An Úcráinis

An Úcráinis

українська мова
Cineál	teanga nádúrtha agus teanga bheo
Úsáid
Cainteoirí dúchais	26,900,000 (2023)
Á labhairt	Oirthear na hEorpa agus an Eoraip Láir
Dúchasach do	Contae Maramureș, Contae Suceava agus an Úcráin
Stáit	an Úcráin, an Rúis, an Pholainn, Ceanada, an Chasacstáin, an Bhealarúis, an Rómáin, an tSlóvaic, an tSeirbia, Stáit Aontaithe Mheiriceá, an Ungáir, Poblacht na Seice agus An Mholdóiv
Aicmiú teangeolaíoch
teanga dhaonna teangacha Ind-Eorpacha teangacha Bailt-Slavacha teangacha Slavacha teangacha Slavacha oirthearacha
Tréithe
Córas scríbhneoireachta	Aibítir Choireallach agus aibítir Laidineach
Institiúid caighdeánaithe	Acadamh Náisiúnta Eolaíochtaí na hÚcráine, Institute for the Ukrainian Language (en) , Potebnia Institute of Linguistics (en) agus Commissioner for the Protection of the State Language (en)
Staidéar ag	staidéir Úcráin agus Ukrainian linguistics (en)
Leibhéal leochaileachta	1 sábháilte
Stair	history of the Ukrainian language (en)
Cóid
ISO 639-1	uk
ISO 639-2	ukr
ISO 639-3	ukr
Glottolog	ukra1253
Linguasphere	53-AAA-ed
Ethnologue	ukr
ASCL	3403
IETF	uk

Teanga Shlabhach Oirthearach is ea an Úcráinis a labhraítear go coitianta san Úcráin agus mar theanga mhionlaigh sna tíortha atá ag críochantaíocht leis an Úcráin. Tá pobail mhóra Úcránacha i dtíortha an Bhéarla chomh maith, go háirithe i gCeanada. Glactar leis go bhfuil Úcráinis ag timpeall is 40 milliún duine. Úsáidtear an aibítir Choireallach leis an Úcráinis a scríobh, ach tá litreacha áirithe in úsáid san Úcráinis nach bhfuil le fáil in aibítir na Rúisise - є, і, ї, ґ.

Tá trí phríomhchanúint ann, mar atá, an ceann tuaisceartach, atá níos cosúla leis an mBealarúisis, an ceann iardheisceartach, agus é tar éis cuid mhór focail iasachta a fháil ón bPolainnis, agus an ceann oirdheisceartach, atá níos cosúla leis an Rúisis ná an bheirt eile acu. Is í canúint an oirthir a bhí mar dhúshraith leis an gcaighdeán oifigiúil le linn an Aontais Shóibhéadaigh, ach tá traidisiún liteartha dá cuid féin ag an gcanúint iartharach, ós rud é go raibh iardheisceart an limistéir ina labhraítear an teanga dealaithe ón Úcráin Shóivéadach sna blianta idirchogaidh, agus é curtha leis an bPolainn. Inniu, is é iarthar na hÚcráine an chuid den tír is láidre ó thaobh na teanga dúchasaí de, agus creidtear go mbeidh an caighdeán liteartha ag éirí níos cosúla leis an gcanúint iartharach de réir mar atá an teanga ag teacht chuici féin i ndiaidh bhlianta an tSóibhéadachais.

Fógra sa mheitreo i gCív as Úcráinis

Tá an Úcráinis cosúil leis an Rúisis ar a lán dóigheanna, ós rud é go bhfuil dlúthghaol ag an dá theanga le chéile. Athraíonn an bhéim ó shiolla go siolla i bhfoirmeacha díochlaonta nó réimnithe éagsúla an fhocail sa dá theanga, agus bíonn sé deacair ag an bhfoghlaimeoir an teanga a fhuaimniú go ceart, ós rud é nach bhfuil a fhios aige an siolla ar a gcuirtear an bhéim i bhfoirm áirithe nó i bhfocal áirithe. Sa Rúisis, áfach, is gnách an guta faoi bhéim a fhuaimniú go fada agus na gutaí nach bhfuil faoi bhéim a lagú - go tipiciúil, déantar [a] den litir "o" i bhfuaimniú na Rúisise, ach san Úcráinis, bíonn na gutaí go léir soiléir leathfhada, cuma cé acu atá siad faoi bhéim nó nach bhfuil. Mar sin, tá blas na hÚcráinise níos cosúla leis an bPolainnis.

San Úcráinis, déantar cineál [h], nó fiú [γ] - gh leathan na Gaeilge - den litir úd г, a fhuaimnítear mar [g] sa Rúisis. Mar sin féin, úsáidtear an fhuaim [g] i roinnt focal iasachta - go háirithe focail Ghearmáinise a tháinig isteach tríd an bPolainnis, nó iasachtaí nua ón mBéarla. Úsáidtear an litir speisialta úd ґ leis na focail seo a scríobh.

Ní fheictear an litir Rúiseach ы san Úcráinis ar aon nós, nó d'imigh an difríocht idir и agus ы san Úcráinis. Mar sin, ní úsáidtear ach an litir и. Fuaimnítear cosúil le y na Polainnise í, agus ní chaolaíonn sí an consan roimpi. Ón taobh eile de, tá [i] nua forbartha san Úcráinis a chaolaíonn an consan roimhe, agus is mar і a litrítear é. Tá baint ag an і nua seo le о agus е na Rúisise, agus go tipiciúil, nuair a chuirtear iarmhíreanna díochlaonta leis an bhfocal, tagann о nó е in ionad an і.

I rith na mblianta d'imir an Pholainnis an-tionchar ar fhorbairt na hÚcráinise. Mar sin, tá stór focal na hÚcráinise breac le hiasachtaí Polainnise nó le focail a leanann múnlaí Polainnise: perebudova an focal Úcráinise ar "atógáil", cf. perestroika na Rúisise agus przebudowa na Polainnise. God an focal Rúisise ar "bliain", ach rok a deir an Polannach, agus is é rik an leagan Úcráinise. Tá an focal rok le fáil sa Rúisis, ach is é is brí leis ansin ná "cinniúint".

Úsáid na hÚcráinise

Tá úsáid na hÚcráinise ag éirí níos coitianta tar éis am fada ag meath. Cé go bhfuil timpeall ar 50,000,000 duine ina gcónaí timpeall an domhain, 38,000,000 acu san Úcráin (77.8% den tír), níl sí le feiceáil go coitianta in oirthear ná deisceart na hÚcráine, áit a bhfuil an Rúisis i bhfeidhm. Sa phríomhchathair Cív labhraítear an Úcráinis chomh maith leis an Rúisis. Sa stair dhéanach, bhí an Rúisis mar phríomhtheanga sa chathair, ach le blianta beaga anuas tá daoine ó iarthar na hÚcráine ag teacht go dtí Cív, rud atá ag tacú le húsáid na hÚcráinise ann. Is as Úcráinis go príomha a bhíonn comharthaí agus fógraí poiblí i gCív. De réir daonáireamh 2001, úsáideann 87,8% de na hÚcráinigh an Úcráinis mar theanga chumarsáide.

Is dócha go mbeidh an Úcráinis níos láidre sa bhfáistineach in iarthar agus tuaisceart na hÚcráine, agus daoine ag buaileadh isteach sna caithreacha ón tuath.

Aibítir

А а	Б б	В в	Г г	Ґ ґ	Д д	Е е
Є є	Ж ж	З з	И и	І і	Ї ї	Й й
К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р
С с	Т т	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч
Ш ш	Щ щ	Ю ю	Я я	Ь ь

Naisc sheachtracha

• Vicipéid Úcráinise
• Na Difríochtaí idir an Rúisis agus an Úcráinis (ón Blag Nua Gaeilge le Panu Höglund)