Earnán de Blaghd

Earnán de Blaghd
Ball den 31ú Parlaimint sa Ríocht Aontaithe Nollaig 14, 1918 - Deireadh Fómhair 26, 1922 Dúiche: Muineachán Thuaidh Toghchán: Olltoghchán na Ríochta Aontaithe 1918 Teachta Dála Eanáir 21, 1919 - Bealtaine 10, 1921 Dúiche: Muineachán Thuaidh Toghchán: Olltoghchán na hÉireann, 1918 An tAire Post, Fiontar agus Nuálaíochta Meitheamh 17, 1919 - Lúnasa 30, 1922 - Seosamh Mac Craith → Teachta Dála Lúnasa 16, 1921 - Meitheamh 8, 1922 Dúiche: Muineachán Toghchán: Olltoghchán na hÉireann, 1921 Aire Gnóthaí Eacnamaíochta Iúil 17, 1922 - Meán Fómhair 9, 1922 ← Caoimhín Ó hUiginn An tAire Tithíochta, Pleanála agus Rialtais Áitiúil Lúnasa 30, 1922 - Deireadh Fómhair 15, 1923 ← Liam Tomás Mac Cosgair - Séamus Búrc → Teachta Dála Meán Fómhair 9, 1922 - Lúnasa 9, 1923 Dúiche: Muineachán Toghchán: Olltoghchán na hÉireann, 1922 Teachta Dála Meán Fómhair 19, 1923 - Bealtaine 20, 1927 Dúiche: Muineachán Toghchán: Olltoghchán na hÉireann, 1923 An tAire Airgeadais Meán Fómhair 21, 1923 - Márta 9, 1932 ← Liam Tomás Mac Cosgair - Seán Mac an tSaoi → Teachta Dála Meitheamh 23, 1927 - Lúnasa 16, 1927 Dúiche: Muineachán Toghchán: Olltoghchán na hÉireann, Meitheamh 1927 Leas-Uachtarán Chomhairle Feidhmiúcháin Shaorstát na hÉireann Iúil 14, 1927 - Márta 9, 1932 ← Caoimhín Ó hUiginn - Seán Tomás Ó Ceallaigh → Teachta Dála Deireadh Fómhair 11, 1927 - Nollaig 17, 1931 Dúiche: Muineachán Toghchán: Olltoghchán na hÉireann, Meán Fómhair 1927 Aire Poist agus Telegrafa Deireadh Fómhair 12, 1927 - Márta 9, 1932 ← James Walsh - Joseph Connolly (en) → Teachta Dála Márta 9, 1932 - Nollaig 22, 1932 Dúiche: Muineachán Toghchán: Olltoghchán na hÉireann, 1932 Seanadóir na hÉireann Eanáir 2, 1934 - Nollaig 6, 1934 Toghchán: fothoghchán Seanadóir na hÉireann Nollaig 6, 1934 - Bealtaine 19, 1936 Toghchán: Seanad Éireann 1934
Saol
Eolas breithe	Lios na gCearrbhach, 13 Aibreán 1889
Náisiúntacht	Éire Poblacht na hÉireann Saorstát Éireann Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus na hÉireann
Bás	Baile Átha Cliath, 23 Feabhra 1975
Oideachas
Alma mater	Ollscoil na Banríona, Béal Feirste
Teangacha	an Béarla an Ghaeilge
Gairm
Gairm	polaiteoir
Áit oibre	Londain
Ballraíocht	Bráithreachas na Poblachta
Cleamhnú
Páirtithe polaitíochta	Sinn Féin Fine Gael

Polaiteoir, réabhlóidí, údar agus bainisteoir amharclainne Éireannach ab ea Earnán de Blaghd (de Blaghad uaireanta nó Ernest Blythe), a rugadh ar an 13 Aibreán 1889 agus a d'éag ar 23 Feabhra 1975. Bhí an sé ina bhall den IRB agus de Chonradh na Gaeilge agus ghlac sé páirt sa troid ar son neamhspleáchas na hÉireann. Ach ag an am céanna, bhí sé ar dhuine de na ceannairí ba ghníomhaí agus ba chonspóidí sa 20ú haois i ngluaiseacht na saoirse agus i ngluaiseacht na Gaeilge.

1922

Saol

Protastúnach as Machaire na gCeall ab ea de Blaghd. Bhí feirm ochtó acra ann ag a athair James Blythe, ball d’Eaglais na hÉireann. Mar Phreispitéireach a tógadh a mháthair Agnes Thompson.

Ba é a ghrá don Ghaeilge a thug an Blaghdach isteach sa pholaitíocht ar dtús.

Thosaigh sé ag taisteal don Bhráithreachas i gCúige Uladh timpeall 1910, agus ag freastal ar ranganna Gaeilge i gColáiste Chomhghaill, Béal Feirste. Ach in 1913 chuaigh an Blaghdach ó dheas go Corca Dhuibhne ina sclábhaí feirme (agus in aois 23 bliain dó) chun an Ghaeilge a fhoghlaim. An bhliain dár gcionn, bhí sé ina oibrí feirme ag muintir Thomáis Ághas i gCinn Aird. Bhí sé ina chaptaen ar Óglaigh Lios Póil chomh maith.

Sa bhliain 1915, fuair sé ordú a bheith ag taisteal arís don Bhráithreachas i gCúige Uladh. Ceapadh ina thimire do na hÓglaigh ansin é.

I 1915 shuigh sé isteach i ngluaisteán den chéad uair ina shaol - ar a bhealach go príosún Bhóthar Chroimghlinne.

Nuair a bhí Éirí Amach na Cásca faoi lán tseoil i mBaile Átha Cliath, bhí an Blaghdach díreach tar éis a bheith curtha sa phríosún.

Ina phríosúnach in Éirinn agus i Sasana a chaith de Blaghd an chuid is mó den am ó gabhadh é 21 Márta 1916 go dtí deireadh Feabhra 1919. Tá mion chur síos ina leabhar "Gaeil Á Múscailt" ar shaol an chime – ina aonar i bpríosún Brixton agus smaointe drúisiúla á chrá; ar stailc ocrais agus tarta i bpríosún Chorcaí agus é ag brionglóidí ar dheochanna dubha leanna agus ina cheannfort ar an mbuíon de phríosúnaigh ‘dhainséaracha’ i bpríosún Bhéal Feirste chomh maith lena ainmníú, ar mholadh Éamon de Valera, ina Stiúrthóir Trádála agus Tráchtála sa chéad Dáil Éireann.

Aire rialtais

Thug de Blaghd an-tacaíocht don Chonradh Angla-Éireannach. Toghadh é ina Theachta Dála do Mhuineachán Thuaidh sa bhliain 1918.

Ó shin go 1922, bhí an Blaghdach ina Aire ar an Roinn Tionscail agus Trádála. Ceapadh ina Aire Airgeadais é nuair a bhí rialtas Liam Tomás Mac Cosgair ann. Cáineadh go géar é nuair a d'ísligh sé an pinsean ó deich scilling go naoi scilling; chaill sé a shuíochán sa bhliain 1933.

na Léinte Gorma  

Faisisteachas

an Blaghdach ar dheis, timpeall 1934

Faisistí go smior a bhí ann. Sna 1930idí bhí de Blaghd ina bhall sinsearach de na Léinte Gorma agus ina sheanadóir (1933-36).

D'éirigh an Blaghdach as an bpolaitíocht sa bhliain 1936 le dul le hamharclannaíocht. Bhí sé ina bhainisteoir ar Amharclann na Mainistreach ó 1941-67.

Amharclannaíocht

In 1925 thug de Blaghd, mar aire, fóirdheontas d’Amharclann na Mainistreach. Deirtear gurbh é an chéad uair i ndomhan an Bhéarla a ndearnadh a leithéid. Deich mbliana ina dhiaidh sin thug W.B. Yeats cuireadh dó a bheith ina stiúrthóir ar an amharclann.

Bhí sé ina stiúrthóir bainistíochta ar Amharclann na Mainistreach ó 1941 go 1967 agus ar dhuine de na stiúrthóirí go 1972.

D’aistrigh sé Le Bourgeois Gentilhomme le Moliere go Gaeilge faoin teideal Sodar i ndiaidh na nUasal agus léiríodh é 21 Bealtaine 1944.

Chuirtí ina leith go ndiúltaíodh sé drámaí maithe, go nglacadh sé le drochdhrámaí, agus go gcuireadh sé aisteoirí ó dhoras mura mbeadh inniúlacht sa Ghaeilge acu.

Gaeilge

Fógra san iris 'Éire' i 1940; grianghraf timpeall 1922

Bhí an Blaghdach ina Ghaeilgeoir dílis. Is dó a thugtar an chreidiúint maidir le polasaithe Gaeilge an rialtais i gcoitinne idir 1922 agus 1932 agus maidir le bunú an Ghúim, Choláiste Mhuire, na gcoláistí ullmhúcháin, agus maoiniú Choláiste Ollscoile na Gaillimhe i dtreo go gcuirfí le tábhacht na teanga ann.

Is eisean a rinne an cinneadh deontas stáit a thabhairt chun go mbunófaí Taibhdhearc na Gaillimhe, amharclann náisiúnta na Gaeilge, sa bhliain 1927.

Bhí sé in aghaidh Chonradh na Gaeilge i rith na tréimhse sin toisc, b’fhéidir, an tsíorghearáin a bhí ar siúl acu i dtaobh fhaillí an rialtais, dar leo, sa teanga. Thug sé tacaíocht don chló rómhánach i ngnóthaí foilsitheoireachta an rialtais, rud nár mhéadaigh gean Gaeilgeoirí poblachtacha air.

D'fhoilsigh an Blaghdach trí leabhar dírbheathaisnéise sa Ghaeilge, mar atá, Trasna na Bóinne (1957), Slán le hUltaibh (1971), agus Gaeil á Múscailt (1973).

Foinsí

• 'Ernest Blythe', The Encyclopedia of Ireland, Gill & Macmillan Ltd, 2003