Uragua

Is tír i Meiriceá Theas í Uragua, nó Poblacht Oirthearach Uragua, mar a thugtar uirthi go hoifigiúil (Spáinnis: República Oriental del Uruguay.). Tá teorainneacha aici leis an mBrasaíl agus leis an Airgintín. Is í Montevideo an phríomhchathair. Cathracha eile iad Paysandú, Salto, Artigas, Rivera, Melo, Treinta y Tres, Punta del Este, agus Tacuarembó. Tá thart ar thrí mhilliún is ceithre chéad míle duine ina gcónaí ann. Níl ach 176,220 ciliméadar cearnach d'achar ann, agus mar sin, tá sí ar an gceann is lú de thíortha na Spáinnise i Meiriceá Theas.

Ar an bhfeirmeoireacht is mó a mhaireadh Uragua go dtí le déanaí, ach tá an tír ag dul chun tionsclaíochta ar na saolta seo, agus an ríomhaireacht ag dul chun cinn. Is í Uragua an tír is mó a easpórtálann bogearraí ríomhaireachta i Meiriceá Theas.

Stair Uragua

Bhí Uragua, nó Banda Oriental, mar a thugtaí uirthi roimh an neamhspleáchas, ina cnámh spairne idir an Bhrasaíl agus an Airgintín ar feadh i bhfad. D'fheicfeá a rá gur comhréiteach ab ea é stát ar leith a ghairm den chúige seo. Ar dtús, bhí an chuma ar an scéal nach raibh ann ach ceann de chúigí na hAirgintíne, nó nuair a tháinig gluaiseacht fhrith-Spáinneach ar bun i mBanda Oriental, bhí a ceannaire, iar-bhuachaill bó agus iar-oifigeach in arm na Spáinne, darbh ainm José Cervasio Artigas, - bhí sé ag cur troda ar na Spáinnigh le tacaíocht na nAirgintíneach.

Tháinig scoilt idir Artigas agus na hAirgintínigh, áfach, nuair a bhí siad siúd ag ullmhú tionól bunreachtúil don stát nua s'acu. Chuir Artigas in iúl do mhuintir Bhuenos Aires go raibh rialtas dúchais le cumhachtaí fairsinge de dhíth air do Bhanda Oriental. Ní raibh muintir Bhuenos Aires sásta a leithéid a ghéilleadh dó. A mhalairt ar fad, chuir siad díormaí armtha go Montevideo le scaradh Bhanda Oriental ón Airgintín a chosc. San am céanna, bhí na Portaingéiligh ag iarraidh an cúige a fhorghabháil, rud a d'éirigh leo sa bhliain 1820. B'éigean d'Artigas dul ar deoraíocht óna bhólaí dúchais, agus chaith sé a raibh fágtha dá shaol ar imirce san Airgintín agus i bParagua.

Sa bhliain 1822, d'fhógair an Bhrasaíl neamhspleáchas ar an bPortaingéil agus, rud follasach, ghlac na Brasaíligh leis gur cúige dá gcuid féin ab ea í Banda Oriental anois. Trí bliana ina dhiaidh sin, áfach, d'éirigh drong de lucht leanúna Artigas amach in aghaidh na Brasaíle le tacaíocht ón Airgintín. Is é an chiall a bhain na Brasaíligh as seo go raibh an Airgintín á n-ionsaí, agus chuaigh siad chun cogaidh lena dtír féin a chosaint ar an ionradh. Mhair an Airgintín agus an Bhrasaíl ag cur cogaidh ar a chéile go ceann trí bliana, ach ansin, rinne Sasana eadráin eatarthu, agus sa deireadh thiar thall, bhí siad sásta neamhspleáchas a fhágáil ag Banda Oriental. Mar sin a tháinig Poblacht Oirthearach Uragua ar an bhfód, nó an Phoblacht Taobh Thoir d'Abhainn Uragua, mar a d'fhéadfá an t-ainm a thuiscint freisin. Nó is amhlaidh gur ainm abhann é Uruguay ar dtús, agus go bhfuil stát Uragua suite ar bhruach thoir na habhann áirithe seo.

Saoirse gan só a bhí ann, i dtús báire. Bhí Uragua á stróiceadh agus á streachailt as a chéile ag an dá phríomhpháirtí polaitíochta, nó ní raibh siad sásta treabhadh le chéile ar aon nós. B'iad na Liobrálaigh agus na Coimeádaigh na páirtithe sin, agus bhí trioblóidí den chineál chéanna ag crá go leor tíortha eile san ilchríoch san am sin. In Uragua, thosaigh an faltanas polaitíochta seo mar chath pearsanta idir Fructuoso Rivera, an Liobrálach, agus Juan Lavalleja, an Coimeádach. Go minic, bhí na comharsana, an Airgintín agus an Bhrasaíl, ag cur a ladair i gcúrsaí inmheánacha Uragua. Sa bhliain 1832, d'éirigh Lavalleja amach in aghaidh Rivera. Sa bhliain 1836, arís, d'éirigh Rivera amach in aghaidh Manuel Oribe, an tUachtarán nua a bhí róchairdiúil le Lavalleja, dar leis. Bhain Rivera amach an Uachtaránacht sa bhliain 1839, i ndiaidh cathanna fada i gcoinne na dtrúpaí Airgintíneacha a bhí ag cabhrú le hOribe. Ansin, chuaigh Rivera i gcomhghuaillíocht leis na reibiliúnaigh a bhí ag cur cogaidh ar Juan Manuel de Rosas, deachtóir na hAirgintíne. B'é seo ba chúis leis an gCogadh Mór, nó Guerra Grande, idir an Airgintín agus Uragua.

Cultúr Uragua

Is í an Spáinnis teanga na tíre, cé go bhfuair sí a hainm as an teanga Guaraní, teanga bhundúchasach a labhraítear go forleathan i bParagua, inniu féin. Tá na sloinnte Iodáilise iontach coitianta, nó cosúil leis an Airgintín, d'fháiltigh Uragua na sluaite móra d'Iodálaigh nuair a tugadh an tír chun míntíreachais. Caitlicigh is ea iad dhá dtrian na nUraguach. Thairis sin, tá pobail bheaga Phrotastúnacha, Ghiúdacha agus Airméineacha ann, ach is daoine neamhreiligiúnda iad an chuid is mó den fhuílleach.

Tá scríbhneoirí Uraguacha ann a bhfuil meas mór orthu ag na Spáinniseoirí ar fad, go háirithe Eduardo Galeano agus Mario Benedetti. Áirítear Benedetti ar duine de na scríbhneoirí próis is fearr dár tháinig as Meiriceá Theas.

Cosúil leis na Spáinniseoirí eile, tá na hUraguaigh thar a bheith doirte don tsacar, el fútbol. D'éirigh le foireann Uragua an Corn Domhanda a bhaint sa bhliain 1950, ach ar na saolta seo, tá sacar Uragua thíos leis an ngéarchéim eacnamaíochta chomh maith leis an lobhadh i saol an tsacair a tháinig chun solais le déanaí le scannail mhóra faoi chluichí réamhshocraithe. Mar sin féin, bíonn imreoirí sciliúla sacair ag teacht as Uragua i gcónaí, cosúil le hAlvaro Recoba ("El Chino") agus Diego Forlan.

Thairis sin, is maith le muintir Uragua an rugbaí, an chispheil agus an tumadóireacht.