An difríocht idir athruithe ar: "Aildéad"

← Gabh chuig an difear roimhe seo An chéad dhifear eile →

Content deleted Content added

Inline

Leagan ó 10:56, 5 Eanáir 2022

Comhdhúile orgánacha iad na haildéid ina bhfuil an grúpa carbóinile ${\ce {C=O}}$ i gceann an tslabhra d'adaimh charbóin. Ó tá dhá nasc oscailte ag an ngrúpa carbóinile, ní mór ceann acu a dhúnadh le hadamh hidrigine H agus an ceann eile ceangailte den tslabhra. Mar sin, is féidir a rá gurb é ${\ce {-C(H)O}}$ (nó ${\ce {-CHO}}$ ) feidhmghrúpa na n-aildéad. Is iad an formaildéad nó an meatánal ${\ce {HCHO}}$ agus an t-aicéataildéad nó an t-eatánal Theip ó anailís na foirmle (earráid comhréire): {\displaystyle \ce{CH3CHO</dhem> an dá aildéad is simplí. (Mar is léir ón dá shampla seo, is é -ánal is deireadh d'ainmneacha córasacha na n-aildéad, ach bíonn ainmneacha traidisiúnta ar chuid mhór acu agus iad níos coitianta sa litríocht cheimiceach féin ná na hainmneacha córasacha.) Is í an difríocht idir na haildéid agus na céatóin ná go bhfuil an grúpa carbóinile i lár an tslabhra carbóin sna céatóin: cuir i gcomparáid an [[próipianaildéad]] (an própánal) <chem>CH3CH2CHO}} agus an t-aicéatón (an própánón) ${\ce {CH3COCH3}}$ , ar isiméirí iad.

Bíonn aildéid coitianta go maith sa cheimic orgánach, agus is aildéid iad a lán cumhrán. Is aildéad í an fhanailin a thugann an blas agus an boladh sainiúil don fhanaile, agus is é an cainéaldéad is cúis le blas agus boladh an chainéil.

Aildéid thábhachtacha

@@ Líne 1: / Líne 1: @@
-[[Comhdhúil]]e orgánacha iad na h'''aildéid''' ina bhfuil an grúpa carbóinile C=O i gceann an tslabhra d'adaimh [[carbón|charbóin]]. Ó tá dhá nasc oscailte ag an ngrúpa carbóinile, ní mór ceann acu a dhúnadh le hadamh [[hidrigin]]e H agus an ceann eile ceangailte den tslabhra. Mar sin, is féidir a rá gurb é -C(H)O (nó -CHO) feidhmghrúpa na n-aildéad. Is iad an [[formaildéad]] nó an [[meatánal]] HCHO agus an t-[[aicéataildéad]] nó an t-eatánal CH<sub>3</sub>CHO an dá aildéad is simplí. (Mar is léir ón dá shampla seo, is é -ánal is deireadh d'ainmneacha córasacha na n-aildéad, ach bíonn ainmneacha traidisiúnta ar chuid mhór acu agus iad níos coitianta sa litríocht cheimiceach féin ná na hainmneacha córasacha.)
+[[Comhdhúil]]e orgánacha iad na h'''aildéid''' ina bhfuil an grúpa carbóinile <chem>C=O</chem> i gceann an tslabhra d'adaimh [[carbón|charbóin]]. Ó tá dhá nasc oscailte ag an ngrúpa carbóinile, ní mór ceann acu a dhúnadh le hadamh [[hidrigin]]e H agus an ceann eile ceangailte den tslabhra. Mar sin, is féidir a rá gurb é <chem>-C(H)O</chem> (nó <chem>-CHO</chem>) feidhmghrúpa na n-aildéad. Is iad an [[formaildéad]] nó an [[meatánal]] <chem>HCHO</chem> agus an t-[[aicéataildéad]] nó an t-eatánal <chem>CH3CHO</dhem> an dá aildéad is simplí. (Mar is léir ón dá shampla seo, is é -ánal is deireadh d'ainmneacha córasacha na n-aildéad, ach bíonn ainmneacha traidisiúnta ar chuid mhór acu agus iad níos coitianta sa litríocht cheimiceach féin ná na hainmneacha córasacha.)
-Is í an difríocht idir na haildéid agus na céatóin ná go bhfuil an grúpa carbóinile i lár an tslabhra carbóin sna céatóin: cuir i gcomparáid an [[próipianaildéad]] (an própánal) CH<sub>3</sub>CH<sub>2</sub>CHO agus an t-[[aicéatón]] (an própánón) CH<sub>3</sub>COCH<sub>3</sub>, ar isiméirí iad.
+Is í an difríocht idir na haildéid agus na céatóin ná go bhfuil an grúpa carbóinile i lár an tslabhra carbóin sna céatóin: cuir i gcomparáid an [[próipianaildéad]] (an própánal) <chem>CH3CH2CHO</chem> agus an t-[[aicéatón]] (an própánón) <chem>CH3COCH3</chem>, ar isiméirí iad.
 Bíonn aildéid coitianta go maith sa cheimic orgánach, agus is aildéid iad a lán cumhrán. Is aildéad í an fhanailin a thugann an blas agus an boladh sainiúil don fhanaile, agus is é an cainéaldéad is cúis le blas agus boladh an chainéil.