Cionn tSáile

Cionn tSáile
	;
Suíomh
	51°42′27″N 8°31′50″W / 51.7075°N 8.5305556°W
Stát ceannasach	Éire
Cúige Éireannach	Cúige Mumhan
Contae in Éirinn	Contae Chorcaí
Daonra
Iomlán	4,893 (2011)
• Dlús	735.79 hab./km²
Tíreolaíocht
Achar dromchla	6.65 km²
Suite i nó in aice le limistéar uisce	Abhainn na Bandan
Airde	10 m
Sonraí stairiúla
Eachtra thábhachtach	Cath Chionn tSáile
Eile
Logainm.ie	11081
Suíomh gréasáin	kinsale.ie

Is baile mór i gContae Chorcaí é Cionn tSáile^[1] (Kinsale as Béarla). Áit í ar buaileadh ar na Gaeil sa bhliain 1601.

Stair[cuir in eagar | athraigh foinse]

I 1333, faoi chairt a dheonaigh an Rí Edward III Shasana, bunaíodh Corparáid Chionn tSáile chun tabhairt faoi rialtas áitiúil sa bhaile. [10] Bhí an chorparáid ann le breis agus 500 bliain go dtí gur ritheadh an Municipal Corporations (Ireland) Act 1840, nuair a aistríodh rialtas áitiúil i gCionn tSáile chuig na Coimisinéirí Baile a toghadh sa bhaile ó 1828. Rinneadh na Coimisinéirí Baile seo mar Chomhairle Chionn tSáile faoi Bhí an tAcht Rialtais Áitiúil (Éire) 1898 agus Comhairle Baile Chionn tSáile ann go dtí 2014 nuair a cuireadh deireadh leis an tsraith seo de rialtas áitiúil in Éirinn mar chuid de bhearta chun an t-easnamh buiséid a laghdú i ndiaidh ghéarchéim airgeadais 2008–2010 (féach cor chun donais iar-2008 na hÉireann). D'fhill sé beirt bhall ar Theach na dTeachtaí in Éirinn sular díothaíodh é i 1800.

Ina stair, tá naisc thábhachtacha ócáideacha ag an gCionn tSáile leis an Spáinn. I 1518, íoc an tArd-Diúc Ferdinand, a bhí ina Impire Ferdinand I níos déanaí, cuairt neamhsceidealta ar an mbaile, agus ina dhiaidh sin scríobh duine dá fhoireann cuntas iontach ar a áitritheoirí.

I 1601, tháinig turas míleata Spáinneach - an ceann deireanach de Armadas a seoladh i gcoinne Ríocht Shasana - i dtír i gCionn tSáile chun nasc a dhéanamh le fórsaí reibiliúnacha na hÉireann agus ionsaí a dhéanamh ar Shasana trí Éirinn. Mar thoradh air sin, reáchtáladh cath Chionn tSáile ag deireadh an Chogaidh Naoi mBliana inar thug fórsaí Shasana, faoi stiúir Charles Blount, 8ú Barún Mountjoy, an fórsa Éireannach reibiliúnach, faoi stiúir Hugh O'Neill, 2ú Iarla Thír Eoghain agus Aodh Rua Ó Domhnaill, beirt phrionsaí Gaeilge as Uladh. Bhí na fórsaí Éireannacha gaolmhar le fórsaí Rí Felipe III na Spáinne, a bhí ina Rí ar an bPortaingéil agus na Algarves freisin. I mí Mheán Fómhair 1607, cúpla bliain i ndiaidh an chatha seo, reáchtáladh Eitilte na nIarlaí ó Ráth Maoláin i gContae Dhún na nGall in Iarthar Uladh ina raibh roinnt de na huaisle dúchasacha Éireannacha, lena n-áirítear Hugh O'Neill, 2ú Iarla Thír Eoghain agus Rory O Thréig Donnell, 1ú Iarla Thír Chonaill, a gcuid tailte agus theith siad go Mór-Roinn na hEorpa. Go gairid tar éis an chatha, tógadh Dún James chun an cuan a chosaint.

I 1649, d'fhógair Prince Rupert na Réine go raibh Charles II mar Rí Shasana, na hAlban agus na hÉireann ag Eaglais Naomh Multose i gCionn tSáile nuair a chuala sé go ndearna fórsaí Parlaiminte Charles I i Londain i rith Chogadh Cathartha Shasana.

Dún dún a dhúnann an bealach isteach go Cuan Chionn tSáile atá i nDún Charles, atá suite ag Cove Summer agus a théann ó 1677 i réimeas Charles II. Tógadh é chun an ceantar agus an cuan a chosaint ó úsáid na Fraince agus na Spáinne i gcás tuirlingt in Éirinn. Tá Dún James, a théann ó réimeas Rí Séamas VI agus I, suite ar an taobh eile den chuas, ar leithinis Pháirc an Chaisleáin. Baineadh úsáid as slabhra faoi uisce idir an dá dhún trasna bhéal an chuain le linn am cogaidh go loingseoireacht namhaid sciúrtha trí na hingeanna a rianú amach as soithí a tháinig isteach.

Chuaigh an Rí Séamas II agus VII (bhí sé ina Rí Séamas Shasana agus na hÉireann agus an Rí James VII na hAlban) i dtír i gCionn tSáile i Márta 1689 le fórsa de 2,500 fear, a tógadh le tacaíocht an Rí Louis XIV, mar chuid dá fheachtas chun cumhacht a fháil ar ais i Sasana, in Albain agus in Éirinn. I 1690, d'fhill Séamas II agus VII ar deoraíocht sa Fhrainc ó Chionn tSáile, tar éis do William III Shasana a chaillteanas ag Cath na Bóinne (freisin, William III de Theach Orange-Nassau), tar éis an 'Réabhlóid Ghlorious' (nó Réabhlóid 1688) i Sasana i gcoinne na gcogaí a bhain leis an bhFrainc faoi Rí Louis XIV.

Ó 1694 bhí Cionn tSáile mar bhunáit soláthair do shoithí an Chabhlaigh Ríoga i ndeisceart na hÉireann, agus tógadh roinnt stórais; bhí sé teoranta do shoithí níos lú, áfach, mar gheall ar an mbarra gainimh ag béal na habhann.Taiscire Béarla agus an fear príobháideach Captaen Woodes Roger ag tagairt do Chionn tSáile i gcuimhneachán a thurais 1708 ó Chorcaigh; go háirithe luann sé péire carraigeacha ar a dtugtar 'an Sovereigne's Bollacks' ar a ndeachaigh a long ar a chéile beagnach. Tháinig meath ar thábhacht chabhlaigh Chionn tSáile nuair a bhog an Cabhlach Ríoga a ionad buailte ó Chionn tSáile go cuan Chorcaí i 1805 le linn Chogadh Napoleon i dtréimhse Chéad Impireacht na Fraince.

Nuair a chuaigh an bád farraige RMS Lusitania faoi bhád U-Impireacht na Gearmáine an 7 Bealtaine 1915 ar thuras ó Chathair Nua-Eabhrac go Learpholl le linn an Chéad Chogadh Domhanda, tugadh cuid de na comhlachtaí agus na marthanóirí go Cionn tSáile agus an ionchoisne ina dhiaidh sin coinníodh dealbh sa chuan ar an iarracht. Tá cuimhneachán Lusitania ag Cearnóg Mhic Easmuinn sa Chóbh, soir ó chathair Chorcaí.

Bhí Cionn tSáile nasctha le líne brainse trí Farrangalway agus Ballymartle go córas iarnróid na hÉireann in Iarnród Chorcaí, Dhroichead na Bandan agus an Deiscirt agus a chomharbaí ó 1863 go 1931, nuair a dhún an Great Southern Railway an brainse le linn pointe ísle i ndeacrachtaí eacnamaíochta Chionn tSáile. Bhí an stáisiún, atá suite go mí-oiriúnach don bhaile agus don chuan, ar Chnoc na Beairice agus rith an líne go dtí acomhal ag Crossbarry ar líne Chorcaí (Cé Albert) go dtí Droichead na Bandan.

Sa bhliain 2005, ba é Cionn tSáile an dara Baile Trádála Cóir, agus is í Cloich na Coillte an chéad cheann.

Iompar[cuir in eagar | athraigh foinse]

Soláthraíonn Bus Éireann príomhbhealach iompair phoiblí Chionn tSáile. Feidhmíonn busanna go rialta ó Chionn tSáile go Cathair Chorcaí, agus stopann an chuid is mó díobh ag Aerfort Chorcaí ar an mbealach. Tá Cionn tSáile agus Droichead na Bandan nasctha le hiompar poiblí le seirbhís bus a sholáthraíonn Iompar Tuaithe East Cork.

Osclaíodh Droichead an Archdeacon Duggan ar an mbóthar R600 siar ó dheas ón mbaile i mí an Mhárta 1977, agus ainmníodh é tar éis an Athar Tom Duggan MC OBE agus ina dhiaidh sin ina náisiúnaí agus ina shagart misinéireachta i bPeiriú. Tháinig an droichead seo in áit struchtúr iarann teilgthe níos sine sna 1880í luatha a bhí suite thart ar 3km suas an abhainn ar Abhainn na Bandan, in aice le Tisaxon More.

Siamsaíocht agus cultúr[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá féile bhliantúil snagcheol á reáchtáil ag Cionn tSáile, a bhíonn ar siúl le linn an deireadh seachtaine deiridh de Dheireadh Fómhair. Óstálann tithe tábhairne agus óstáin sa bhaile ceolchoirmeacha le grúpaí snagcheol agus gormacha i rith an deireadh seachtaine, lena n-áirítear ar an Luan deireanach de Dheireadh Fómhair (is saoire bainc in Éirinn).

Is é an Pháirc Mhór i gCionn tSáile, Eilis O'Connell, a rinne an dealbh as cloch shéadchomhartha, dealbhóireacht The Great Wall i gCionn tSáile, agus suiteáladh i 1988 í chun ceiliúradh a dhéanamh ar éachtaí Chionn tSáile i gcomórtas na mBailte Slachtmhara.

Déimeagrafaic[cuir in eagar | athraigh foinse]

Amhail daonáireamh 2011, bhí Kinsale ó thaobh eitníochta de 77% Éireannach Bán(Gaeilge), 19% bán eile, 0% dubh, 1% na hÁise, 1% eile, agus níor luadh 2%. I dtéarmaí reiligiúin, gabhadh daonáireamh i ndaonáireamh 2011 a bhí 77% Caitliceach, 10% reiligiún eile (Protastúnach den chuid is mó), 11% gan reiligiún ar bith, agus ní luaigh 2%.