An difríocht idir athruithe ar: "Itriam"

← Gabh chuig an difear roimhe seo An chéad dhifear eile →

Content deleted Content added

Inline

Leagan ó 22:42, 13 Meitheamh 2009

Teimpléad:Dúil cheimiceach bosca eolais Is é an t-itriam dúil uimhir a 39 i dtábla peiriadach na ndúl. Is é an giorrúchán a sheasann dó ná Y, agus é 88.905859(2) g mol-1 ar mheáchan adamhach. Miotal trasdultach atá ann agus é geal miotalach ina chosúlacht, ar nós an airgid. Ó thaobh na ceimice de, tá sé sách cosúil leis na lantainídí, agus is gnách é a aicmiú mar mhiotal tearc-chré, in éineacht leis na lantainídí agus an scaindiam. Bíonn sé ar fáil sna mianraí céanna leis na miotail tearc-chré eile - mianraí a dtugtar tearcithreacha orthu. Níl ach aon iseatóp cobhsaí amháin aige, ⁸⁹Y, agus sin é an t-aon iseatóp amháin atá ar fáil sa dúlra.

Fuair an t-itriam a ainm ó Ytterby, sráidbhaile beag sa tSualainn. Trí dhúil eile a bhfuil a n-ainmneacha bunaithe ar Ytterby is ea iad teirbiam, itéirbiam, agus eirbiam. Miotail tearc-chré iad go léir. Ba é an ceimiceoir Fionlannach Johan Gadolin a d'aithin an chéad uair gur dúil ar leith a bhí i gceist leis an itriam, sa bhliain 1794. Thit sé ar chrann an cheimiceora Ghearmánaigh Friedrich Wöhler an dúil nua a aonrú ina miotal glan, sa bhliain 1828.

Is é +3 an uimhir ocsaídiúcháin is tábhachtaí atá ag an itriam, cosúil lena lán miotail tearc-chré eile. Le fírinne, is ar éigean is féidir uimhreacha ocsaídiúcháin eile a aithint aige. Comhdhúile tipiciúla iad an trí-ocsaíd dé-itriam, Y₂O₃, an trífhluairíd itriam YF₃, an tríchlóiríd itriam YCl₃ agus an tríbhróimíd itriam YBr₃. Amach ón bhfluairíd agus ón ocsaláit, bíonn na salainn itriam sothuaslagtha san uisce - an níotráit itriam Y(NO₃)₃, an tsulfáit itriam Y₂(SO₄)₃, an trí-iaidíd itriam YI₃ san áireamh.

Cé go dtugtar "miotal tearc-chré" ar an itriam, níl sé chomh tearc sa dúlra is a shílfeá: tá sé ar an 28ú dúil is coitianta i screamh an Domhain, agus é 400 oiread níos coitianta ná an t-airgead geal. Tá sé deacair itriam a dhealú ó na lantainídí, go háirithe na lantainídí troma, bíodh is go bhfuil sé i bhfad níos éadroime ná na lantainídí go léir. Is iad na mianraí is tábhachtaí mar fhoinse itriam ná an mhonaisít, an xéinitím, an tsamairscít agus an fheargasainít.

@@ Líne 9: / Líne 9: @@
 |Íomhá=Y-TableImage.png
 }}
-Is é an '''Itriam''' [[Dúil cheimiceach|dúil]] uimhir a 39 i d[[tábla peiriadach]] na ndúl. Is é an giorrúchán a sheasann dó ná Y, agus é ar 88.905859(2) g mol-1 ar [[meáchan adamhach|mheáchan adamhach]]. Miotal airgead-miotalach trasdultach atá ann, atá cosúil go ceimiceach le na [[lantainíd|lantainídí]] agus, go starúil, bhí sé rangaithe beagnach i gcónaí mar mhioltail tearc-chré. Bíonn sé ar fáil den chuid is mó comhcheangailte le na [[lantainíd|lantainídí]] i [[Mianra|mianraí]] tearc-chré agus níl sé  aimsithe riamh sa nádúr mar dhúil léi féin nó saor. Is é 89Y, an t-[[iseatóp]] cobhsaí amháin atá aige sa nádúr.
+Is é an t-'''itriam''' [[Dúil cheimiceach|dúil]] uimhir a 39 i d[[tábla peiriadach]] na ndúl. Is é an giorrúchán a sheasann dó ná Y, agus é 88.905859(2) g mol-1 ar [[meáchan adamhach|mheáchan adamhach]]. Miotal trasdultach atá ann agus é geal miotalach ina chosúlacht, ar nós an airgid. Ó thaobh na ceimice de, tá sé sách cosúil leis na [[lantainídí]], agus is gnách é a aicmiú mar mhiotal tearc-chré, in éineacht leis na lantainídí agus an [[scaindiam]]. Bíonn sé ar fáil sna [[mianra]]í céanna leis na miotail tearc-chré eile - mianraí a dtugtar [[Tearcithir|tearcithreacha]] orthu. Níl ach aon [[iseatóp]] cobhsaí amháin aige, <sup>89</sup>Y, agus sin é an t-aon iseatóp amháin atá ar fáil sa dúlra.
+Fuair an t-itriam a ainm ó Ytterby, sráidbhaile beag sa tSualainn. Trí dhúil eile a bhfuil a n-ainmneacha bunaithe ar Ytterby is ea iad [[teirbiam]], [[itéirbiam]], agus [[eirbiam]]. Miotail tearc-chré iad go léir. Ba é an ceimiceoir Fionlannach [[Johan Gadolin]] a d'aithin an chéad uair gur dúil ar leith a bhí i gceist leis an itriam, sa bhliain 1794. Thit sé ar chrann an cheimiceora Ghearmánaigh Friedrich Wöhler an dúil nua a aonrú ina miotal glan, sa bhliain 1828.
+Is é +3 an uimhir ocsaídiúcháin is tábhachtaí atá ag an itriam, cosúil lena lán miotail tearc-chré eile. Le fírinne, is ar éigean is féidir uimhreacha ocsaídiúcháin eile a aithint aige. Comhdhúile tipiciúla iad an trí-ocsaíd dé-itriam, Y<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, an trífhluairíd itriam YF<sub>3</sub>, an tríchlóiríd itriam YCl<sub>3</sub> agus an tríbhróimíd itriam YBr<sub>3</sub>. Amach ón bhfluairíd agus ón [[Aigéad ocsalach|ocsaláit]], bíonn na salainn itriam sothuaslagtha san uisce - an níotráit itriam Y(NO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>, an tsulfáit itriam Y<sub>2</sub>(SO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>, an trí-iaidíd itriam YI<sub>3</sub> san áireamh.
+Cé go dtugtar "miotal tearc-chré" ar an itriam, níl sé chomh tearc sa dúlra is a shílfeá: tá sé ar an 28ú dúil is coitianta i screamh an Domhain, agus é 400 oiread níos coitianta ná an t-[[Airgead (dúil)|airgead geal]]. Tá sé deacair itriam a dhealú ó na lantainídí, go háirithe na lantainídí troma, bíodh is go bhfuil sé i bhfad níos éadroime ná na lantainídí go léir. Is iad na mianraí is tábhachtaí mar fhoinse itriam ná an [[monaisít|mhonaisít]], an [[xéinitím]], an t[[samairscít]] agus an [[feargasainít|fheargasainít]].
 [[Catagóir:Dúile ceimiceacha]]