View source for An Tarbh

{{BoscaEolaisRéaltbhuíon|
íomhá = Taurus |
ainm = an Tarbh |
laidin = Taurus |
nod = Tau |
ginideach = Tauri |
siombalaíocht = an [[Tarbh]] |
dronairde = 4 |
diallas = 15 |
achariomlán = 797 |
acharrangú = 17ú |
líonréaltaí = 3 |
réaltainm = [[Aldebaran]] (α Tau) |
réaltmhéid = 0.9 |
dreigecheathanna =
* [[Táiridí]]
* [[Beta Táiridí]] |
teorantacha =
* [[an tAra]]
* [[Peirséas (réaltbhuíon)|Peirséas]]
* [[an Reithe]]
* [[an Míol Mór]]
* [[an Abhainn]]
* [[an Bodach]]
* [[an Cúpla]] |
uasleithead = 90 |
íosleithead = 65 |
mí = Eanáir |
nótaí=}}
Is ceann de [[Réaltbhuíon|réaltbhuíonta]] an [[stoidiaca]] é '''an Tarbh''' (♉). '''Taurus''', a chiallaíonn ''[[tarbh]]'', an t-ainm [[An Laidin|Laidine]] a thugtar air. Is réaltbhuíon mhór é an Tarbh, a shuíonn go feiceálach ar spéir an gheimridh idir [[an Reithe]], atá ar an taobh thiar de, agus [[an Cúpla]], atá ar an taobh thoir de; tá [[Peirséas (réaltbhuíon)|Peirséas]] agus [[an tAra]] suite ar an taobh thuaidh de; tá [[an Bodach]] ar an taobh thiar theas de; agus tá [[an Abhainn]] is [[an Míol Mór]] ar an taobh thoir theas de.

== Príomhghnéithe ==
Tá adharca an Tairbh ag síneadh siar, léirithe ag [[Elnath]] (β&nbsp;Tau, atá páirteach de réir seanchais idir an Tarbh agus [[an tAra|an Ara]]) agus [[Zeta Tauri|ζ&nbsp;Tau]].

* [[Aldebaran|α Tau]]: suíonn [[Aldebaran]], [[réalta]] gheal dhearg den bheagán ar an spéir atá den chéad [[amharcmhéid|mhéid]], i lár na réaltbhuíne seo.

* [[Kappa Tauri|κ Tau]]: 

* [[Lambda Tauri|λ Tau]]: 

* [[Sigma Tauri|σ Tau]]:

== Réada suntasacha domhainspéire ==

* [[an Phléadach|M45]]: in oirthear na réaltbhuíne suíonn ceann de na [[réaltbhraisle oscailte|réaltbhraislí oscailte]] is cáiliúla, [[an Phléadach]], atá an-infheicthe ag an tsúil fhornocht.

* [[Hyades (réaltbhraisle oscailte)|Hyades]]: taobh thall d'[[Aldebaran]] suíonn na [[Hyades (réaltbhraisle oscailte)|Hyades]], an [[réaltbhraisle oscailte]] is gaire dúinn a bhfuil cruth braisle uirthi (murab ionann is [[Réaltbhraisle Ghluaisteach Ursa Major]] atá chomh gar sin nach bhfuil cruth braisle uirthi). Déanann Aldebaran agus na Hyades V mór ar an spéir a léiríonn ceann an tairbh.

* [[Réaltnéal an Phortáin|M1]]: is réada eile é [[Réaltnéal an Phórtáin]] ([[Réada Messier|M1]]), atá infheicthe trí [[teileascóp|theileascóp]]; [[iarsma ollnóva|iarsma]] [[ollnóva]] ar an taobh thoir thuaidh de ζ&nbsp;Tau atá ann. Bhí an pléascadh seo chomh geal sin gurbh fhéidir é a fheiceáil i lár an lae ghil. Aimsíodh ar [[4 Iúil]] sa bhliain [[1054]] é ag lucht réalteolaíochta [[an tSín|na Síne]] agus an Domhain Ioslamaigh, agus ag na hIndiach-Mheiriceánaigh (a bhreac síos ar a bpotaireacht é).

== Réaltaí ==
:Réaltaí a bhfuil ainmneacha dílse orthu:

:* '''[[Aldebaran]]''' nó '''''Cor Tauri''''' nó '''''Parilicium''''' (87/α&nbsp;Tau) - 0.87
:*: < الدبران ''ad-dabarān'' an té atá sna sála [ag an bPléadach]
:*: < ''cor tauri'' croí an tairbh

:* '''[[El Nath]]''' [Alnath, ''Nath''] (112/β Tau) 1.65
:*: < النطح ''an-naţħ'' (an adharc) ag tabhairt sonc

:* '''''[[Zeta Tauri|Tien Kwan]]''''' nó '''''Alheka''''' (123/ζ Tau) 2.97
:*: < 天關 ''tiānguān'' an mám neamhaí
:*: < :*: < ? ''al-haq'ah'' ?an spota bán

:Réaltaí a bhfuil ainmneacha [[Johann Bayer|Bayer]] orthu:
:: [[Lambda Tauri|35/λ Tau]] 3.41; [[Mu Tauri|49/μ Tau]] 4.27; [[Nu Tauri|38/ν Tau]] 3.91; [[Xi Tauri|2/ξ Tau]] 3.73; [[Omicron Tauri|1/ο Tau]] 3.61; [[Pi Tauri|73/π Tau]] 4.69; [[Tau Tauri|94/τ Tau]] 4.27; [[Chi Tauri|59/χ Tau]] 5.38; [[Phi Tauri|52/φ Tau]] 4.97; [[Psi Tauri|42/ψ Tau]] 5.21; [[Omega Tauri|50/ω Tau]] 4.93; [[88 Tauri|88/d Tau]] 4.25; [[30 Tauri|30/e Tau]] 5.08; [[5 Tauri|5/f Tau]] 4.14; [[97 Tauri|97/i Tau]] 5.08; [[98 Tauri|98/k Tau]] 5.79; [[106 Tauri|106/l Tau]] 5.28; [[104 Tauri|104/m Tau]] 4.91; [[109 Tauri|109/n Tau]] 4.96; [[114 Tauri|114/o Tau]] 4.88; [[44 Tauri|44/p Tau]] 5.39; [[66 Tauri|66/r Tau]] 5.10; [[4 Tauri|4/s Tau]] 5.14; [[6 Tauri|6/t Tau]] 5.76; [[29 Tauri|29/u Tau]] 5.34; [[37 Tauri|37/A<sup>1</sup> Tau]] 4.36; [[39 Tauri|39/A<sup>2</sup> Tau]] 5.90

:Réaltaí a bhfuil ainmneacha [[John Flamsteed|Flamsteed]] orthu: <!-- not sorted by cluster -->
:: [[7 Tauri|7 Tau]] 5.95; [[9 Tauri|9 Tau]] 6.72; [[10 Tauri|10 Tau]] 4.29; [[11 Tauri|11 Tau]] 6.11; [[12 Tauri|12 Tau]] 5.55; [[13 Tauri|13 Tau]] 5.68; [[14 Tauri|14 Tau]] 6.13; [[18 Tauri|18 Tau]] 5.66; [[24 Tauri|24 Tau]] 6.3 ; [[26 Tauri|26 Tau]] 6.47; [[31 Tauri|31 Tau]] 5.66; [[32 Tauri|32 Tau]] 5.62; [[33 Tauri|33 Tau]] 6.05; [[36 Tauri|36 Tau]] 5.46; [[40 Tauri|40 Tau]] 5.32; [[41 Tauri|41 Tau]] 5.18; [[43 Tauri|43 Tau]] 5.51; [[45 Tauri|45 Tau]] 5.71; [[46 Tauri|46 Tau]] 5.29; [[47 Tauri|47 Tau]] 4.84; [[48 Tauri|48 Tau]] 6.31; [[51 Tauri|51 Tau]] 5.64; [[53 Tauri|53 Tau]] 5.50; [[55 Tauri|55 Tau]] 6.85; [[56 Tauri|56 Tau]] 5.34; [[58 Tauri|58 Tau]] 5.26; [[60 Tauri|60 Tau]] 5.72; [[62 Tauri|62 Tau]] 6.34; [[63 Tauri|63 Tau]] 5.64; [[64 Tauri|64 Tau]] 4.80; [[67 Tauri|67 Tau]] 5.27; [[68 Tauri|68 Tau]] 4.30; [[70 Tauri|70 Tau]] 6.44; [[71 Tauri|71 Tau]] 4.48; [[72 Tauri|72 Tau]] 5.53; [[75 Tauri|75 Tau]] 4.96; [[76 Tauri|76 Tau]] 5.90; [[80 Tauri|80 Tau]] 5.58; [[81 Tauri|81 Tau]] 5.47; [[83 Tauri|83 Tau]] 5.40; [[84 Tauri|84 Tau]] 6.28; [[85 Tauri|85 Tau]] 6.01; [[89 Tauri|89 Tau]] 5.78; [[93 Tauri|93 Tau]] 5.45; [[95 Tauri|95 Tau]] 6.18; [[96 Tauri|96 Tau]] 6.09; [[99 Tauri|99 Tau]] 5.79; [[101 Tauri|101 Tau]] 6.75; [[103 Tauri|103 Tau]] 5.50; [[105 Tauri|105 Tau]] 5.84; [[108 Tauri|108 Tau]] 6.26; [[110 Tauri|110 Tau]] 6.09; [[111 Tauri|111 Tau]] 5.00; [[113 Tauri|113 Tau]] 6.23; [[115 Tauri|115 Tau]] 5.40; [[116 Tauri|116 Tau]] 5.52; [[117 Tauri|117 Tau]] 5.77; [[118 Tauri|118 Tau]] 5.47; [[119 Tauri|119 Tau]] 4.32; [[120 Tauri|120 Tau]] 5.67; [[121 Tauri|121 Tau]] 5.37; [[122 Tauri|122 Tau]] 5.53; [[125 Tauri|125 Tau]] 5.18; [[126 Tauri|126 Tau]] 4.84; [[129 Tauri|129 Tau]] 6.00; [[130 Tauri|130 Tau]] 5.47; [[131 Tauri|131 Tau]] 5.72; [[132 Tauri|132 Tau]] 4.88; [[133 Tauri|133 Tau]] 5.28; [[134 Tauri|134 Tau]] 4.89; [[135 Tauri|135 Tau]] 5.54; [[136 Tauri|136 Tau]] 4.56; [[137 Tauri|137 Tau]] 5.60; [[139 Tauri|139 Tau]] 4.81; [[141 Tauri|141 Tau]] 6.36

:Réaltaí suntasacha eile:
:* [[HD 37124]] 7.68 – tá dhá [[pláinéad eachtarghrianda|phláinéad]] aici
:* [[T Tauri|T Tau]] 9.60 – [[réalta athraitheach]], fréamhshamhail [[Réalta athraitheach T Tauri|réaltaí athraitheacha T Tauri]]
:* [[RV Tauri|RV Tau]] 9.60 – réalta athraitheach, fréamhshamhail [[Réalta athraitheach RV Tauri|réaltaí athraitheacha RV Tauri]]
:* [[Pulsár an Phortáin]] – [[pulsár]] i [[Réaltnéal an Phortáin]]

: Réaltaí ar réaltbhraisle na [[Hyades (réaltbhraisle)|Hyades]]:
:: Hyades < ‘Υάδες
:: Réaltaí a bhfuil ainmneacha dílse orthu:
::* '''[[Hyadum I]]''' [Prima Hyadum, ''Primus Hyadum''] (54/γ Tau) 3.63
::* '''[[Hyadum II]]''' [Secunda Hyadum, ''Secundus Hyadum''] (61/δ Tau) 3.77

::* '''[[Ain (réalta)|Ain]]''' nó '''''Oculus Borealus''''' (74/ε Tau) 3.53
::*: < عين ''<sup>c<sup>ain'' súil
::*: < ''oculus boreālus'' an tsúil thuaidh

:: Réaltaí a bhfuil ainmneacha [[Johann Bayer|Bayer]] orthu:
:: [[Theta1 Tauri|77/θ<sup>1</sup> Tau]] 3.84; [[Theta2 Tauri|78/θ<sup>2</sup> Tau]] 3.40; [[Iota Tauri|102/ι Tau]] 4.62; [[Kappa Tauri|65/κ Tau]] 4.21; [[Rho Tauri|86/ρ Tau]] 4.65; [[Sigma1 Tauri|91/σ<sup>1</sup> Tau]] 5.08; [[Sigma2 Tauri|92/σ<sup>1</sup> Tau]] 4.67; [[Upsilon Tauri|69/υ Tau]] 4.28; [[79 Tauri|79/b Tau]] 5.02; [[90 Tauri|90/c<sup>1</sup> Tau]] 4.27; [[57 Tauri|57/h Tau]] 5.58

: Réaltaí ar réaltbhraisle [[an Phléadach (réaltbhraisle)|na Pléadaí]]:
:: Réaltaí a bhfuil ainmneacha dílse orthu:
::* '''[[Alcyone (réalta)|Alcyone]]''' (25/η Tau) – dúbailte 2.85, 8.3 < Αλκυώνη
::* '''[[Celaeno (réalta)|Celaeno]]''' [''Celeno''] (16 Tau) 5.45 < Κελαινό 
::* '''[[Electra (réalta)|Electra]]''' (17 Tau) 3.72 < Ηλέκτρα
::* '''[[Taygeta (réalta)|Taygeta]]''' [''Taÿgete''] (19/q Tau) 4.30 < Ταΰγετη
::* '''[[Maia (réalta)|Maia]]''' (20 Tau) 3.87 < Μαία
::* '''[[Asterope (réalta)|Asterope]]''' < Αστεροπή 
:::* '''Sterope I''' (21 Tau) 5.64
:::* '''Sterope II''' (22 Tau) 6.43
::* '''[[Merope (réalta)|Merope]]''' (23 Tau) 4.14 < Μερόπη
::* '''[[Atlas (réalta)|Atlas]]''' (27 Tau) 3.62 < Άτλας
::* '''[[Pleione (réalta)|Pleione]]''' (28 Tau) 5.05 < Πληϊόνη

== Miotaseolaíocht ==

De réir [[Miotaseolaíocht na Gréige|mhiotaseolaíocht na Gréige]], is ionann an réaltbhuíon seo agus an riocht-tairbh a ndeaca [[Séas]] ann chun [[Europa (miotaseolaíocht)|Europa]] banphrionsa [[na Féinícigh|Fhéiníceach]] a fhuadach; agus mar sin de ba é Taurus athair an [[Míonótár (miotaseolaíocht)|Mhíonótáir]]. Mar sin, ós rud é gur gá ceantar na spéire dá ngairtear [[Muir (réalteolaíocht)|an Mhuir]] a thrasnú chun an Tarbh a shroicheadh ar dhul tríd an [[stoidiaca]], bíonn baint éigin ag an réaltbhuíon seo le bunús mhiotas an [[Tarbh Créatach|Tairbh Chréataigh]], ceann de [[Dhá Shaothar Déag]] [[Earcail]].

De réir [[Miotaseolaíocht na Measpatáime|mhiotaseolaíocht na Measpatáime]], áfach, tugadh ''MUL.GUD.AN.NA'' [gu4.an.na] ar an réaltbhuíon seo, a chiallaíonn ''Tarbh na bhFlaitheas'' nó ''Tarbh Anu''. Ionannaíodh an réaltbhuíon leis an tarbh a raibh [[Gilgamesh]] ag troid leis.

== Astralaíocht ==
Ní hionann [[comhartha astralaíoch]] an Tairbh a nglacann an Domhan Thiar leis agus an réaltbhuíon réalteolaíoch is an comhartha astralaíoch Hiondúch atá ar aon ainm leis. Tá an chéad cheann ar an [[stoidiaca trópaiceach]] ([[Aibreán 20]] - [[Bealtaine 20]]) agus tá an dara ceann ar an [[stoidiaca réaltach]] ([[Bealtaine 14]] - [[Meitheamh 19]]).

De réir cosmeolaíochtaí áirithe, tá baint éigin ag an Tarbh le [[dúil chlasaiceach]] an [[Cré (dúil chlasaiceach)|Cré]], agus mar sin de aithnítear mar chomhartha na cré é (mar aon leis [[an Mhaighdean|an Maighdean]] agus [[an Gabhar|an nGabhar]]). Is ceann é freisin de na ceithre [[Comhartha Daingean|chomhartha dhaingne]] (i dteannta [[an Scairp|na Scairpe]], [[an Leon|an Leoin]], agus [[an tUisceadóir|an Uisceadóra]]). Is é [[an Scairp]] is frithchomhartha polach leis. Is é an Tarbh [[áitreabh (astralaíocht)|áitreabh]] [[Véineas (pláinéad)|Véineas]] agus [[ardú (astralaíocht)|ardú]] [[an Ghealach|na Gealaí]].

Dár ndóigh, is é an [[tarbh]] a mbaintear úsáid as mar shiombail an Tairbh.

Baineann gach comhartha astralaíoch le roinn éigin an choirp, agus tuigtear an roinn sin mar ionad a chumhachta. Rialaíonn an Tarbh an muineál agus na guaillí.

== Féach fosta ==

== Naisc sheachtracha ==
* [http://www.alcyone.de/SIT/bsc/ Yale Bright Star Catalog]
* [http://homepage.ntlworld.com/robin.gatter/data/Tau.htm an Tarbh ar shuíomh Robin Gatter] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050320075800/http://homepage.ntlworld.com/robin.gatter/data/Tau.htm |date=2005-03-20 }}
* [http://www.ianridpath.com/startales/taurus.htm Ian Ridpath's Star Tales]
* [http://www.coldwater.k12.mi.us/lms/planetarium/myth/tarbh.html an Tarbh agus Miotaseolaíocht an Domhain]{{Dead link|date=Meán Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.dibonsmith.com/tau_con.htm an Tarbh ar shuíomh Richard Dibon-Smith]
* [http://www.astronomical.org/portal/modules/wfsection/article.php?articleid=78 Peoria Astronomical Society: an Tarbh] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050904024141/http://www.astronomical.org/portal/modules/wfsection/article.php?articleid=78 |date=2005-09-04 }}
* [http://www.allthesky.com/constellations/taurus/ The Deep Photographic Guide to the Constellations: an Tarbh]

== Tagairtí ==
* {{Tagairt leabhair|Údar=Burnham, Robert Jr.|Teideal=Burnham's Celestial Handbook: An Observer's Guide to the Universe Beyond the Solar System, v.3|Foilsitheoir=General Publishing Company, Ltd., Toronto|Bliain=1966, 1978|ID=ISBN 0-486-23673-0}}

{{Stoidiaca}}
{{RéaltbhuíontaLiostaitheAgTolamaes}}
{{LiostaRéaltbhuíonta}}

[[Catagóir:Comharthaí an Stoidiaca|Tarbh]]
[[Catagóir:Réaltbhuíonta|Tarbh]]