An difríocht idir athruithe ar: "An Téaváin"

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Content deleted Content added
RedBot (plé | dréachtaí)
m r2.5.2) (róbat ag mionathrú: it:Isola di Formosa
m r2.7.1+) (róbat ag mionathrú: mr:तायवान (बेट)
Líne 84: Líne 84:
[[lv:Taivāna (sala)]]
[[lv:Taivāna (sala)]]
[[mn:Тайвань арал]]
[[mn:Тайвань арал]]
[[mr:तैवान (बेट)]]
[[mr:तायवान (बेट)]]
[[ms:Pulau Taiwan]]
[[ms:Pulau Taiwan]]
[[my:ထိုင်ဝမ်]]
[[my:ထိုင်ဝမ်]]

Leagan ó 13:15, 30 Nollaig 2011

Suíomh

Oileán in aice le cósta thoir theas na Síne is ea an Téaváin, nó Formósa, mar a thugadh na Portaingéalaigh air fadó - "oileán álainn" is brí le ilha formosa na Portaingéilise. Tá Oileán na Téaváine 394 chiliméadar ar fad agus 144 chiliméadar ar leithead, agus é scartha ó mhórthír na Síne ag Caolas na Téaváine, 180 ciliméadar ar leithead.

Tá oileáin mhóra na Seapáine suite soir ó thuaidh ón Téaváin. Ag dul soir ón Téaváin, tiocfaidh muid ar Oileáin Ryukyu, ar cuid den tSeapáin iad chomh maith. Na hOileáin Fhilipíneacha, arís, tá siad laisteas den Téaváin.

Stádas Polaitiúil na Téaváine

Príomhalt: Poblacht na Síne

Is é stádas polaitiúil na Téaváine inniu ná gurb ionann an t-oileán (in éineacht le roinnt oileán beag ina timpeall) agus Poblacht na Síne, poblacht a mhaíonn gurb í an t-oidhre ceart don stát a bhí ag rialú na Síne sular bhuaigh na Cumannaigh an cogadh cathartha sa bhliain 1949. Maidir le rialtas Dhaonphoblacht na Síne ar an mórthír, áfach, is é a dtuiscint ar an scéal nach bhfuil sa Téaváin ach cúige de chuid na Síne a bhfuil lucht ceannairce ina sheilbh.

Ní hionann, go beacht, an Téaváin agus Poblacht na Síne, nó tá an Phoblacht sin i seilbh roinnt oileán beag timpeall na Téaváine, go háirithe Oileáin Penghu, nó na Pescadores ("Oileáin na nIascairí"), mar a thug na Portaingéalaigh orthu. Thairis sin, baineann an tOileán Glas nó Lü Dao agus Oileán na Magairlíní nó Lan Yu leis an Téaváin.

Tá sé ina chnámh mhór spairne i bpolaitíocht na Téaváine, cé acu ba chóir don oileán an ficsean oifigiúil faoi "Phoblacht na Síne" a choinneáil i bhfeidhm nó poblacht neamhspleách ar leith a ghairm den Téaváin. Iontas na n-iontas, tá rialtas na Daonphoblachta níos sásta leis na cúrsaí mar atá siad. Is fearr leosan na Téavánaigh a bheith ag dearcadh orthu féin mar "chineál" Sínigh, ná ag dul le náisiúntacht ar leith, agus dá bhfógródh an Téaváin neamhspleáchas mar Phoblacht na Téaváine, thabharfadh arm na Síne Cumannaí ionsaí ar an oileán ar an toirt, mar is eagal le muintir na Téaváine.

Na Teangacha

Is í an tSínis an teanga is mó a labhraítear sa Téaváin inniu, ach ar ndóigh, ní aon teanga amháin í. Úsáideann na Téavánaigh leagan den Mhandairínis mar theanga chaighdeánach, cosúil le muintir na mórthíre, ach ní bhíonn an Mhandairínis ó dhúchas acu. An chuid is mó acu, labhraíonn siad an teanga ar a dtugtar "Téaváinis" go minic. Leagan den chanúint Min Nan atá ann go bunúsach - canúint a labhraítear i ndeisceart Chúige Fujian sa mhórthír freisin. Is minic a dhearctar ar chainteoirí na canúna seo mar ghrúpa eitneach ar leith, dream ar a dtugtar Hoklo. Thairis sin, tá an chanúint Hakka ag mionlach mór de na Téavánaigh, canúint a bhíonn á labhairt i bpobail bheaga scartha ar fud dheisceart na Síne.

Labhraítear teangacha Formósacha sa Téaváin chomh maith - teangacha beaga a bhfuil gaol acu leis na teangacha Malae-Pholainéiseacha, cosúil leis an Tagálaigis, an Indinéisis, an Mhalaeis agus an Mhaorais, mar shampla. Tá na teangacha Formósacha ag géilleadh don tSínis go géar gasta, áfach, agus cé go bhfuil rialtas na Téaváine ag iarraidh iad a athbheochan sna scoileanna inniu, ní féidir mórán athrú a aithint ar an gcuma atá ar an scéal.

An Pholaitíocht

Chiang Kai-shek

Is é is cúis leis an "neamhspleáchas" de facto atá ag an Téaváin inniu ná gur éalaigh cinnirí Pháirtí Náisiúnta na Síne, nó Guomindang, ón mórthír go dtí an t-oileán nuair a bhris na Cumannaigh an cogadh cathartha orthu sa bhliain 1949. Ba é cinnire finscéalach Guomindang, Chiang Kai-shek (Jiang Jieshi), a bhí i gceannas orthu. Ina dhiaidh sin, ba é an páirtí sin a bhí ag rialú na Téaváine le lámh láidir - deachtóireacht aon pháirtí a bhí ann, cosúil leis an tSín Chumannach sa mhórthír, ach le fírinne is leis na deachtóireachtaí i Meiriceá Laidineach is fearr í a chur i gcomparáid. Bhí an dlí míleata i bhfeidhm ar an tír, agus na cearta daonna faoi leatrom. Thairis sin, ní raibh lucht leanúna Guomindang in ann airgead an stáit agus airgead an pháirtí a aithint thar a chéile.

D'imigh sin, áfach, agus tháinig seo. Thart ar lár na n-ochtóidí, thosaigh an tUachtarán Chiang Ching-kuo - mac Chiang Kai-shek - leasuithe daonlathacha a chur i bhfeidhm, agus cheap sé Lee Teng-hui mar leas-Uachtarán. Téavánach go smior a bhí i Lee - is é sin, níor tháinig a mhuintir go dtí an t-oileán sa bhliain 1949. Comhartha eile daonlathais a bhí ann, nó bhí na Téavánaigh go mór faoi leatrom ina dtír féin ag deachtóireacht Guomindang. Sa bhliain 1987, bunaíodh an chéad pháirtí eile seachas Guomindang - an Páirtí Daonlathach Forásach.

De thoradh na staire seo, is í an deighilt is tábhachtaí i bpolaitíocht an oileáin inniu ná an teannas idir an campa "gorm" (Guomindang agus na páirtithe a thacaíonn leis) agus an campa "uaine" (na Daonlathaigh Fhorásacha agus na páirtithe a thacaíonn leo). Cuireann an campa gorm béim ar an uile-Shíneachas, ar an Mandairínis, ar an t-aon chultúr Síneach amháin, agus é ag dréim le hathaontú na Síne - is é sin, aontú na Téaváine leis an gcuid eile den tSín. Is é an campa uaine a gcampa siúd a dteastaíonn uathu neamhspleáchas de jure a bhaint amach don Téaváin, agus cuireann siad béim ar chultúr an oileáin féin agus ar an Téaváinis mar theanga ar leith.

Stair

Léarscáil ón bhliain 1896

Tá áitreabh daonna éigin sa Téaváin le tríocha éigin míle bliain anuas, ach níor tháinig sinsir na "mbundúchasach" Téavánach (is é sin, a sinsir siúd a labhraíonn na teangacha Formósacha) go dtí an t-oileán ach timpeall ar cheithre mhíle bliain ó shin. Níor thosaigh na Sínigh ag cur fúthu san oileán roimh an 15ú haois AD, agus le fírinne, ba iaf na hEorpaigh a chuidigh leis na Sínigh an Téaváin a mhíntíriú.

Ba iad na Portaingéalaigh a bhaist an t-ainm Formósa ar an oileán sa bhliain 1544, ach ba iad na hOllannaigh ba túisce a bhunaigh stáisiún trádála sa Téaváin, sa bhliain 1624. Thosaigh siad ag iompórtáil lucht oibre ó mhórthír na Síne, agus chuir a lán de na hoibrithe seo fúthu ansin go seasta. Go gairid ina dhiaidh sin, chuaigh na Spáinnigh i dtír i dtuaisceart an oileáin, agus d'fhorghabh siad an chuid den oileán ina bhfuil cathair Keelung inniu. Sa bhliain 1642, áfach, chuir na hOllannaigh agus a gcuid comhghuaillithe dúchasacha ruaigeadh ar na Spáinnigh as an oileán.

B'éigean do na hOllannaigh glanadh amach leo sa bhliain 1662, nuair a d'fhorghabh an t-aimiréal Síneach Koxinga é. San am seo, bhí na Manchúraigh díreach ag cur deiridh le rítheaghlach Ming sa tSín, agus theastaigh ó Koxinga bunáit a chur ar bun sa Téaváin do lucht leanúna Ming. D'éirigh leis na Manchúraigh, áfach, oidhre deireanach an rítheaghlaigh a mharú. Mar sin, níor fhéad Koxinga ach stát neamhspleách a dhéanamh den Téaváin - Ríocht Tungning, mar a thugtaí air. Fuair Koxinga bás go gairid tar éis dó an stát a bhunú, ach mhair an ríocht go dtí an bhliain 1683, nuair a tháinig an tAimiréal Shi Lang ó Dheisceart Fujian le cabhlach mór cogaidh chun an t-oileán a ghabháil don tSín, a bhí á rialú ag rítheaghlach Manchúrach Qing anois. Ina dhiaidh sin féin, mhair na húdaráis Shíneacha go ceann i bhfad ag iarraidh na bundúchasaigh agus na foghlaithe mara san oileán a chloí, agus na Sínigh ón mórthír ag tonnadh isteach le cur fúthu sa Téaváin. Cosúil leis na hIndiaigh san Iarthar Fiáin bhí na bundúchasaigh ag cur ar a son in aghaidh na muintire isteach, agus bhí cathanna móra ann.