Seán Mór Ó Dubhagáin

Seán Mór Ó Dubhagáin

Beathaisnéis
Bás	1372 (Féilire Ghréagóra)
Gníomhaíocht
Gairm	file
Teangacha	An Ghaeilge

File Éireannach ba ea Seán Mór Ó Dubhagáin (bás 1372).

Beatha

Bhí cónaí ar a mhuintir i was among the first notable members of the bardic family Baile Uí Dhubhagáin]], de Louch Riach, Contae na Gaillimhe. Ba é an chéad duine suntasach de chlann bhaird Uí Dubhagáin. Rinneadh ollamh seanchaí de i seirbhís Uí Mhaine. Bhí suim ar leith aige i stair na gclann Gaelach roimh theacht na Normannach.

Saothair

Is é an dán ginealaigh Triallam timcheall na Fodla an saothar is tábhachtaí dá chuid. Feictear ann dreamanna, rítheaghlaigh agus críocha éagsúla Gaelacha, mar a bhíodh roimh theacht na Normannach. Tá ann 152 líne ar ríocht na Mí, 354 ar na hUlaidh, 328 ar na Connachta, agus ach 56 ar na Laighin, b'fhéidir neamhchríochnaithe roimh a bhás.

Scríobhadh Triallam in 'aimsir láithreach' ar nós nár tháinig na Normannaigh ar chor ar bith, agus go raibh na teaghlaigh fós i seilbh a gcuid críocha. Cuireann sé in úil b'fhéidir gurbh ársaitheoir ina chroí istigh, ag caomhnú béaloidis ársa.

Lean Giolla na Naomh Ó hUidhrín (bás 1420), an scéal lena dhán, Tuilleadh feasa ar Éirinn óigh.

Chum Ó Dubhagáin roinnt dánta eile, ar nós memoria technica, tábhachtach de bharr an eolais iontu faoi ríthe Éireann agus na tuatha, ina measc:

• Righnaid Laigean Clan Cathaoir, ar theaghlaigh de shliocht Chathrach Mhóir na Laighean.
• Cashil cathain clana Mogh, liosta de ríthe Chaiseal ón mbliain c. 300 go dtí 1367.

Tá ar a laghad trí dhán eile leis atá ar marthain, ag teacht go céadta rann.

Chum sé fosta roinnt rialacha chun féilí aistritheacha a shocrú.

Ba dhalta leis é Ádhamh Ó Cianáin, a scríobh Leabhar Ádhaimh Uí Chianáin sna 1340í, leis agus do féin, as leabhar a mhúinteora, mar a dúirt sé féin.

Bás agus reilig

Chuaigh Ó Dubhagáin ar oilithreacht go dtí reilig Cholm Cille. Mhair sé as sin amach ag mainistir ar Loch Riach, cé go ndeirtear i bhfoinsí eile go bhfuair sé bás ag Mainistir na Búille i gContae Ros Comáin.

Foinsí

• Edward O'Reilly, A Chronological Account of Nearly Four Hundred Irish Writers, Baile Átha Cliath, 1820 (athchló 1970).
• The topographical poems of John O’Duhbhangain and Giolla na Naomh O’Huidrin, eag. Seán Ó Donnabháin, Irish arch. and Celtic Society, Baile Átha Cliath, 1862.
• Edward MacLysaght, The Surnames of Ireland, 1978.
• Dubhaltach Mac Firbhisigh, The Great Book of Irish Genealogies, eag. Nollaig Ó Muraíle, 5 imleabhar volumes. Baile Átha Cliath, DeBurca, 2004–2005. ISBN 0-946130-36-1.
• Aidan Breen, O Dubhagain, Seoan Mor, in Dictionary of Irish Biography from the Earliest Times to the Year 2002, lch. 431, 2010.

Naisc sheachtracha

• John Mor O'Dugan, in A Compendium of Irish Biography le hAlfred Webb, Leabharlann Náisiúnta na hÉireann