Eilean na h-Oige

Chum an tAthair Urramach Ailean MacDhomhnaill (1859-1905) dán leis an teideal Eilean na h-Oige faoi Oileán Eirisgeigh, mar a raibh cónaí air agus mar a bhfuil sé curtha. Tagairt do thír na scéalta, Tír na nOlldathanna, atá sa teideal.

Téacs

Eilean na h-Oige

Ged a gheibhinn-se mo thagha

B'o mo rogha de'n Eòrpa

Aite tuinidh an cois na tuinne

An Eilean grinn na h-Oige;

Lom e dhuilleach, lom e mhuran, (Lom e dhuilleach= gan duilleoga)

Lom e churrac eòrna :

Air a luimead gur a lurach

Leamsa a h-uile fòd dheth.

Is fhada o thugadh dhutsa an urram

Aig a' Phrionnsa Tearlach :

Is ann bha fuireach an sàr-dhuine (an sàr-dhuine = An file, laoch agus dróbhair, Domhnall Mac Iain mhic Sheaumais)

Chuir gu'm fulang Loòdaich ; (Chuir gu'm fulang = cuir br i gcomparáid)

Is Iain Mùideartach an curaidh (Iain Mùideartach = Taoiseach Chlann Mhic Raonuill, RIP 1670)

Dh'iomair cluich air Lòchaidh,

Thug iad uile greiseag annad :

Fir an diugh 'ga thòrachd.

Cha'n 'eil ionad anns a' chruinne

As inntinniche òigridh ;

Sunndach cridheil fonn nan nighean

As binne sheinneas òran.

Ar cuid bhodach, is iad tha frogail,

Mòr tha thogail coinh riuth :

Sùrd na caileig air a' chaillich,

Is mear an aigne tha fòipe.

Fuaim nam feadan feadh nan creagan,

Leinibh bheaga a' dannsadh;

Luchd na mara a' sàr-tharruing

Canabhas ri cranntaibh ;

Eigh nan gillean sios mu'n linnidh,

lad ag iomairt trang ann :

Tràigh as gile, cnuic as grinne,

Rogha suidhe eamhraidh.

Là na gaillinn gur a fallain

Gaoth na mara greanntaidh;

Gasda an sealladh muir a' stealladh

Sad mu mhullach bheannta;

Marcan-sìne bharr na Sgrìne

Nuas 'na mhill 's 'na dheann ruith ;

Muir gach ama caochladh greanna

Ris na meallan geamhraidh.

Gasda am farum aig a' bhannal

Tha air an teanal thall ud ;

Luadhadh daingean air na maidean,.

Chuireas plaid an teanntachd ;

Trom am buille, treun an ruighe,

Trang a' bhuidheann bhaindidh ;

An clò 'na shiubhal dol an tighead,

Rann cur ruith gun taing air.

Thall mu'n teallach faic a' chailleach

Cur 'na deannaibh cuibhle.

Fear an tighe, is math a làmhan,

Dubhan cam 'ga rìghleadh.

Tigh a' Bhealaich, is mòr an tathaich

Tha ann de fhearaibh is nìonag,

Is fear d'am b'aithne le sàr-anail

Gabhail rann na Fèinne. (Gabhail rann = ag canadh rainn nó bailéid)

Pìob 'ga spreigeadh, binn a fead leam,

Is cha b'e sgread na fìdhle ;

Cridhe toirt breab as, 's e 'ga freagairt

Ann am beadradh inntinn.

Air an fheasgar bhiodh na fleasgaich

Ag oomh-fhreagairt tìm dhi :

Leam bu ghasda bhith 'nam faisge (Leam = Dar liom)

Dol an teas an rìghlidh.

Fir a' iarruing mach a caladh,

Gum b'e an sealladh èibhinn ;

Togail chranna, buill 'gan snaimeadh

Ann am gramaibh gleusta;

Siuil ag crathadh, chluinnte am farum,

Gus am faighte rèidh iad ;

Is raach air chabhaig thun na mara,

Is cop ri darach déideig.

Na lìn fhada is na lin sgadain

Ann am badaibh reidh ac' ;

H-uile h-ullachas dhìth culaidh (dhìth culaidh = de dhíth)

Bhios a' ruith an èisg ac'.

Dia na tuinne gur e am bun e :

dod è ni duine ,as eugmhais ?

Toradh mara a cuilidh Mhoire-

Is e tha cumail èis bhuap'.

Gu'm bu laghach toiseach foghair

Corra thadhal dorghaich,

Leigeil dhubhan thun a' ghrunna

Muigh air iola eòlaich.

Bodaich bheaga ag ith an graide,

Mucan creige ag corbadh,

Is beadag cudaige tighinn chugainn

D'an robh an criomadh seòlta.

Tòrachd cobhartaich ri reothart

Miuigh air oitir treud dhiubh :

Dh'aindeoin crosgag bhog na rosaid

Gheibhte sochair èisg ann.

Nuas 'nar fochair gun dad dochuinn

Thigeadh socair lèabag ;

Is bioraich mhosach, thoill an crochadh,

Is tric bha crios dhiubh fhèin ann.

Feasgar foghair draghadh mhaghar

Gu'm b'i an fhaghaid ghrinn i ;

lasg a' riobadh, gun fhois tiota,

Togail diogal inntinn' ;

Sliopraich slapraich aig an slat-an

Oumail cath an teinn ruith ;

Beairt 'ga bogadh is beairt 'ga togail

Is beairt 'ga sgobadh innte.

An àm na Callainn' feadh nan carraig

Bhiodh na feara greòd dhiubh ;

Là gun dad aca 'gan ragach' ('ragach' = 'teann isteach')

Is latha sgait gu leoir ann.

Fear a' pronnadh is fear a' solladh

Tional pobull ghòrag ;

Tàbh 'ga thomadh thun an todhair

Sin 'ga thogail fòpa.

Fir 'nan deannaibh tarruing eallach

Stigh o'n chaladh Hanna ('Hanna' = ón Sean-Lochlannais 'höfn' i nGaeilge 'cuan' nó 'calafort'.)

Dh' iasg na mara a rèir an ama

Cumail thall na teanntachd ;

Smearaich thapaidh ruith 'nam feachdaibh

Feadh nan leac an traingead,

Tìoradh langa, dhaibh is aithne,

Air an sgallaidh 's t-samhradh.

Bharr gach bearraidh, stigh gach bealach,

Chithear deannan nìonag,

Eallach connaidh cùl an droma

Nuas o'n mhonadh Sgrìne.

Bodaich throma an cas air sgonnan

Chas-a-croma, sgìoe dhiubh,

Sruth de'n fhallus air am malaidh,

Toirt air talamh strìochdadh.

Luingeas bhioran aig na giullain

Air gach linne an snàmh iad ;

Fear 'gan leigeadh, fear 'gan tilleadh

Air gacb iomall bàghain.

Sud an iorram nach dean ciorram,

Chuireas mire air àite —

Coimhling loinneil ud na cloinne:

Leam bu toil bhi 'm pàirt riu.

H-uile h-eag ,am bonn nan creiagan

Bothag bheag aig cloinn ann ;

Sreathan shlige, bloighean phige,

Badan riobag, loinn leo:

Buain nam bileagan bu ghrinne

Ann am mire soighneis,

Togail luinneag air gach coileig,

Leigeil ruith le 'n aoibhneas.

Ogain gheala feadh nam bealach,

Gur e an teanal grinn iad :

Sud iad agaibh feadh nan laga

Ann am baidean cruinn iad.

Nall am mullach thar an tulaich,

Dhaibh is ullamh sìnteag ;

Dìreadh chnoc, gearradh bhoc,

Saor o lochd 's o mhìghean.

Ròn le a chuilean air an t-siubhal

Co nach ludhaig speis dha ?

Is e cho measail air an isean,

Mu'n dean clibisd beud air.

Ri àm cunnairt, sud air mhuin e,

Falbh an t-sruth gu rèidh leis ;

Gu'm bu tubaisdeach do'n duine

Chuireadh eunna air sfhleus ris.

Sùlair amaiseach a's t-earrach

Stigh an caraibh tìr e,

Tighinn an caise, sgiathan paisgte,

Fear nach caisgte a chiocras.

Thall 's a bhos iad, cha'n 'eil fois ac'

Sloistreadh crosd' gun sgìos ac' ;

Cromadh, tomadh fo na tonnan,

Lionadh bhronnan shìoa iad.

Corr chas-fhada, stob bun chladaich,

An riochd bhi ragaicht' reòta;

An ann fo gheasaibh tha i seasamh ?

Am bi i feasd 'san t-seòl ud ?

Cailleach ghlic i, cha do chleachd i

Cluich an cuideachd ghòraich;

Rogha suthain bhi gun duine

An cuid rith 'g grunnach lònain.

An sgarbh odhar, air tha fothail,

Caradh fodha an clisgeadh.

D' eoin na mara cha'n 'eil fear ann

Fhuair a char 'san uisge.

Aghaidh Staca ris na leacaibh

Chithear feachd ri fois diubh :

Sud 'san uisge iad, ma ni mosgaid

Loegadh clis 'nam faisge.

H-uile cinneadh muigh air linnidh

A ni imeachd tuinn deth ;

Bun-a-bhuachaille a' mhuineil,

Binn a bhurral ciuil leam ;

Crannlach 's learga bhràghada dearga,

Annlag fairge, eoin-bhùchain,

Iall de lachaibh am fiath a' chladaich,

Riagh de chearoaill umpa.

Ach b'e m'ulaidh-sa dhiubh uile

Té gun lurachd gann di,

Bòdhag chuimir cheuma grinne

Sheasadh ionad baintighearna.

Is i tha furachail m'a culaidh,

Mu'n toir fliuchadh greann di :

Coltas silidh a bhi tighinn,

Tillidh i 'na teannruith.

Is tric a shuidh mi am barr na beinne

Ag amharc luingeas Ghallda,

Le 'n cuid canabhas ri crannaibh,

Gu'm b'e an sealladh greannmhor:

Sgoth a' tilleadh, an ealta mire,

Cromadh sireadh annlainn :

Gu'm b'e sonas a bhi fuireach

Anns an innis sheannsail.

Is minig theireadh fear an inisg

Gu'n robh an t-eilean staimhnte,

H-uile duine bh'ann a thuineadh,.

Ann an ionad fainge :

Ach 'se chuir air barrachd lurachd,.

Air gach tulach 's gleann deth,

Dìon na tuinne a bhi uime

Cumail muigh na h-anntlachd.