An Chónaidhm
.svg)
Bhí Stáit Chónaidhmithe Mheiriceá (i mBéarla, Confederate States of America nó C.S.A.) , dá ngairtear na Stáit Comhdhála nó An Chónaidhm go coitianta, ina stát neamh-aitheanta[1] a bhí ann ón 8 Feabhra, 1861, go dtí an 9 Bealtaine, 1865, a throid in aghaidh Stáit Aontaithe Mheiriceá le linn Mheiriceá Cogadh Cathartha.
Cruthaíodh an Chónaidhm ar dtús le seacht stát secessionist de na Stáit Aontaithe, áit a raibh sé dlíthiúil sclábhaithe a choinneáil: Carolina Theas, Mississippi, Florida, Alabama, Georgia, Louisiana agus Texas, i réigiún theas na Stát Aontaithe, a raibh a ngeilleagar den chuid is mó ag brath ar thalmhaíocht, go háirithe cadás agus córas plandála a raibh saothair sclábhaithe dubha ag teastáil uaidh.[2]
Leathnaigh an Rialtas Comhdhála a údarás thar chríoch 1,995,392 km2 agus daonra 9,103,332 áitritheoir, a raibh 3,521,110 díobh ina sclábhaithe, de réir daonáirimh 1860.[3]
Leis an gciontú go raibh ardcheannas bán agus institiúid na sclábhaíochta[4] faoi bhagairt ag iarrthóir uachtaránachta na Poblachta Abraham Lincoln - iarrthóir ar oifig i dtoghchán na Samhna 1860 - a bhí ag rith ar chlár a bhí i gcoinne leathnú na sclábhaíochta i gcríocha an iarthair, dhearbhaigh an Chónaidhm a scaradh ó na Stáit Aontaithe; tugadh an tAontas ar na stáit eile le linn an chogaidh chathartha a lean.
Sa rud ar a tugadh “Óráid Cornerstone” ina dhiaidh sin, dhearbhaigh Leas-Uachtarán an Chónaidhm Alexander Stephens gurb é “bunchloch” an Rialtais nua agus ar luigh sé air, “an fhírinne mhór nach bhfuil an fear dubh cothrom leis an bhfear bán, is é an sclábhaíocht seo, atá faoi réir cine níos fearr, a riocht nádúrtha agus gnáth. Is é ár Rialtas nua an chéad cheann, i stair an domhain, atá bunaithe ar an bhfírinne mhór fhisiciúil, fhealsúnachta agus mhorálta seo ».[5]
Sular tháinig Lincoln i mbun oifige i mí an Mhárta, bunaíodh Rialtas Comhdhála nua i mí Feabhra 1861, a mheas na Stáit Aontaithe a bheith mídhleathach. Dheonaigh na stáit mílíste deonacha agus theith an rialtas nua chun Arm na Stát Comhdhála féin a bhunú. Tar éis don Chogadh Cathartha tosú i mí Aibreáin, ghabh ceithre stát sclábhaithe ó dheas - Virginia, Arkansas, Tennessee, agus Carolina Thuaidh - isteach sa Chónaidhm freisin.
Níos déanaí, ghlac An Chónaidhm le Missouri agus Kentucky, cé nár dhearbhaigh siad scaradh go hoifigiúil ná nach raibh siad á rialú den chuid is mó ag fórsaí na Comhdhála; Rinne fórsaí na Comhdhála iarracht, ach díbríodh as iad. Dhiúltaigh Rialtas na Stát Aontaithe (an tAontas) éilimh an deighilte, agus iad á mheas neamhdhlisteanach.
Cuireadh tús leis an gcogadh an 12 Aibreán, 1861, nuair a rinne na Comhdhála ionsaí ar Fort Sumter, dún de chuid an Aontais i gcalafort Charleston, Carolina Theas.
Níor aithin aon rialtas eachtrach an Chónaidhm go hoifigiúil mar thír, 6 7 cé gur dheonaigh an Ríocht Aontaithe agus an Fhrainc stádas suntasach di, ag ligean do ghníomhairí Comhdhála conradh a dhéanamh le cuideachtaí príobháideacha le haghaidh arm agus soláthairtí eile.
Go luath i 1865, tar éis ceithre bliana de throid trom a d’fhág go raibh idir sé chéad agus fiche míle agus ocht gcéad míle bás míleata, ghéill fórsaí na Comhdhála. Ní raibh aon deireadh oifigiúil leis an gcogadh: b’éigean do bheagnach gach fórsa Comhdhála géilleadh nó scor d’aon ghnó faoi dheireadh 1865, agus faoin am sin bhí deacrachtaí móra ag daonchumhacht agus acmhainní an Chónaidhm a bhí ag dul i laghad.[6] Jefferson Davis, uachtarán Stáit na Comhdhála Meiriceá le linn an chogaidh chathartha, ag caoineadh go raibh an Chónaidhm "imithe."[7]
 |
Is síol é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid. Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh. |
- ↑ "Office of the Historian - Milestones - 1861-1865 - Preventing Diplomatic Recognition of the Confederacy". web.archive.org (2013-08-28). Dáta rochtana: 2021-03-14.
- ↑ "Article Search (U.S. National Park Service)" (en). www.nps.gov. Dáta rochtana: 2021-03-14.
- ↑ Tá ort na shonrú' 'teideal = agus' 'url = nuair a úsáideann {{ lua idirlín}}."". www.civil-war.net. Dáta rochtana: 2021-03-14.
- ↑ "Confederate States of America | History, President, Map, Facts, & Flag" (en). Encyclopedia Britannica. Dáta rochtana: 2021-03-14.
- ↑ "Cornerstone Speech by Alexander H. Stephens". web.archive.org (2007-11-17). Dáta rochtana: 2021-03-14.
- ↑ "Article Search (U.S. National Park Service)" (en). www.nps.gov. Dáta rochtana: 2021-03-14.
- ↑ Jefferson Davis; University of Michigan (1890). "A Short History of the Confederate States of America" (in English). Belford co..