Jump to content

Cogadh Iosrael-Gaza

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Teimpléad:WD Bosca Sonraí ImeachtCogadh Iosrael-Gaza
Íomhá
Cuir in eagar ar Wikidata
Cuir in eagar ar Wikidata Map
 34° N, 36° E / 34°N,36°E / 34; 36
Lipéad sa teanga dhúchais(ar) عملية طوفان الاقصى
(he) מלחמת חרבות ברזל Cuir in eagar ar Wikidata
Cineálcogadh Cuir in eagar ar Wikidata
Cuid decoinbhleacht Arab-Iosraelach, Israeli–Palestinian conflict (en) Aistrigh agus Middle Eastern crisis (2023–present) (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
Tréimhse7 Deireadh Fómhair 2023 - luach anaithnid
Dáta na bliana2020í Cuir in eagar ar Wikidata
Tréimhse ama2020s in military history (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
Suíomhan Leiveaint
Poblacht Éimin
an Iaráin, An Iaráin Cuir in eagar ar Wikidata, Iosrael
Stráice Gaza Cuir in eagar ar Wikidata
TírIosrael, Stát na Palaistíne, an Liobáin, an tSiria, an Iaráin agus Poblacht Éimin Cuir in eagar ar Wikidata
Rannpháirtí
Is cúis leimpacts of the Israel–Hamas war (en) Aistrigh
casualties of the Israel–Hamas war (en) Aistrigh
war crimes in the Israel–Hamas war (en) Aistrigh
Coimhlint Iosrael–Hamas, 2023 agus an comhthéacs idirnáisiúnta
Israel–Hamas war protests (en) Aistrigh
media coverage of the Israel–Hamas war (en) Aistrigh
misinformation in the Israel–Hamas war (en) Aistrigh
denial of the 2023 Hamas-led attack on Israel (en) Aistrigh
Israeli war cabinet (en) Aistrigh
evacuations during the Israel–Hamas war (en) Aistrigh
violent incidents in reaction to the Israel–Hamas war (en) Aistrigh
antisemitism during the Israel–Hamas war (en) Aistrigh
Islamophobia during the Israel–Hamas war (en) Aistrigh
anti-Palestinianism during the Israel–Hamas war (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
Líon básanna50,021 (22 Márta 2025) Cuir in eagar ar Wikidata
Líon gortaithe109,378 (9 Eanáir 2024) Cuir in eagar ar Wikidata
Imscrúduithe agan Chúirt Choiriúil Idirnáisiúnta agus an Chúirt Bhreithiúnais Idirnáisiúnta Cuir in eagar ar Wikidata
Croineolaíocht
Israel–Hamas war hostage crisis (en) Aistrigh
Israeli blockade of the Gaza Strip (2023–present) (en) Aistrigh
Gaza Strip evacuations (en) Aistrigh
2023 Israel–Hamas ceasefire (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
Codanna

Rinne na míleataigh Palaistíneacha Hamas (agus a chomhghuaillithe) ionsaí mór, gan choinne, ar Iosrael an 7 Deireadh Fómhair 2023, agus maraíodh 1,200.[1][2] Mar fhrithbheart air sin, d’fhógair rialtas Iosrael cogadh ar "Hamas", agus léigear iomlán ar Stráice Gaza.[3][4] An 28 Deireadh Fómhair, rinne Iosrael ionradh talún ar Gaza.[5][6] Ní raibh meas ná aird ag Iosrael ar an mbeatha, agus rinne neamhshuim iomlán den dlí idirnáisiúnta, rud a tharraing conspóid.[7]

Sa gcéad ocht mí den chogadh, Deireadh Fómhair 2023 go dtí Meitheamh 2024, maraíodh tuairim is 64,000 duine in Gaza, dar le taighde foilsithe san iris The Lancet ar an 10 Eanáir 2025,[8][9] agus arís san iris Nature ar an 30 Eanáir 2025.[10] Mná, páistí óga agus seanóirí os cionn 65 bliain d'aois ab ea iad 59% díobh siúd a maraíodh. Sa tréimhse céanna, dar leis an figiúirí ó oifigigh sláinte Gaza, ní bhfuair ach 37,000 bás, meastachán i bhfad Éireann níos lú ná an fhírinne, gan na mílte corp folaithe ag an smionagar.[11] Scrios buamaí Iosrael formhór na bhfoirgneamh i nGaza.[12]

As Eabhrais, tugtar תגובות בין-לאומיות למלחמת חרבות ברזל ar "Cogadh Iosrael-Gaza" nó "Cogadh na gclaimhte gan trua gan taise", agus fonn mallaithe díoltais ar Rialtas Iosrael, rialtas i bhfad amach ar an eite dheis. Rinne na Náisiúin Aontaithe cáineadh géar ar gach taobh.[13]

Ionsaithe ar 7/8 D.F. (Gaza ar chlé; Iosrael (buí) ar dheis)
Ionsaí a rinne aerfhórsa Iosrael ... anseo scriosadh mosc i Khan Younis
Líon na marbh, dar leis na figiúirí ó oifigigh sláinte Gaza, meastacháin i bhfad Éireann níos lú ná an fhírinne, gan na mílte corp folaithe ag an smionagar

Ionsaí ar Iosrael

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ar an 7 Deireadh Fómhair 2023, cuireadh tús leis an aighneas nuair a chuaigh óglaigh de chuid Hamas (agus a chomhghuaillithe) trasna na teorainn as Gaza agus rinne ionsaí gan choinne ar Iosrael. Thug lucht Hamas 'Oibríocht Dhíle d'al-Aqsa' (عملية طوفان الأقصى, ʿamaliyyat ṭūfān al-ʾAqṣā' in Araibís) air.

Maítear gur mharaigh Hamas thart ar mhíle dhá chéad duine in Iosrael,[14] páistí agus seandaoine ina measc. Tá fianaise ann a thacaíonn leis an maíomh gurbh iad airm Iosrael féin a mharaigh cuid den líon sin.[15][16][14]

Dúirt 'Fórsaí Cosanta Iosrael' gur mharaigh siad níos mó ná míle cúig chéad de na míleataigh Hamas san ionsaí.[3]

B'é Yahya Sinwar, thar aon duine eile in Hamas, a d'eagraigh an mórionsaí (bhí Ismail Haniyeh i mbun Hamas in 2023, agus ceapadh Sinwar ina cheannaire ar Hamas mí Lúnasa 2024 tar éis do na hIosraelaigh Haniyeh a fheallmharú).

Ionsaí ar Gaza, 2023

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Thosaigh arm Iosrael ag bailiú taobh amuigh d'halla teorann Gaza an 8 Deireadh Fómhair, agus iad ag ullmhú le hionsaí talún a dhéanamh. Ba ea 9 Deireadh Fómhair a thug Aire Cosanta Iosrael Yoav Gallant ordú go ndéanfaí léigear iomlán ar Stráice Gaza. Ghearr siad soláthar bí, uisce, leictreachais, leighis, agus gach ní eile, mar chuid den léigear.[3]

Bhí na mílte Palaistíneach maraithe taobh istigh de Gaza sna hionsaithe millteacha a rinne fórsaí Iosrael agus eachtraithe eile, mar shampla, pléasc in Ospidéal Al-Ahli, Gaza agus ruathair aeir ar champa teifeach Jabalia.

Dúirt na Náisiúin Aontaithe arís is arís go raibh beatha leanaí in Gaza i mbaol de dheasca an díhiodráitithe, srl.[5]

An 27 Deireadh Fómhair , thosaigh ionradh Iosrael ar Gaza i ndáiríre.[17]

Dar le Roinn Sláinte Gaza, bhí breis agus 30,000 Palaistíneach maraithe idir Deireadh Fómhair - Feabhra 2024. Bhí Stráice Gaza faoi léigear le linn an ama seo agus tharla gorta.[18][19]

Le linn 2024, bhain Iosrael úsáid as an aerfhórsa chun armlanna Hezbollah a ionsaí go rialta. Thosaigh ionradh na Liobáine i dtús Dheireadh Fómhair. Chuir sé sin go mór leis an teannas sa réigiún.[20]

Feallmharaíodh Hassan Nasrallah, ceannaire carasmatach de chuid Hezbollah, an 27 Meán Fómhair 2024.

Feallmharaíodh Yahya Sinwar, ceannaire de chuid Hamas, an 17 Deireadh Fómhair 2024. Bhí sé ráite ag Fórsaí "Cosanta" Iosrael go raibh rún diongbháilte acu Sinwar a bhású. Mhaígh Príomhaire Netanyahu, i bhfianaise mharú cheannaire Hamas, go raibh "deireadh an chogaidh in Gaza ag druidim le hIosrael" agus "ní féidir a rá go fóill gur deireadh an chogaidh atá ann ach is cinnte gur tús an deiridh atá ann".[21]

Ón 7 Deireadh Fómhair 2023 go dtí mí na Nollag 2024, bhí os cionn 15,000 páiste maraithe in Gaza (líon mór acu sin níos óige ná cúig bliana d’aois)[22] agus 45,000 maraithe in iomlán.[23] Rinne UNICEF cur síos ar Gaza mar ‘reilig’ do na mílte páiste. I gcomparáid, dúirt na Náisiúin Aontaithe mí na Samhna 2023 go bhfuair timpeall 5,400 daoine bás san iomlán i ngach coimhlint eile a bhí idir Iosrael agus Hamas ó bhí 2007 ann (am nuair a tháinig Hamas i gcumhacht in Gaza[24]).[25][26]

Is minic go mbíonn na hairm atá in úsáid ag Iosrael ag teacht díreach trasna ón Aontas Eorpach, gan trácht ar na Stáit Aontaithe.[22]

Donald Trump agus Benjamin Netanyahu, Feabhra 2025
Íomhá on scigscannán, "Trump Gaza" a chuir an Teach Ban amach i mí Feabhra 2025,[27] gníomh gríosaithe.[28][29]

An 15-19 Eanáir 2025, bhí margadh faoi shos cogaidh déanta ag Iosrael agus Hamas. Toradh an margadh seo ar roinnt míonna de chainteanna síochána[30] a raibh Catar agus tíortha eile ina n-eadránaithe orthu. Bhí an margadh a rinneadh beagnach mar a chéile leis an gceann a bhí ar an mbord ó bhí mí na Bealtaine 2024 ann.[31]

Mar chuid den mhargadh ceadaíodh isteach in Gaza gach lá trí thrasbhealach teorann Rafah 600 trucail lán cúnaimh agus soláthairtí leighis.[32] Bhí na scáileáin lán le híomhánna de dhaoine ag filleadh ina mílte ar na bailte in Gaza as ar ruaigeadh iad mar gheall ar ghlanadh eitneach Arm Iosrael. An chuid is mó acu ag siúl, ag iompar páistí, tochtanna, pluideanna lena mbeagán sealúchais, agus fiú a gcait.[33]

Aistríodh trúpaí Iosrael, nuair a tháinig an sos cogaidh i bhfeidhm, go dtí an Bruach Thiar agus bhí an foréigean géaraithe go tréan ann. In ainneoin an tsosa comhraic in Gaza, ní raibh aon sos ar an mBruach Thiar. Idir ionsaithe Arm Iosrael ar bhailte agus ar cheantair ann, go háirithe ar bhaile agus campa teifeach Jenin, le hais léigear Údarás na Palaistíne ar an gcampa céanna agus ionsaithe na gcóilíneach ar bhailte Jinasfut agus Funduq, soir ó Qalqilya, lean an cogadh ar aghaidh idir na Palaistínigh agus Iosrael.[34][33]

An 4 Feabhra, mhol Donald Trump an pobal Palaistíneach a dhíbirt as Gaza go buan, agus. "Riviera an Mheánoirthir" a dhéanamh de. Mhínigh sé gur chóir do na Palaistínigh imeacht go tíortha eile, amhail an Éigipt agus an Iordáin, rud a diúltaíodh go láidir sna tíortha seo. Dúirt Trump go dtógfadh Meiriceá smacht ar Gaza agus go gcabhrófaí leis an limistéar le fostaíocht agus tithíocht a chruthú. Ach dhiúltaigh na Palaistínigh agus oifigigh Hamas go léir an plean go géar.  Dúirt an Tánaiste Simon Harris go bhfuil réiteach dhá stáit riachtanach do mhuintir na Palaistíne agus Iosrael. [35][27][36]

I dtús mhí an Mhárta, bhí cosc curtha ag Iosrael ar aon ábhar a thabhairt isteach go Gaza agus tá siad ag neartú ar an bhfeachtas Airm ar Bhruach Thiar na Palaistíne. Bhí an Chéad Chéim 6 seachtainí den sos cogaidh - inar déanadh malartú ar ghialla agus príosúnaigh de chuid na Palaistíne - críochnaithe. Ach in áit tosnú ar an dara céim - mar a bhí socraithe - bheartaigh Iosrael, ar chomhairle Mheiriceá, fad a chur leis an gcéad chuid den phróiseas. Bhí fonn ar Hamas cloí leis an socrú, agus tús a chur leis an dara céim, comhráití faoi fhuascailt na ngiall le deireadh a chur leis an gcogadh.

Ar an 6 Márta 2025, bhí díothú Ghaza geallta ag Uachtarán Mheiriceá "muna scaoiltear saor gan mhoill na gialla" á gcoinneáil ag Hamas. Chuir Donald Trump fainic freisin ar cheannairí Hamas teitheadh as Gaza, an foláireamh deiridh a gheobhaidh siad, a dúirt sé.[37] (=> Cogadh na gclaimhte gan trua gan taise agus an comhthéacs idirnáisiúnta).

Díothú Ghaza

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ar an 18 Márta 2025 i gcaitheamh na hoíche, bhris Iosrael an sos cogaidh, agus os cionn 400 Palaistíneach maraithe an lá sin; mná agus páistí iad níos mó ná a leath díobh. Tar éis dhá mhí nuair a bhí sos comhraic i bhfeidhm, a bheag nó a mhór, bhí muintir Gaza ar a dteitheadh an athuair ó ionsaithe aeir agus talún. Lean an slad ar aghaidh sna laethanta dár gcionn.

Bhí sé curtha i leith Iosrael ag Hamas gur sháraigh siad téarmaí an tsosa chomhraic agus go raibh siad ag sárú dlíthe idirnáisiúnta agus bacanna curtha ar lastais fóirithinte éigeandála isteach chuig Gaza. Dúirt Hamas go raibh siad fós sásta dul i mbun idirbheartaíochta agus go rabhthas ag breathnú ar mholtaí Steve Witkoff, toscaire an Uachtaráin Trump.[38]

Maraíodh 50,000 (foinse: Údaráis Sláinte Gaza) idir D.F. 2023 - 23 Márta 2025 i nGaza ag Arm Iosrael, agus i dtús mhí an Mhárta, bhí 58 ina ngialla fós i nGaza, 34 básaithe ina measc.[39]

An Afraic Theas v. Iosrael (Coinbhinsiún um Chinedhíothú)

Cásanna dlí agus taidhleoireacht

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Creidtear go forleathan gur cinedhíothú atá ar bun ag stát Iosrael sa Phalaistín. Tar éis don Aifric Theas cás chinedhíothaithe a thabhairt in aghaidh Iosrael sa Chúirt Bhreithiúnais Idirnáisiúnta, rialaigh an Chúirt gurbh fhéidir gurbh ionann a bhfuil ar bun ag stáit Iosrael sa Phalaistín agus cinedhíothú.[40]

Ailt eile:

Féach freisin

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. "Os cionn 1,100 duine marbh sa choimhlint idir Hamas agus Iosrael" (ga-IE). Tuairisc.ie (2023-10-09). Dáta rochtana: 2023-10-09.
  2. Nuacht RTÉ (2023-10-09). "Léigear iomlán ordaithe ag Aire Cosanta Iosrael ar Stráice Gaza" (as ga-IE). 
  3. 3.0 3.1 3.2 Conradh na Gaeilge, Londain (14 Deireadh Fómhair 2023). "‎Nuacht Mhall (Maigh Eo)" (ga-IE). Apple Podcasts. Dáta rochtana: 2023-10-15.
  4. "Timeline of the 2023 Israel–Hamas war" (as en) (2023-11-11). Wikipedia. 
  5. 5.0 5.1 "Muintir Gaza i ngarbhaol ‘tubaiste’, trúpaí Iosrael ag déanamh ar Chathair Gaza" (ga-IE). Tuairisc.ie (2023-10-31). Dáta rochtana: 2023-11-11.
  6. "2023 Israeli invasion of the Gaza Strip" (as en) (2023-11-11). Wikipedia. 
  7. Ciarán Ó Pronntaigh (4 Nollaig 2023). "Síorchogadh? < Meon Eile". www.meoneile.ie. Dáta rochtana: 2023-12-04.
  8. Zeina Jamaluddine, Hanan Abukmail, Sarah Aly, Oona M. R. Campbell, Francesco Checchi (2025-02-08). "Traumatic injury mortality in the Gaza Strip from Oct 7, 2023, to June 30, 2024: a capture–recapture analysis" (as English). The Lancet 405 (10477): 469–477. doi:10.1016/S0140-6736(24)02678-3. ISSN 0140-6736. PMID 39799952. 
  9. nbcnews.com / taighde de chuid an London School of Hygiene and Tropical Medicine (10 Eanáir 2025). "Gaza death toll likely to be significantly higher than official figures, study finds".
  10. Karen O’Leary (2025-01-30). "Estimating the true number of traumatic deaths in Gaza" (as en). Nature Medicine. doi:10.1038/d41591-025-00008-w. ISSN 1546-170X. 
  11. Nuacht RTÉ (2024-06-13). "Gaza: tuairgneáil thréan eile faighte ag Rafah" (as ga-IE). 
  12. "Israel’s relentless bombardment destroyed over 70% of Gaza homes" (en). Al Jazeera. Dáta rochtana: 2025-03-24.
  13. 13.0 13.1 Máirtín Ó Duibhir (30 Bealtaine 2024). "Iosrael ag leanúint lena gcogadh dearg beag beann ar an domhan mór" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2024-05-30.
  14. 14.0 14.1 "Friendly fire may have killed their relatives on Oct. 7. These Israeli families want answers now" (en). Al Jazeera. Dáta rochtana: 2023-11-11.
  15. Sharon Goldman, Ari M. Lipsky, Irina Radimislensky, Adi Givon, Ofer Almog, Avi Benov, Israel Trauma Group, Eldad Katorza (2024-09). "October 7th Mass Casualty Attack in Israel: Injury Profiles of Hospitalized Casualties" (as en-US). Annals of Surgery Open 5 (3): e481. doi:10.1097/AS9.0000000000000481. ISSN 2691-3593. 
  16. "October 7 Hamas-led attack on Israel" (as en) (2025-03-23). Wikipedia. 
  17. "Israeli-Palestinian Conflict" (en). Global Conflict Tracker. Dáta rochtana: 2024-10-27.
  18. "Siege and Starvation: How Israel Obstructs Aid to Gaza" (en-US). Refugees International. Dáta rochtana: 2024-03-15.
  19. Nuacht RTÉ (2024-03-16). "Páistí ag fáil bháis leis an ocras i dtuaisceart Gaza" (as ga-IE). 
  20. Máirtín Ó Duibhir (15 Eanáir 2024). "D’fhéadfadh an cogadh in Gaza scaipeadh níos forleithne an-éasca" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2024-09-25.
  21. Nuacht RTÉ (2024-10-18). ""Deireadh an chogaidh in Gaza ag druidim le hIosrael" - Netanyahu" (as ga-IE). 
  22. 22.0 22.1 Bridget Bhreathnach (29 Nollaig 2024). "Cynthia Ní Murchú : ‘Ní raibh ionam ach saghas ‘celebrity candidate’ dar leo’" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2024-12-29.
  23. "Gaza death toll nears 45,500 as Israel kills 48 more Palestinians". www.aa.com.tr. Dáta rochtana: 2024-12-29.
  24. "Battle of Gaza (2007)" (as en) (2023-11-10). Wikipedia. 
  25. "Israel-Gaza live news: Firing outside Gaza hospitals, with patients and staff trapped inside - BBC News" (en-GB). BBC News. Dáta rochtana: 2023-11-11.
  26. Conradh na Gaeilge, Londain (11 Samhain 2023). "‎Nuacht Mhall: (Tiobraid Árann)" (ga-IE). Apple Podcasts. Dáta rochtana: 2023-11-11.
  27. 27.0 27.1 "Potential American ownership of the Gaza Strip" (as en) (2025-03-22). Wikipedia. 
  28. Kyle Chayka (2025-03-05). "Donald Trump’s A.I. Propaganda" (en-US). The New Yorker. Dáta rochtana: 2025-03-19.
  29. Natan Odenheimer, Alan Yuhas (2025-02-26). "‘Fantasy’ AI Video, Shared by Trump, of Gaza as Luxury Resort Draws Scorn" (en-US). The New York Times. Dáta rochtana: 2025-03-19.
  30. "Sos cogaidh a chuirfeadh deireadh leis an gcoimhlint molta ag Hamas" (ga-IE). Tuairisc.ie (2024-02-07). Dáta rochtana: 2025-02-06.
  31. Máirtín Ó Duibhir (27 Eanáir 2025). "Ní fada go bhfeicfimid an bhfuil Iosrael dáiríre faoi shos cogaidh buan" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2025-02-06.
  32. "Margadh faoi shos cogaidh in Gaza déanta ag lucht idirbheartaíochta" (ga-IE). Tuairisc.ie (2025-01-15). Dáta rochtana: 2025-02-06.
  33. 33.0 33.1 Diarmuid Breatnach - An Páipéar (2025-01-31). "An bruach thiar gan sos comhraic" (ga-IE). Dáta rochtana: 2025-03-24.
  34. "2025 Israeli operation in the West Bank" (as en) (2025-03-15). Wikipedia. 
  35. Conradh na Gaeilge, Londain (8 Feabhra 2025). "Nuacht Mhall (Ard Mhacha)" (ga-IE). Apple Podcasts. Dáta rochtana: 2025-02-08.
  36. Nuacht RTÉ (2025-02-05). "Trump ag moladh Palaistínigh a dhíbirt as Gaza" (as ga-IE). 
  37. Nuacht RTÉ (2025-03-06). "'Díothú' muintir Gaza geallta ag Trump gan fuascailt na ngiall" (as ga-IE). 
  38. Nuacht RTÉ (2025-03-23). "Líon na ndaoine maraithe ag Iosrael i nGaza thar 50,00" (as ga-IE). 
  39. Nuacht RTÉ (2025-03-23). "Líon na ndaoine maraithe ag Iosrael i nGaza thar 50,00" (as ga-IE). 
  40. "Summary of the Order of 26 January 2024".
  41. Julian Borger (2024-04-01). "Why do arms continue to flow from US to Israel despite ceasefire resolution?" (en-GB). The Guardian. Dáta rochtana: 2024-04-03.