Grán arcáin

Grán arcáin
Ficaria verna
	;
Tacsanomaíocht
For-ríocht	Eukaryota
Ríocht	Plantae
Ord	Ranunculales
Fine	Ranunculaceae
Treibh	Ranunculeae
Géineas	Ficaria
Speiceas	Ficaria verna ; Huds., 1762
Ainmníocht
Ainm comhchiallach an tacsóin	Ranunculus ficaria

Is saghas ilbhliantúil lom fearbáin é an grán arcáin, an aonscoth, lus na gcnapán^[1]nó na searraigh^[2] (Laidin: Ficaria Verna nó 'Fige an Earraigh').

Cur Síos

Luibh íseal is ea an grán arcáin, a fhásann ó 100-150mm san airde ar ghas an-ghairid a éiríonn as bonnstoc snáithíneach le tiúbair bheaga bhána. Tá a chuid duilleog croíchruthach lonrach dúghlas, le féitheanna bána agus cos fhada. 8-12 peiteal faoi dhath glébhuí a bhíonn ar na bláthanna dá chuid, a éiríonn bán de réir mar a mheathann siad.^[3] Bíonn cnuasach aicéiní de thoradh aige, i bhfoirm chomhchruinneáin.^[2]

Réim

Tá an grán arcáin coiteann i gcoillte taise agus i móinéir ar fud na hEorpa is iarthar na hÁise, ó leibhéal na farraige go 750 m os a chionn. Faoi scáth don chuid is mó a fhásann sé agus clúdaíonn a chuid bláthanna clathacha, dígeacha agus urlár na coille ó Mhárta go Bealtaine. Dúnann siad in aimsir scamallach nó sa doirceacht. Is dual don ghrán arcáin ithir nach bhfuil searbh.

Eiceolaíocht

Beacha, ciaróga beaga agus cuileoga a phailníos an grán arcáin, mar shampla, Apis mellifera, Bibio johannis, Phora, agus Meligethes. Itheann cruimheanna Olindia schumacherana na duilleoga.^[4]

Aicídí

Tá na fungais Synchytrium anomalum, Schroeteriaster alpinus, Uromyces ficariae, U. poae, U. rumicis, Entyloma ficariae, Urocystis ficariae, Septoria ficariae, Colletotrichum dematium, agus Botrytis ficariarum; agus an úimícéit Peronospora ficariae le fáil ar dhuilleoga an ghráin arcáin.^[4]^[5]

Tá na fungais Botryotinia ficariarum (is anamorf an spéicis seo Botrytis ficariarum) agus Dumontinia tuberosa le fáil ar fhréamhacha an ghráin arcáin.^[5]

Úsáidí

Tá vitimín C agus tainniní le fáil sa ghrán arcáin. Tráth, d'úsáidtí an phréamh bhrúite measctha le fíon nó le fual chun fíocas (an daorghalar) a leigheas. Do bheirítí an phréamh agus na duilleoga agus do nítí aon fhíocas leis seo. B'í an urbhruith chéanna seo a d'úsáidtí chun cnapáin sna cluasa nó sa scórnach a thrá, agus is dá bharr seo go dtugtar 'lus na gcnapán' air in áiteanna. Do chuirtí an phréamh bhrúite faoin srón chun daoine a chur ag sraothartaigh agus a gceann a ghlanadh, leis.^[2]

Tagairtí

↑ ““Ficaria verna” | téarma.ie”. Téarma.ie: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge. An Coiste Téarmaíochta. Dáta rochtana: 2023-06-26.
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 "Na searraigh" (1995): 80. Oidhreacht Chorca Dhuibhne.
↑ Hussey, Matt (2011). "Grán arcáin". Fréamh an Eolais. Coiscéim. p. 329.
↑ ^4.0 ^4.1 "Ranunculus Ficaria L. (Ficaria verna Huds.; F. Ranunculoides Moench)" (1978). Journal of Ecology 66 (3): 1011–1031. [Wiley, British Ecological Society]. doi:10.2307/2259310. ISSN 0022-0477.
↑ ^5.0 ^5.1 "Ficaria verna" (2024).

[Tearma-1] ““Ficaria verna” | téarma.ie”. Téarma.ie: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge. An Coiste Téarmaíochta. Dáta rochtana: 2023-06-26.

[FCD-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 "Na searraigh" (1995): 80. Oidhreacht Chorca Dhuibhne.

[FreamhanEolais-3] Hussey, Matt (2011). "Grán arcáin". Fréamh an Eolais. Coiscéim. p. 329.

[biological_flora-4] 4.0 ^4.1 "Ranunculus Ficaria L. (Ficaria verna Huds.; F. Ranunculoides Moench)" (1978). Journal of Ecology 66 (3): 1011–1031. [Wiley, British Ecological Society]. doi:10.2307/2259310. ISSN 0022-0477.

[bladmineerders-5] 5.0 ^5.1 "Ficaria verna" (2024).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]