Aildéad

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
(Athsheolta ó Aildéid)
WD Bosca Sonraí Comhdhúil CheimiceachAildéad
Substaint cheimiceachaicme struchtúrtha ian
Struchtúr ceimiceach
SMILES canónta
Model 2D
[H]C([*])=O

Comhdhúile orgánacha iad na haildéid ina bhfuil an grúpa carbóinile −C(H)=O i gceann an tslabhra d'adaimh charbóin. Ó tá dhá nasc oscailte ag an ngrúpa carbóinile, ní mór ceann acu a dhúnadh le hadamh hidrigine H agus an ceann eile ceangailte den tslabhra. Mar sin, is féidir a rá gurb é (nó ) feidhmghrúpa na n-aildéad. Is iad an formaildéad nó an meatánal agus an t-aicéataildéad nó an t-eatánal an dá aildéad is simplí. (Mar is léir ón dá shampla seo, is é -ánal is deireadh d'ainmneacha córasacha na n-aildéad, ach bíonn ainmneacha traidisiúnta ar chuid mhór acu agus iad níos coitianta sa litríocht cheimiceach féin ná na hainmneacha córasacha.)

Aildéad
Struchtúr ginearálta na n-aildéad
Struchtúr ginearálta aildéid. Is féidir leis an R-fhréamh a bheith ina adamh hidrigine nó ina fhréamh orgánaile (ailcil-, aril-, ailcéinil-, srl.). Tá grúpa na n-aildéad (grúpa formaile) marcáilte i ndath gorm.
Beispiele
Samplaí: formaildéad (meatánal, ar clé), aicéataildéad (eatánal, sa lár) agus próipianaildéad (própánal, ar dheis) le grúpa na n-aildéad marcáilte i ndath gorm (formailghrúpa)

Is í an difríocht idir na haildéid agus na céatóin ná go bhfuil an grúpa carbóinile i lár an tslabhra carbóin sna céatóin: cuir i gcomparáid an próipianaildéad (an própánal) agus an t-aicéatón (an própánón) , ar isiméirí iad.

Bíonn aildéid coitianta go maith sa cheimic orgánach, agus is aildéid iad a lán cumhrán. Is aildéad í an fhanailin a thugann an blas agus an boladh sainiúil don fhanaile, agus is é an cainéaldéad is cúis le blas agus boladh an chainéil.

Sraith homalógach na n-aildéad[cuir in eagar | athraigh foinse]

Uimhir
(Adamh carbóin)
Ainm-
AIGCF
Beagainm Foirmle mhóilíneach Foirmle struchtúrach Fiuchphointe
in °C[1]
1 Meatánal Formaildéad CH2O −19,1
2 Eatánal Aicéataildéad C2H4O 20,1
3 Própánal Próipianaildéad
Próipianaildéad
C3H6O 48
4 Bútánal n-Bútaraildéad C4H8O 74,8
5 Peantánal Ailéaraildéad
Aaimiolaildéad
n-Pentaldehyd
C5H10O 103
6 Heicseánal Caprúnaildéad
n-Heicsaildéad
C6H12O 131
7 Heipteánal Heiptaildéad
n-Heiptaildéad
C7H14O 152,8
8 Ochtánal Caprailaildéad
n-Ochtaildéad
C8H16O 171
9 Naonánal Pelargonaldehyd
n-Nonylaldehyd
C9H18O 191
10 Deicilánal Caprailaildéad
n-Decylaldehyd
C10H20O 208,5
11 Aondeacilánal Hendecanal
n-Undecylaldehyd
C11H22O 117(18 mbar)
12 Dódeicilánal Laurinaldehyd
Dodecylaldehyd
C12H24O 238
14 Teitrdeicilánal Myristylaldehyd
Tetradecylaldehyd
C14H28O 260

Aildéid thábhachtacha[cuir in eagar | athraigh foinse]

  1. Teimpléad:CRC Handbook