Caisleán Dhún Mó

WD Bosca Sonraí Foirgneamh Caisleán Dhún Mó
Sonraí
Cineál	Caisleán agus séadchomhartha náisiúnta na hÉireann
Suíomh geografach
Limistéar riaracháin	Contae na Mí, Éire
53° 40′ N, 6° 38′ O

Radharc ar Chaisleán Dhún Mó ag breathnú amach ar an Bhóinn.

is caisleán agus Séadchomhartha Náisiúnta suite in aice leis an Uaimh, Éire, é Caisleán Dhún Mó.

Suíomh

Tá Caisleán Dhún Mó suite ar bhruach thiar thuaidh na Bóinne, 4 km (2.5 mhíle) soir ó thuaidh ón Uaimh.

Stair

Is dócha go dtagann an logainm ón nGaeilge Dún mBó, a thugann le tuiscint go raibh dún Gaelach ar an suíomh seo roimh an gcaisleán níos déanaí. Tógadh an caisleán do theaghlach D'Arcy i lár an 15ú haois agus marcáilte ar imeall thiar An Pháil. De réir an tSuirbhéireachta Sibhialta (1654–6) ba le Thomas Darcy an paróiste ar fad agus san áitreabh bhí ‘Caisleán, Eaglais, Muileann, Úllord agus cora iascaireachta’.

Le linn choncas Chromail ar Éirinn sa bhliain 1649 scaoileadh leis an gCaisleán ón mbruach theas ag trúpaí a rith ar a mbealach ó Dhroichead Átha go Baile Átha Buí, ach sheachain sé aon damáiste dáiríre.

De réir an fhinscéalta, thug an áititheoir, George d’Arcy, óstáil do Rí Séamas an oíche roimh Chath na Bóinne (1690) agus don Rí Liam an lá ina dhiaidh sin, ag spreagadh an chupla: “Who will be king, I do not know, But I'll be d'Arcy of Dunmoe."

D’fhéadfadh gur ón 18ú haois é an foirgneamh dhá stór atá ceangailte ar an taobh thoir. Taispeánann líníocht de 1795 an caisleán slán. Dóitear é le linn Éirí Amach na hÉireann 1798. Níl fágtha anois ach an dá thúr theas agus roinnt ballaí.

Foirgneamh

Daingean Angla-Normannach atá sa chaisleán. Dronuilleog a bhí ann ar dtús (15 × 10 m, 16 × 11 slat) le túr ag gach cúinne. Tá dhá cheann de na túir seo scriosta mar a rinneadh ar chúl iomlán an chaisleáin.

Tá urlár na talún curtha faoi thalamh ach bhí boghtach ann agus bhí lochta agus poll lámhaigh ar an mballa theas agus ar an staighre ráille sa túr thiar theas. Tá tuamaí na D'Arcys i séipéal in aice láimhe.