Dúnghaois an Rothaigh
Beartas eachtrach de chuid na Stát Aontaithe ab ea Dúnghaois an Rothaigh (Béarla: Monroe Doctrine) a chuir i gcoinne an choilíneachais Eorpaigh sa Leathsféar Thiar. Chinn sí go bhféadfadh aon idirghabháil, i ngnóthaí polaitiúla Mheiriceá ó chumhachtaí eachtracha, a bheith ina gníomh naimhdeach i gcoinne na SA.[1] Bhí an dúnghaois lárnach i mbeartas eachtrach na SA ar feadh cuid mhór den 19ú haois.[2]
Chuir an tUachtarán Seumas Rothach (Béarla: James Monroe) an dúnghaois in iúl don chéad uair an 2 Nollaig 1823, le linn a sheachtú haitheasc bliantúil ar Staid an Aontais don Chomhdháil (cé nach n-ainmneofaí ina dhiaidh go dtí 1850 í). Ag an am, bhí beagnach gach coilíneacht Spáinneach i Meiriceá tar éis neamhspleáchas a bhaint amach nó a bheith gar do neamhspleáchas. Dhearbhaigh an Rothach go bhfanfadh an Domhan Nua agus an Sean-Domhan ina réimsí tionchair ar leith, agus mar sin d’fhéachfaí ar iarrachtaí breise ó chumhachtaí Eorpacha stáit cheannasacha sa réigiún a rialú nó tionchar a imirt orthu mar bhagairt do shlándáil SAM.[3][4] Ina dhiaidh sin, d’aithneodh SAM na coilíneachtaí Eorpacha atá ann faoi láthair agus ní chuirfidís isteach ar chúrsaí inmheánacha na dtíortha Eorpacha.
Faoi dheireadh an 19ú haois, breathnaíodh ar Dhúnghaois an Rothaigh mar mhóimint shainitheach i mbeartas eachtrach na Stát Aontaithe agus ar cheann de na prionsabail is faide atá ann. Mhair rún agus éifeacht na dúnghaoise ar feadh breis agus céad bliain, gan ach éagsúlachtaí beaga ann, agus d'agrófaí go leor státairí SAM agus roinnt uachtarán de chuid na Stát Aontaithe uirthi, lena n-áirítear Ulysses S. Grant, Theodore Roosevelt, John F. Kennedy, agus Ronald Reagan .
Tar éis 1898, rinne dlíodóirí agus intleachteach Mheiriceá Laidineach athléiriú ar Dhúnghaois an Rothaigh mar rud a chuir iltaobhachas agus neamh-idirghabháil chun cinn. Sa bhliain 1933, faoin Uachtarán Franklin D. Roosevelt, dhaingnigh na Stáit Aontaithe an léirmhíniú nua seo, eadhon trí Eagraíocht na Stát Mheiriceá a chomhbhunú.[5] Sa 21ú haois, leantar den fhoirceadal a shéanadh, a athbhunú nó a athléiriú ar bhealach éagsúil.
Síolta Dhúnghaois an Rothaigh[cuir in eagar | athraigh foinse]
In ainneoin gur thosaigh na Stáit Aontaithe mar thír leithlisíoch, bhí bunús Dhúnghaois an Rothaigh á leagan cheana féin fiú le linn uachtaránacht George Washington. De réir S.E. Morison, "as early as 1783, then, the United States adopted the policy of isolation and announced its intention to keep out of Europe. The supplementary principle of the Monroe Doctrine, that Europe must keep out of America, was still over the horizon".[6] Cé nach raibh baint shonrach aige le Foirceadal an Rothaigh, theastaigh Alexander Hamilton an réimse tionchair sa Leathsféar Thiar a rialú, go háirithe i Meiriceá Thuaidh, [theip ar an bhfíorú] ach leathnaíodh é seo chuig coilíneachtaí Mheiriceá Laidineach le Dúnghaois an Rothaigh. Ach bhí Hamilton, agus é ag scríobh sna Páipéir Chónaidhme, ag iarraidh na Stáit Aontaithe a bhunú mar chumhacht dhomhanda cheana féin agus bhí súil aige go n-éireodh sé láidir go leor go tobann chun cumhachtaí Eorpacha a choinneáil lasmuigh de Mheiriceá, in ainneoin go raibh i bhfad níos mó smacht ag na tíortha Eorpacha ar Mheiriceá ná mar a bhí ag SAM féin. Bhí Hamilton ag súil go mbeadh na Stáit Aontaithe mar phríomhchumhacht sa Domhan Nua agus go ngníomhóidís, amach anseo, mar idirghabhálaí idir na cumhachtaí Eorpacha agus aon tír nua a bheadh ag forbairt in aice leis na S.A.
Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]
- ↑ Mark T. Gilderhus, "The Monroe doctrine: meanings and implications." Presidential Studies Quarterly 36.1 (2006): 5–16 online Curtha i gcartlann 2022-09-25 ar an Wayback Machine.
- ↑ "Monroe Doctrine https://www.history.com/topics/westward-expansion/monroe-doctrine
- ↑ Tá ort na shonrú' 'teideal = agus' 'url = nuair a úsáideann {{ lua idirlín}}."" (en). HISTORY.
- ↑ Tá ort na shonrú' 'teideal = agus' 'url = nuair a úsáideann {{ lua idirlín}}."". Basic Readings in U.S. Democracy. Cartlannaíodh an bunleathanach ar January 8, 2012.
- ↑ Scarfi (2014). "In the Name of the Americas: The Pan-American Redefinition of the Monroe Doctrine and the Emerging Language of American International Law in the Western Hemisphere, 1898–1933". Diplomatic History 40 (2): 189–218. doi:.
- ↑ Morison (February 1924). "The Origins of the Monroe Doctrine". Economica (10): 27–51. doi:.