Jump to content

Éanna Mac Murchadha

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
(Athsheolta ó Énna Mac Murchada)
Infotaula de personaÉanna Mac Murchadha

Cuir in eagar ar Wikidata
Beathaisnéis
BreithCúige Laighean Cuir in eagar ar Wikidata
Bás1126 (Féilire Ghréagóra)

Loch Garman Cuir in eagar ar Wikidata
Ríthe na Laighean
Cuir in eagar ar Wikidata
Faisnéis phearsanta
ReiligiúnCaitliceachas
Gníomhaíocht
Gairmmonarc Cuir in eagar ar Wikidata
Tréimhse amaGlúin an 12ú aois
Teaghlach
AthairDonnchadh mac Murchadha
SiblínDiarmaid Mac Murchadha

 :Féach freisin Diarmaid mac Éanna mhic Mhurchadha

Rí na Laighean agus ríocht Átha Cliath de rítheaghlach Uí Chinnsealaigh ba ea Éanna Mac Murchadha (Meán-Ghaeilge Énna Mac Murchada),[1][2][3][4][5] aitheanta fosta mar Éanna mac Donnchadha (Énna mac Donnchada),[6] agus Éanna mac Donnchadha mhic Mhurchadha (Énna mac Donnchada meic Murchada).[7]

Tháinig Éanna i réim tar éis bhás a choil cheathrair, Diarmaid mac Éanna. Le linn an coda is mó dá réimeas, d'aithin Éanna Ard ardcheannas Toirdhealbhaigh Uí Chonchúir, rí na gConnacht, cé gur éirí sé amach gan rath ina choinne sa bhliain 1124 sula ndearna sé cúiteamh. Tar éis bhás Éanna sa bhliain 1126, tháinig Toirdhealbhach i dtír ar an folús cumhachta a tharla mar thoradh.

Ainm Éanna mar a fheictear é ar folio 36r de Oxford Bodleian Library Rawlinson B 503 (Annála Inis Faithlinn): Ennu mc Diurmuta.[8][9]

Laigin

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Donnchad mac Murchada, rí Laigean, ba ea athair Éanna.[10] Bhí beirt mhac eile ag Donnchadh: maraíodh duine ansin acu sa bhliain 1115;[11] agus an duine eile Diarmaid.[12][13] Sna 1040í, tháinig sin-seanathair Éanna, Diarmait mac Máel na mBó agus a mhuintir i gceannas sa Laigean. D'éirigh Diarmaid ina rí Átha Cliath, agus rinne fosta iarracht ar ard-ríogacht na hÉireann féin.[14] Le céad bhliain i ndiaidh sin, rinneadh ríthe Laigean de dhaoine na clainne.[15][16]

Sa bhliain 1117, bhí col ceathrar Éanna, Diarmaid mac Éanna, ina rí Uí Chinnsealaigh, na Laigean agus Átha Cliath. Fuair Diarmaid bás laistigh den bhliain,[17][18] agus tháinig Éanna i gcomharbacht air mar rí Uí Chinnsealaigh agus na Laigean. Murab ionann agus taoisigh Uí Chinnsealaigh le déanaí, níor rí le freasúra é Éanna.[19]

Áth Cliath

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Sa bhliain 1118, ghabh Toirdhealbhach Ó Conchúir, rí na gConnacht, ríogacht Átha Cliath,[20][21][22][23] tar éis dó an ruaig a chur ar Dhomhnall Gearrlámhach Ó Briain,[24][25][26][27] a tháinig i gceannas ann tar éis bhás Dhiarmada an bhliain roimhe sin.[28]

Is amhlaidh go ndearnadh níos deireanaí rí Laigen ⁊ Gall d'Éanna, mar a tuairiscítear i nAnnála Uladh agus Éanna ag géilleadh do Thoirdhealbhach sa bhliain 1122.[29][30][31][32] Lig Toirdhealbhach d'Éanna Áth Cliath a rialú mar íochtarán.[33][34][35][36][37] Cé go raibh caidreamh maith ag an mbeirt, d'éirigh Éanna amach in éadan Toirdhealbhaigh sa bhliain 1124,[38] i dteannta leis an gceannaire Cormac mac Cárthaigh,[39][40] Rinneadh síocháin eatarthu i ndearadh na dála,[41][42] agus rinne Toirdhealbhach turas go hÁth Cliath chun an ríogachta a bhronnadh air, mar atá tuairiscithe i nAnnála Tiarnaigh.[43][44] Le linn a réimis ann, bhronn Éanna eastát Realgeallyn ar Ardeaglais Theampall Chríost.[45][46][47][48]

Sliocht as Oxford Bodleian Library Rawlinson B 489 (Annála Uladh) maidir le bás Éanna sa bhliain 1126.[49] San iontráil seo, tá ainm seanathartha ag Éanna.

Feictear tuairiscí faoi bhás Éanna sa bhliain 1126 i nAnnála amhail is Annála Inis Faithlinn,[50][51][52] Annála Tiarnaigh,[53][54] Annála na gCeithre Máistrí[55] agus Annála Uladh.[56][57] Insítear fosta sa Leabhar Laighneach go bhfuair sé bás i Loch Garman.[58][59][60] Moltar seo go raibh caidreamh maith idir Mhic Mhurchadha agus an iamhchríoch Ghael-Ghall seo,[61] agus is amhlaidh gur phríomhfhoinsí shaibhreas na Laighean iad an bhaile seo agus Áth Cliath.[62]

Bhain Toirdhealbhach leas as an easpa chumhachta tar éis bhás Éanna, agus an bhliain dár gcionn chuir sé a mhac féin, Conchúr, i gcoróin Átha Cliath.[63][64][65][66][67][68][69][70] Rinne Toirdhealbhach ansin ionsaí ar thailte Uí Chinnsealaigh, chuir duine Mhic Mhurchadha as agus Conchúr isteach.[71][72] B'fhéidir gurbh é Máel Sechlainn mac Diarmata, col cúigear Éanna, an duine Mhic Mhurchadha úd.[73][74][75] D'fhéadfadh gurbh é deartháir Éanna, céile comhraic Mhaoil Sheachlainn, a bhí i gceist.[76][77][78][79]

Ginealach

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. Énna Mac Murchada (bás 1126)
  2. Donnchad mac Murchada, rí Laigean (bás 1115)
  3. Murchad mac Diarmata, rí Laigean, Átha Cliath agus na nOileán (bás 1070)[11]
  4. Diarmait mac Máel na mBó (bás 1072)[11]
  5. Donnchad mac Diarmata (bás 1006).[80][81][82]
  6. Aífe ingen Gilla Pátraic[83][84]

Foinsí

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. ↑ Flanagan (2008)
  2. ↑ O'Byrne (2005b)
  3. ↑ Simms (2004)
  4. ↑ Lydon (2001)
  5. ↑ Duffy (1993).
  6. ↑ Ó Corráin (1971)
  7. ↑ Duffy (1992).
  8. ↑ Annála Inis Faithlinn, AI 1126.7
  9. ↑ Bodleian Library LS. Rawlinson B 503
  10. ↑ Ó Corráin (1971), lch. 26.
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 Ó Corráin (1971), lch. 20.
  12. ↑ Flanagan (2004)
  13. ↑ Ó Corráin (1971), lch. 20.
  14. ↑ Crooks (2005).
  15. ↑ Crooks (2005)
  16. ↑ Wiley (2005).
  17. ↑ Duffy (1992), lch. 116
  18. ↑ Ó Corráin (1971), lch. 26.
  19. ↑ Ó Corráin (1971), lch. 26.
  20. ↑ Downham (2013), lch. 164
  21. ↑ Duffy (1993), lch. 17
  22. ↑ Ryan (1949), lch. 77
  23. ↑ Ó Corráin (n.d.), lch. 35.
  24. ↑ Flanagan (2008), lch. 917
  25. ↑ O'Byrne (2005b)
  26. ↑ Duffy (1992), ll. 116–117; 116 n. 112
  27. ↑ Ó Corráin (n.d.), lch. 35.
  28. ↑ Duffy (1992), ll. 116–117; 116 n. 112.
  29. ↑ Annála Uladh, AU 1122.3
  30. ↑ Simms (2004)
  31. ↑ Duffy (1998), lch. 77
  32. ↑ Duffy (1992), ll. 118–119.
  33. ↑ Downham (2013), ll. 164–165
  34. ↑ Flanagan (2008), lch. 917
  35. ↑ Duffy (1993), lch. 17
  36. ↑ Duffy (1992), ll. 118–119
  37. ↑ Ó Corráin (n.d.), lch. 35.
  38. ↑ Ó Corráin (1971), lch. 26.
  39. ↑ Flanagan (2008), lch. 918
  40. ↑ Jefferies (2005).
  41. ↑ Flanagan (2008), lch. 918
  42. ↑ Ó Corráin (1971), lch. 26.
  43. ↑ Annála Tiarnaigh, AT 1125.5
  44. ↑ Duffy (1998), lch. 77.
  45. ↑ Hudson, BT (2005), lch. 178
  46. ↑ Lydon (2001), lch. 130
  47. ↑ Duffy (1992), lch. 118 n. 124
  48. ↑ The Twentieth Report (1888), ll. 102–104 § 364.
  49. ↑ Bodleian Library MS. Rawl. B. 489
  50. ↑ AI 1126.7
  51. ↑ Downham (2013), lch. 165
  52. ↑ Duffy (1993), lch. 17.
  53. ↑ AT 1126.1
  54. ↑ O'Byrne (2005b).
  55. ↑ ACM 1126.9
  56. ↑ AU 1126.1
  57. ↑ Duffy (1992), lch. 119.
  58. ↑ LL 5500
  59. ↑ Duffy (1992), ll. 119 n. 128, 120
  60. ↑ Ó Corráin (1971), lch. 26.
  61. ↑ Duffy (1992), ll. 119 n. 128.
  62. ↑ Duffy (1992), lch. 120.
  63. ↑ Downham (2013), lch. 165
  64. ↑ Flanagan (2008), lch. 918
  65. ↑ O'Byrne (2005b)
  66. ↑ Simms (2004)
  67. ↑ Duffy (1998), lch. 77
  68. ↑ Flanagan (1998), lch. 113
  69. ↑ Duffy (1993), lch. 17
  70. ↑ Ó Corráin (n.d.), lch. 35.
  71. ↑ O'Byrne (2005b)
  72. ↑ Flanagan (1998), lch. 113.
  73. ↑ Flanagan (2004)
  74. ↑ Ó Corráin (1971), ll. 20, 26–27
  75. ↑ Ó Corráin (1977), ll. 71–72.
  76. ↑ Crooks (2005)
  77. ↑ Flanagan (2004)
  78. ↑ Ó Corráin (1971), ll. 26–27
  79. ↑ Ó Corráin (1977), ll. 71–72.
  80. ↑ Hudson, B (2005)
  81. ↑ Hudson, BT (2004)
  82. ↑ Ó Corráin (1971), lch. 20.
  83. ↑ Hudson, B (2005)
  84. ↑ Hudson, BT (2004)
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Éanna_Mac_Murchadha&oldid=1242357"