasaiceach ó 2000 RC go 250 AD, agus ba iad na blianta ´0 250 go 900 AD bláth Clasaiceach na Máigeach. San ochtú agus san naoú haois, áfach, thosaigh an tóin ag titim faoin tsibhialtacht Mháigeach i ndeisceart an réigiúin, áfach. Is dealraitheach gur rith an bia gann ar na Máigigh ansin ar chúiseanna éiceolaíochta - b'fhéidir go raibh na Máigigh ansin i ndiaidh an iomarca foraoise a leagan, rud a chuir an aeráid ó mhaith ar na barraí - agus gur thréig siad na cathracha ar lorg bia. Mar sin féin, mhair iarsmaí na sibhialtachta seo i dtuaisceart Yúcatan go dtí gur tháinig na Spáinnigh ag forghabháil na hilchríche.
Teanga
Labhraítear teangacha Máigeacha sa réigiún i gcónaí, agus aithne agus tuiscint cuíosach maith ag na saineolaithe ar na teangacha seo. Dealraíonn sé gur fhorbair na teangacha seo go léir as aon teanga amháin, an Phróta-Mháigis, a bhí á labhairt cúig mhíle bliain ó shin. Má thagraítear don "Mháigis" mar aon teanga amháin inniu, is éard a bhíonn i gceist léi ná an teanga Yucatec, agus í le cloisteáil i Leathinis Yúcatan.[1][2]
Tagairtí
- ↑ Población hablante de lengua indígena de 5 y más años por principales lenguas, 1970 a 2005 INEGI
- ↑ Gordon, Raymond G., Jr. (ed.). Ethnologue, (2005).