Bretha Étgid

Bretha Étgid
Cineál	téacs
Príomhábhar	An Féineachas, accidental injuries (en) agus legal liability (en)

Is luaththéacs dlíthiúil Éireannach ar dhliteanas i leith gortaithe agus/nó díobhála é Breitheanna Neamhbheartaithe (Seán-Gaeilge Bretha Étgid.^[1]) Níl sé caomhnaithe ach go heaspach. Tá sé scríofa i stíl chomhdhlúite, ach más fíor, tá sé inár bpríomhfhoinse i leith luathdhlí tionóiscí na hÉireann. Tá clú agus cáil ar phíosa maidir le phíoca, as an léargas luachmhar a thugann sé ar shaol na mban i sochaí mheánaoiseach na hÉireann. Is ón 8ú haois é an dréacht.

Lámhscríbhinní

Tá seacht lámhscríbhinn ann den dréacht Bretha Étgid, neamhiomlán gach ceann acu. Ní chaomhnaítear an téacs go leanúnach ach i lámhscríbhinn amháin, Acadamh Ríoga na hÉireann, MS 23 P 3); sna cinn eile uile, ní faightear iontu ach sleachta gortaithe, mar shampla Sanas Uí Dhuibhdábhoireann.^[2]^{: 178–180}^[3]^: 28–29

Ábhair

Pléitear sa dréacht Bretha Étgid na cásanna gortaithe nó dúnbhásaithe nach bhfuil dliteanas ar an déantóir ciona. Is é an phríomhfhoinse 'sagainne ar dhlí tionóisce san Fhéineachas.^[4]^: 272 Dar le Neil McLeod is on 8ú haois é.^[5]^: 5

Ag tús an téacs féin, pléitear an focal éitged (neamhbheartaithe, gan rún). Ina dhiadh sin, tá sraith altanna a thosaíonn leis na focail a maic ara feiser^[6] (a mhic, chun go raibh a fhios agat), is dócha rí ag múineadh a mhic. Ansin tá sraith a thosaíonn leis an bhfocal blaí^[7] (díolúine), ag lua cásanna nach bhfuil an déantóir freagrach as gortú éigin. Tar éis sin, faightear altanna le rialacha éagsúla, maraon le sliocht cumtha i bhfoirm ceisteanna agus freagraí.^[2]^{: 180–181}^[8]^{: 139–140}

Is an-ghiorraisc é an téacs. Mar shampla, maítear ann Blaí ord indeoin (díolúine ord (casúr) inneoin), le brí, níl gabhar faoi dhliteanas má ghortaíonn sé duine a raibh ina cheárta go neamhchúramach.^[4]^: 149^[9]

Pléitear píoca (andúil neamhghnách) i mná torracha sa Bretha Étgid, a thugann léargas uathúil ar shaoil bhan i nÉirinn meánaoiseach. Dar leis an téacs, níl dliteanas ar bhean le píoca a ghoideann cuid áirithe bia, le teorainneacha éagsúla ag braith ar an ghoidtear an bia óna fear chéile nó eachtrannach; gur cion é muna an fear píoca a mhná; agus gur cion é muna n-insíonn an bhean dá fear faoina píoca. Tugtar mar bhonn cirt gurbh fhéidir dochar a dhéanamh don leanbh dá séanfaí bia air.^[10]^{: 2, 18–19}^[11]^: 33–34

Chuir eagarthóir níos déanaí réamhrá leath-stairiúil leis an téacs. Luaitear ann Cormac mac Airt mar údar na sleachta blaí agus a maic ara feiser, agus Cenn Fáelad an chuid eile.^[8]^: 140

Stair

Toisc go bhfuil an téacs de Bretha Étgid a mhaireann chomh heaspach sin, is deacair é a rá an raibh ábhair as dréachtaí dlí eile ann ó thús, nó ar cuireadh an iad ag eagarthóirí níos déanaí.^[2]^: 182Dar le Charlene Eska, is an-dheacair é Muirbretha go formhór caillte a réitigh as Bretha Étgid mar a mhaireann.Earráid leis an lua: Closing </ref> missing for <ref> tag^: 22

Tuilleadh le léamh

"Ancient Laws of Ireland" (1873) 3. Baile Átha Cliath: Stationery Office. ll. 82-547 ("Book of Aicill" as Béarla).
"The Lost Legal System: Pre-Common Law Ireland and the Brehon Law", Dr Noelle Higgins, Lecturer, School of Law and Government, Dublin City University, Ireland.

Tagairtí

↑ eDIL s.v. étge(d)
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 Breatnach, Liam (2005). "A Companion to the Corpus Iuris Hibernici" 5. Baile Átha Cliath: Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath.
↑ Binchy, D. A. (1943). "The Linguistic and Historical Value of the Irish Law Tracts". London: British Academy.
↑ ^4.0 ^4.1 Kelly, Fergus (1988). "A Guide to Early Irish Law" 3. Dublin: Institute for Advanced Studies.
↑ McLeod, Neil (1999). "Bloodshed and compensation in ancient Ireland". Perth, W.A.: Centre for Irish Studies.
↑ eDIL s.v. ro-finnadar
↑ eDIL s.v. 1 blaí
↑ ^8.0 ^8.1 Qiu, Fangzhe (2021). "Law, book, culture in the Middle Ages": 126–146. Leiden, Boston: Brill. doi:10.1163/9789004448650_007.
↑ The use of poetic forms in early Irish legal writing, "Gnomic prose", Fangzhe Qiu, School of Irish, Celtic Studies and Folklore, UCD, 2024
↑ Eska, Charlene M. (2010). "Cáin Lánamna: An Old Irish Tract on Marriage and Divorce Law". Leiden, Boston: Brill.
↑ "The Field Day anthology of Irish writing, vol. IV: Irish women's writing and traditions" (2002): 6–44. Cork: Cork University Press.

[1] DIL s.v. étge(d)

[Breatnach-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 Breatnach, Liam (2005). "A Companion to the Corpus Iuris Hibernici" 5. Baile Átha Cliath: Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath.

[Binchy-3] Binchy, D. A. (1943). "The Linguistic and Historical Value of the Irish Law Tracts". London: British Academy.

[KellyGuide-4] 4.0 ^4.1 Kelly, Fergus (1988). "A Guide to Early Irish Law" 3. Dublin: Institute for Advanced Studies.

[5] McLeod, Neil (1999). "Bloodshed and compensation in ancient Ireland". Perth, W.A.: Centre for Irish Studies.

[6] DIL s.v. ro-finnadar

[7] DIL s.v. 1 blaí

[Qiu-8] 8.0 ^8.1 Qiu, Fangzhe (2021). "Law, book, culture in the Middle Ages": 126–146. Leiden, Boston: Brill. doi:10.1163/9789004448650_007.

[9] The use of poetic forms in early Irish legal writing, "Gnomic prose", Fangzhe Qiu, School of Irish, Celtic Studies and Folklore, UCD, 2024

[10] Eska, Charlene M. (2010). "Cáin Lánamna: An Old Irish Tract on Marriage and Divorce Law". Leiden, Boston: Brill.

[11] "The Field Day anthology of Irish writing, vol. IV: Irish women's writing and traditions" (2002): 6–44. Cork: Cork University Press.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]