Éigipteolaíocht
Is éard is Éigipteolaíocht (ón Éigipt agus ón nGréigis -λογία, - ologia; Araibis علم المصريات:) ann ná staidéar ar stair na Sean-Éigipte, teanga, litríocht, reiligiún, ailtireacht agus ealaín ón 5ú aois RCR, go dtí deireadh a cuid cleachtas reiligiúnach dúchais sa 4ú haois CR. Is "Éigipteolaí " é cleachtóir an disciplín. San Eoraip, go háirithe ar an Mór-Roinn, breathnaítear ar an Éigipteolaíocht go príomha mar dhisciplín fileolaíoch, agus i Meiriceá Thuaidh is minic a bhreathnaítear uirthi mar bhrainse den tseandálaíocht .
Stair
[cuir in eagar | athraigh foinse]Na chéad taiscéalaithe
Ba iad na taiscéalaithe is luaithe san Éigipt ársa ná na hÉigiptigh ársa féin. Spreagtha ag aisling a bhí aige, stiúir Thutmose IV tochailt ar Sfioncs Mór Ghiza. Níos lú ná dhá chéad bliain ina dhiaidh sin, gheobhadh an Prionsa Khaemweset, an ceathrú mac le Ramesses II, clú agus cáil amach as foirgnimh stairiúla, tuamaí agus teampaill, lena n-áirítear pirimidí, a aithint agus a athchóiriú; agus rinneadh cur síos air ina dhiaidh sin mar an chéad Éigipteolaí.[1]
An Tréimhse Ghréag-Rómhánach
Thug Héaradatas, Strabó, agus Diodorus Siculus, cuid de na chéad chuntais stairiúla faoin Éigipt. Scríobh Manetho (faoi bhláth c. 300 RCR), sagart Éigipteach stair na hÉigipte i nGréigis, coimisiúnaithe is dócha ag Tolamaes II Philadelphus sa 3ú haois RCR. Bhí an-suim ag na Tolamaesaigh in obair na nÉigipteach ársa, agus d'athchóirigh siad go leor de na séadchomharthaí Éigipteacha, lena n-áirítear na pirimidí. Thóg na Tolamaesaigh go leor teampall nua freisin i stíl na hÉigipte. Rinne na Rómhánaigh obair athchóirithe san Éigipt freisin.
An Mheánaois
San Mheánaoise, ó am go chéile, rachadh taistealaithe chuig an Talaimh Naofa ar mhalairt slí, chun cuairt a thabhairt ar láithreáin san Éigipt. I measc na gceann scríbe bheadh Caireo agus a cheantar máguaird san áireamh, áit a síleadh a theith an Teaghlach Naofa, agus na Pirimidí móra, ar measadh gurbh iad Gráinseacha Iósaefa, a thóg an patrarc Eabhrach chun grán a stóráil i rith blianta na flúirse. Mhair roinnt dá gcuntais (Itineraria) agus tugann siad léargas ar dhálaí ina dtréimhsí ama faoi seach.[2]
19ú haois
Bhain Napoléon Caireo amach sa bhliain 1798 agus slua eolaithe in éineacht leis chun nósanna agus seandachtaí na tíre a iniúchadh. Fuarthas sa bhliain 1799 an Leac Rosetta gar do Chathair Alastair. Ar an 15 Iúil 1799, tháinig na heolaithe ar an chloch ghreanta, cúpla míle ó chathair Rosetta (Rashid sa lá atá inniu ann).
Níor thuig éinne na hiairiglifí ag an am sin, ach leis na haistriúcháin ar an leac, léadh na hiairiglifí den chéad uair, agus uaidh sin na hinscríbhinní ar shéadchomharthaí ársa na sean-Éigipte. Trí thraschomhghaolú idir na focail Gréigise is na hiairiglifí, a rinne an fisiceoir Thomas Young sa Bhreatain agus go príomha Jean François Champollion sa bhFrainc, léadh na hiairiglifí den chéad uair sa bhliain 183, agus uaidh sin an tsean-Éigiptis choitianta is na hinscríbhinní iomadúla iairiglifeacha ar shéadchomharthaí ársa na sean-Éigipte sna teampaill is tuamaí.
20ú haois
Ba sheandálaí Sasanach é Howard Carter. Tháinig sé ar thuama Thútancámain i nGleann na Ríthe sa bhliain 1922.
21ú haois
Sa bhliain 2025, nocht an Éigipt an chéad tuama ríoga ársa ó tugadh Tutankhamun chun solais. Ba leis an Rí Thutmose II an tuama, rí den 18ú ríora a mhair beagnach 3,500 bliain ó shin, a thángthas air in aice le Gleann na Ríthe in Luxor i ndeisceart na hÉigipte. Cé go dtugann réamhstaidéir le fios gur athraíodh a inneachar san am ársa, rud a d'fhág an tuama gan aon mhumaí ná seoda cosúil le fionnachtain Tutankhamun, dúirt an Aireacht seaniarsmaí go raibh an fionnachtain "ar cheann de na fionnachtana is suntasaí seandálaíochta le blianta beaga anuas".[3]
Féach freisin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ © Greg Reeder retrieved GMT23:48.3.9.2010
- ↑ Chareyron (2005). "Pilgrims to Jerusalem in the Middle Ages": 127–97. New York City: Columbia University Press. ISBN 0231132301.
- ↑ Conradh na Gaeilge, Londain (22 Feabhra 2022). "Nuacht Mhall (Baile Átha Cliath)" (ga-IE). Apple Podcasts. Dáta rochtana: 2025-02-27.