Fionnuala Nic Dhónaill

Fionnuala Nic Dhónaill

Beathaisnéis
Breith	16 haois Albain
Bás	luach anaithnid (>1610)
Áit chónaithe	Cill Mhic Réanáin Mongavlin Castle (en)
Tréimhse oibre	(Floruit: 16 haois)
Eile
Teideal uasal	Banríon
Teaghlach	Clann Domhnaill
Céile	Aodh Ó Dónaill
Páiste	Aodh Rua Ó Dónaill, Nuala Ní Dhónaill, Cathbharr Ó Dónaill, Ruaidhrí Ó Domhnaill, Máire Ní Dhónaill
Athair	James MacDonald, 6th of Dunnyveg (en)   agus Agnes Campbell
Siblín	Alexander Carragh MacDonald of Glenarm (en) , Aonghus Mac Dónaill, Archibald MacDonald, 7th of Dunnyveg (en) , Coll MacDonald, Ranald MacDonald of Smerby (en) agus Donald Gorm MacDonald of Carey (en)

Bean uasal Ghaelach as Albain agus banríon Thír Chonaill in Éirinn ba ea Fionnuala Nic Dhónaill (fl. 1570 – 1608). Thugtaí an Iníon Dubh uirthi i nGaeilge nó Inghean Dubh i nGaeilge na hAlban. Ba í iníon Sheumais Mhic Dhòmhnaill agus Ùna Chaimbeulach í, agus ba í an dara bean ag Aodh mac Mhaghnusa Uí Dhónaill, Rí Thír Chonaill í, agus máthair an chinn fheadhna Aodh Rua Ó Dónaill, an chéad Iarla Thír Chonaill.

Beatha

I gCúirt na Stiúbhartach in Albain a tógadh an Iníon Dubh, agus ba mhór an tairbhe di a cairde gaoil chun saighdiúirí a fháil ó Albain tar éis di Aodh mac Mhaghnusa Uí Dhónaill a phósadh, rud a thit amach timpeall 1570. Bhí ceathrar mac aici, an bheirt ríthe deireanacha ar Thír Chonaill ina measc: Aodh agus Ruairí. Nuair a d'éirigh a fear céile siabhránach agus é ina sheanduine, ba ise a tháinig i gceannas ar an ríocht.

Fuadaíodh an mac ba shine aici, Aodh Rua, in 1587 agus cuireadh i bpríosún i gCaisleán Bhaile Átha Cliath é. Lean an Iníon Dubh uirthi ag cosaint a chirt ar cheannas na ríochta. In 1588 chruinnigh sí buíon Albanach chun Aodh Ó Néill, mac a dearthár An Calbhach Ó Domhnaill, a mharú mar gheall ar iarracht a rinne sé ceannas a ghabháil. Mar a deir Annála Ríochta Éireann:

“

Do-rónadh fuirre-si sin, uair ro ionnsaighsiot an t-aireccal i m-baoí Aodh, & ro gabhsat ag á dhiúbhracadh do shaighdibh & do pheiléraibh go f-farccaibhsiot marbh gan anmain, & ro marbhadh bheós amaille fris an ro badh tairisi lais dia shain-muintir.

”

[Rinneadh é sin ar a son, óir d’ionsaigh siad an t-aireagal ina raibh Aodh, agus ghabh siad á dhiúracadh de shaigheada agus de philéir gur fhág siad marbh gan anam é, agus maraíodh maille leis a raibh dá shainmhuintir ba thairisí dó.]

In 1591 rinne Domhnall Dubh Ó Dónaill, mac a fir chéile ón gcéad phósadh aige, iarracht an ceannas a ghabháil.

“

Bá saoth mór & bá galar menman lá h-ingin t-Semais mic Domhnaill, Domnall do bheith for an abairt sin ar omhan lé a rochtain i c-cendus Cenel c-Conaill ar bélaibh a meic Aodh Ruadh bái i l-laimh i n-Ath Cliath cecib tan nó dhéonaighfadh Dia dó tocht a cuimreach conadh aire sin ro tionóileadh lé a m-baoí fomhámaighthe dia fior do Chenél c-Conaill .i. O Dochartaigh cona thionól, Mac Suibhne na t-Tuath Eoghan Ócc cona sochraite, Mac Suibhne Fanat cona sochraide go sochaidhe móir d'Albanchaibh a maille friú.

”

[Ba shaoth mór agus ba ghalar meanmnan le hiníon Shéamais Mhic Dhomhnaill go mbeadh Domhnall á dhéanamh sin, ar eagla go dtiocfadh sé i gceannas Chineál Chonaill ar bhéala a mic Aodh a bhí i láimh i mBaile Átha Cliath, cibé uair a dheonódh Dia dó teacht as cuibhreach, agus sin é an fáth ar thionóil sí a raibh dílis dá fear de Chineál Chonaill .i. Ó Dochartaigh lena thionól, Mac Suibhne na dTuath (Eoghan Óg) lena shochraid, Mac Suibhne Fanad lena shochraid, agus sochaí mhór d’Albanaigh maille leo.]

Mharaigh na boghdóirí Albanacha Domhnall agus mórán eile ag an Doire Leathan laistiar de Ghleann Choluim Cille.

Is iomaí iarracht a rinne sí Aodh Rua a shaoradh go dlíthiúil sular éírigh leis éalú as Caisleán Bhaile Átha Cliath in 1592. Ina dhiaidh sin thug sí airgead do Niall Garbh Ó Dónaill, an t-éilitheoir deiridh a bhí fágtha, agus d’áitigh sí ar a fear céile an ceannas a ligean lena mac. Is dócha gur socraíodh roimh ré ar Aodh a thoghadh mar cheann feadhna na nDónallach in 1592, rud arbh í an Iníon Dubh ba chionsiocair leis.

Deireadh saoil

Chaith sí tamall ina dhiaidh sin ina cónaí i gCill Mhic Réanáin. In 1608, nuair a bhí gach mac dá cuid marbh tar éis Imeacht na nIarlaí, chuir sí feall i leith a cliamhain, Niall Garbh, agus cuireadh i bpríosún i dTúr Londan é.

Ní fios cén uair a fuair sí bás. Is cosúil gur chaith sí deireadh a saoil i gCaisleán Mongavlin, daingean beag cois an Fheabhail, go díreach taobh theas de Bhaile Suingean i gCeantar an Lagáin in oirthear Dhún na nGall.

Craobh ghinealaigh na nDónallach

 Aodh mac Mhaghnusa Uí Dhónaill. 
 = 1, as Éirinn                         = 2, Fionnuala "an Iníon Dubh" Nic Dhónaill (pósadh ~1570)
   |                                              |
 __|______________________________________        |_________________________________________________________________
 |           |          |        |       |        |       |           |           |         |           |          |
 |           |          |        |       |        |       |           |           |         |           |          | 
 Donnchadh Domhnall  Ruaidhrí Siobhán iníon       Nuala   Aodh Ruadh  Rudhraighe  Maghnus   Mairghead   Máire    Cathbarr
 (Scaite)  m.1590    m.1575   m.1591  fl.1579     fl.1592  1571-1602  m.1608                fl.1608     m.1662   fl.1608
             |                                                                                 
             |                                                                                            
           Domhnall Óg