Scléaróis iolrach

Scléaróis iolrach
Cineál	demyelinating disease (en) , demyelinating disease of central nervous system (en) , autoimmune disease of central nervous system (en) agus galar
Speisialtacht leighis	néareolaíocht
Cóireáil chliniciúil
Comharthaí	chronic neuropathic pain (en)
Scrúduithe	íomháú athshondais mhaighnéadaigh, tomagrafaíocht astúchán posatrón agus polladh lumbach
	Cógais mitoxantrone (en) , dantrolene (en) , hydroxocobalamin (en) , azathioprine (en) , (RS)-baclofen (en) , interferon beta-1a (en) , interferon beta-1b (en) , (RS)-cioglafosfaimíd, cianacóbalaimín, cladribine (en) , teriflunomide (en) , fingolimod (en) , apremilast (en) , alemtuzumab (en) , rituximab (en) , dalfampridine (en) , gabapentin (en) , daclizumab (en) , modafinil (en) , natalizumab (en) , armodafinil (en) , methylprednisolone (en) , dimethyl fumarate (en) , pregabalin (en) , dalfampridine (en) , betamethasone (en) , monomethyl fumarate (en) , fingolimod (en) , teriflunomide (en) agus hormón aidréineacortacach
Pataigineas
Cúis ghéiniteach	CLSTN2, BTNL2, HLA-DRA, HACE1, VTI1A, SAMD12, TLL1, RNASEL, EGFL6, TSBP1, MLANA, IL2RA, STAT3, EPS15L1, TAGAP, ZMIZ1, AHI1, ALPK2, BACH2, BATF, CD58, CD86, CHST12, CLEC16A, CLECL1 (en) , CXCR5, CYP24A1, DKKL1, DLEU1, EVI5, FCRL3, IL7R, MALT1, MAPK1, MERTK, MPV17L2, MYNN, NDFIP1, PLCL2, PVR, RGS14, RPS6KB1, RREB1, SAE1, SP140, SYK, TNFRSF1A, TNFSF14, ZBTB46, ZFP36L1, TRIM2, YWHAG, SUMF1, CUEDC1, VAV2, CBLB, MGAT5, CD6, MPHOSPH9, PDZRN4, CSMD1, GPC5, RELN, NLRP11, C1GALT1, MET, KIF1B agus SGCD
Aicmiú
ICD-11	8A40
ICD-10	G35
ICD-9	340
CIAP	N86
Acmhainní seachtracha
OMIM	612594, 612596 agus 612595
DiseasesDB	8412
MedlinePlus	000737
eMedicine	1146199, 1214270 agus 342254
Patient UK	multiple-sclerosis-pro
MeSH	D009103
GeneReviews	Panoramica
UMLS CUI	C0026769 agus C0751324
DOID	DOID:2377

Galar is ea scléaróis iolrach (nó SI) ^[1] ina gcailltear an gnáthchumhdach (an mhiailin) a bhíonn ar néaróin san inchinn is corda an dromlaigh. Cuireann sé seo isteach ar tharchur na ríog ar feadh na néaróg, rud a lagaíonn gníomhú na gcóras sa cholainn a bhíonn faoi rialú na néaróg sin.^[2]

Físeán

Eipidéimeolaíocht agus diagnóis

Faigheann 36 duine amháin as 100,000 an galar timpeall an domhain,^[3] mná níos minice ná fir.^[2] Buaileann an SI a thrí oiread ban ná fir.

Tá an tinneas níos coitianta san Iarthar, ar dhaoine in Éirinn, sa Bhreatain, sa Ghearmáin agus i Meiriceá Thuaidh go háirithe, agus tá ag méadú ar líon na gcásanna.^[3] I nDún na nGall atá an ráta is airde de dhaoine a bhfuil SI orthu in Éirinn. Bhí an aicíd ag dul do 73 duine as gach 100,000 ar an meán in Éirinn sa bhliain 2018. Ach i nDún na nGall ba 290 duine as gach 100,000 a bhí i gceist.^[4]

Is ilchineálach na hairíonna cliniciúla, ach cuimsíonn siad laige sna géaga, radharc dúbailte, deacrachtaí urlabhra, veirtige, codladh grifín, éagumas gluaiseachtaí a chomhordú (neamhluail), iad sin uile díomuan ach athfhillteach, ag éirí níos troime de réir a chéile.^[2]

Tá an tinneas ar i bhfad níos mó daoine i ngan fhios dóibh, de bhrí nach n-aithníonn siad na comharthaí sóirt.^[5]

Ní féidir tástálacha néaraisíceolaíocha le measúnú a dhéanamh ar fheidhm chognaíoch a dhéanamh ach go hannamh agus ní thugann sin tomhas oibiachtúil ar lagú cognaíoch.^[6]

Cúiseanna

Ní fios cad is cúis leis, ach d'fhéadfadh próiseas uath-imdhíonachta a bheith mar bhun leis.^[2] Is féidir go bhfuil baint le easpa vitimín D, rud atá in easnamh go minic in Éirinn. Deirtear uaireanta gur cúrsaí géinitice is cúis leis an ráta ard in Éirinn chomh maith. Ach má théann na hÉireannaigh thar lear chun tír atá níos teo nuair a mbíonn siad óg, b'fhéidir go bhfuil an ráta níos ísle.

Cóireáil

Níl aon chóireáil ar leith ar IS mar ghalar.^[2]^[7]

D’fhéadfadh an dátheangachas a bheith ina cosaint ar an maolú intinne. D’éirigh níos fearr le daoine dátheangacha a bhfuil SI orthu ná mar a d’éirigh lena gcomhghleacaithe aonteangacha i dtástálacha cognaíochta. Cabhraíonn an dátheangachas le cur in aghaidh an néaraimheathlúcháin a ghabhann le SI.^[8]^[9]

Oideachas

Reáchtáltar lá domhanda na feasachta ar an tinneas gach bliain ar an 30 Bealtaine.^[10]

Is galar ceilte é nach bhfuil mórán eolais ag daoine air. Tá go leor daoine ann nach n-aithníonn an galar de bhrí nach bhfuil siad ag dul sa tóir ar na comharthaí - an meadhrán, an tuirse chéatach… ní bhíonn pian ort ach amháin nuair a ghortaíonn tú thú féin, is galar dofheicthe é agus níl fhios ag go leor go bhfuil sé orthu. ^[5]

Daoine le scléaróis iolrach

Máirín Ní Ghadhra, John Swinney, máthair J. K. Rowling, Richard Pryor, Léon Foucault, Alberto Santos-Dumont, Günther Berkus, Mark Ward (polaiteoir), Annie Curtis

Féach freisin

Naisc sheachtracha

Tá eolas faoin SI agus na seirbhísí tacaíochta atá ar fáil don tinneas, ag an suíomh www.ms-society.ie MS Ireland nó Cumann Scléaróise Iolraí na hÉireann^[11]

Tagairtí

↑ Béarla: Multiple sclerosis
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 Hussey, Matt (2011). "Scléaróis iolrach". Fréamh an Eolais. Coiscéim. p. 585.
↑ ^3.0 ^3.1 "Rising prevalence of multiple sclerosis worldwide: Insights from the Atlas of MS, third edition - PMC". web.archive.org (2024-05-30). Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2024-05-30. Dáta rochtana: 2024-05-30.
↑ Nuacht RTE (2020-02-25). "Staidéar chun cuidiú le daoine a bhfuil scléaróis iolrach orthu" (as ga-IE).
↑ ^5.0 ^5.1 Sorcha Ní Mhonacháin / Nuacht RTÉ (2024-05-30). "Géill beagán don tuirse: Máirín Ní Ghadhra faoi Scléaróis Iolrach" (as ga-IE).
↑ Trinity College Dublin (2012). "Léargas Nua ar Athruithe Cognaíocha i ndaoine le Scléaróis Iolrach" (ga-IE). www.tcd.ie. Dáta rochtana: 2024-05-30.
↑ "Leigheas ar MS faoi dheireadh? < Meon Eile". www.meoneile.ie. Dáta rochtana: 2024-05-30.
↑ NÓS (2020-01-24). "An dátheangachas ina chabhair ag daoine a bhfuil MS orthu" (ga-IE). NÓS. Dáta rochtana: 2024-05-30.
↑ Foilsíodh torthaí an taighde san iris eolaíochta Linguistic Approaches to Bilingualism. -Fraibet Aveledo et al (2021-06-24). "Multiple sclerosis and bilingualism: Some initial findings" (as en). Linguistic Approaches to Bilingualism 11 (4): 551–577. doi:10.1075/lab.18037.ave. ISSN 1879-9264.
↑ "Multiple Sclerosis International Federation" (as en) (2023-09-27). Wikipedia.
↑ "About MS | MS Ireland" (en). www.ms-society.ie (Fri, 07/06/2019 - 17:20). Dáta rochtana: 2024-05-30.

[1] Béarla: Multiple sclerosis

[FreamhanEolais-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 Hussey, Matt (2011). "Scléaróis iolrach". Fréamh an Eolais. Coiscéim. p. 585.

[:1-3] 3.0 ^3.1 "Rising prevalence of multiple sclerosis worldwide: Insights from the Atlas of MS, third edition - PMC". web.archive.org (2024-05-30). Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2024-05-30. Dáta rochtana: 2024-05-30.

[4] Nuacht RTE (2020-02-25). "Staidéar chun cuidiú le daoine a bhfuil scléaróis iolrach orthu" (as ga-IE).

[:0-5] 5.0 ^5.1 Sorcha Ní Mhonacháin / Nuacht RTÉ (2024-05-30). "Géill beagán don tuirse: Máirín Ní Ghadhra faoi Scléaróis Iolrach" (as ga-IE).

[6] Trinity College Dublin (2012). "Léargas Nua ar Athruithe Cognaíocha i ndaoine le Scléaróis Iolrach" (ga-IE). www.tcd.ie. Dáta rochtana: 2024-05-30.

[7] "Leigheas ar MS faoi dheireadh? < Meon Eile". www.meoneile.ie. Dáta rochtana: 2024-05-30.

[8] NÓS (2020-01-24). "An dátheangachas ina chabhair ag daoine a bhfuil MS orthu" (ga-IE). NÓS. Dáta rochtana: 2024-05-30.

[9] Foilsíodh torthaí an taighde san iris eolaíochta Linguistic Approaches to Bilingualism. -Fraibet Aveledo et al (2021-06-24). "Multiple sclerosis and bilingualism: Some initial findings" (as en). Linguistic Approaches to Bilingualism 11 (4): 551–577. doi:10.1075/lab.18037.ave. ISSN 1879-9264.

[10] "Multiple Sclerosis International Federation" (as en) (2023-09-27). Wikipedia.

[11] "About MS | MS Ireland" (en). www.ms-society.ie (Fri, 07/06/2019 - 17:20). Dáta rochtana: 2024-05-30.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]